دکتر فاطمه مفیدی؛ دکترای تخصصی تغذیه
رژیم غذایی اتکینز را رابرت اتکینز با الهام از یک مقاله پژوهشی که در سال 1958 در مجله انجمن پزشکی آمریکا تحت عنوان "کاهش وزن" توسط آلفرد دبلیو پنینگتون منتشر شد، ترویج کرد.
رژیم اتکینز یک رژیم کم‌کربوهیدرات و پرپروتئین است که به منظور کاهش وزن سریع استفاده می‌شود.
در این رژیم کم‌کربوهیدرات و پُر پروتئین مواد غذایی کربوهیدراتی که دارای «نمایه گلایسمی بالایی» هستند حذف می‌شوند.
کربوهیدرات‌های دارای نمایه گلایسمی بالا آن‌هایی هستند که سطح قند خون را سریعاً بالا می‌برند.
برخی محققان بر این باورند که مصرف این کربوهیدرات‌های دارای نمایه گلایسمی بالا با افزایش سریع در قندخون باعث افزایش ترشح انسولین می‌شوند و افزایش سطح انسولین به تجمع چربی، چاقی، دیابت و بیماری‌های قلبی منجر خواهد شد در 12 سال گذشته، بیش از 20 مطالعه نشان داده‌اند که رژیم های غذایی کم کربوهیدرات برای کاهش وزن (بدون شمارش کالری) موثر هستند.
در اصل این رژیم غذایی عمدتاً به دلیل محتوای چربی اشباع بالا، توسط محققین ناسالم در نظر گرفته شده است.
دلیل اصلی اینکه رژیم های غذایی کم کربوهیدرات برای کاهش وزن موثر هستند این است که زمانی که مردم مصرف کربوهیدرات را کاهش می دهند و پروتئین بیشتر می‌خورند اشتهای خود را پایین می‌آورند و تا پایان کالری کمتری دریافت می کنند.
رژیم اتکینز دارای 4 فاز است
- فاز اول که به آن «مقدمه» هم می‌گویند. دو هفته طول می‌کشد و محدود کننده‌‌ترین بخش رژیم است.
در این فاز پروتئین‌های خالص و ناب نظیر گوشت قرمز، مرغ، ماهی و میگو، تخم‌‌مرغ و پنیر مصرف می‌شوند.
مصرف گوشت‌های فراوری شده در این دوره ممنوع است و کربوهیدرات مصرفی به 20 گرم در روز محدود می‌شود.
- فاز دوم که به آن فاز «کاهش وزن مداوم» هم گفته می‌شود.
همچنان بر مصرف غذاهای پُر پروتئین، گوشت‌ها و همان غذاهای فاز اول تمرکز دارد اما میزان کربوهیدرات آن 25 گرم در روز می‌شود و این میزان به مرور افزایش پیدا می‌کند.
- فاز سوم کاهش وزن که به آن «پیش نگهداری» هم می‌گویند. فازی است که افزایش مصرف کربوهیدرات‌ها به میزان 10 گرم در هفته را اجازه می‌دهد.
افرادی که این رژیم را شروع کرده و به خوبی پیش رفته‌اند با کاهش وزنی حدود 2.3 تا 4.5 کیلوگرم وارد این فاز می‌شوند.
این افراد برای مدت زمان طولانی در این فاز می‌مانند تا کاهش وزن مورد نظر و هدفشان را به دست آورند.
- فاز چهارم فاز آخر است و به آن "نگهداری و کنترل وزن" نیز می‌گویند.
رژیم توصیه‌شده در این فاز یک رژیم متعادل از جهت کربوهیدرات است که دیگر محدودیت شدید کربوهیدرات در آن وجود ندارد و به فرد کمک می‌کند تا وزن به دست آمده را در همان حد نگه دارد.
اما آیا واقعاً این رژیم معجزه می‌کند؟
رژیم اتکینز رژیمی است که رعایت آن در طول 12 ماه به کاهش وزن متوسط منجر می‌شود.
بعد از 6 تا 12 ماه رعایت این رژیم کاهش وزن متوسط 2 تا 6 کیلوگرم ایجاد خواهد شد.
برخی مطالعات اظهار می کنند که این رژیم کاهش وزن بیشتری نسبت به سایر رژیم‌ها به فرد می‌دهد؛ اما برخی دیگر آن را روشی تهاجمی دانسته و معتقدند رعایت یک رژیم غذایی کاهش وزن که با تنظیم کالری و درصدهای منطقی از گروه‌های کربوهیدرات، پروتئین و چربی تنظیم شود می‌تواند خیلی موثرتر از رژیم اتکینز باشد.
این محققان می‌گویند اگرچه کاهش وزن به دست آمده در عرض 4 هفته بیشتر از کاهش وزن رژیم سلامت است اما نتایج کاهش وزن این دو رژیم بعد از 6 ماه تفاوتی با هم ندارند.
عوارض جانبی و تأثیرات منفی رژیم اتکینز بر سلامتی
اما قبل از اینکه این رژیم را انتخاب کرده و شروع کنید، لازم است اثرات منفی آن بر سلامتی و عوارض آن را هم بشناسید تا بتوانید درست انتخاب کنید..
از تأثیر رژیم اتکینز بر کلیه‌ها مطلع باشید
رژیم‌هایی که دارای پروتئین‌های حیوانی آن هم به میزان بالا هستند با مشکلات کلیوی در ارتباط اند. مخصوصاً در افرادی که رژیم اتکینز را انتخاب می‌کنند درحالی‌که یک مشکل کلیوی زمینه‌ای نیز دارند.
افراد بالای 65 سال، افرادی که دیابت دارند و نیز افراد مبتلا به فشارخون بالا در بیش‌ترین خطر بیماری‌های کلیوی‌اند و نباید رژیم اتکینز را انتخاب کنند.
مطالعه‌ای که رژیم پُر پروتئینی نظیر رژیم اتکینز را بر موش‌ها امتحان کرد، به این نتیجه رسید که: در طی 12 هفته موش‌هایی که رژیم پُر پروتئین دریافت کرده بودند 10 درصد از وزنشان را از دست دارند؛ اما وزن کلیه‌های آن موش‌ها 22 درصد افزایش یافت.
عروق ریز کلیوی که خون و مایعات بدن را برای تصفیه در اختیار سلول‌های کلیوی قرار می‌دهند 13 درصد بزرگ‌تر شدند و کلاژن اطراف آن‌ها 32 درصد افزایش یافت.
همه‌ی این درصدها در یک کلام این را می‌گویند که فشار تحمیلی بر کلیه‌ها به شدت افزایش یافته و در صورت تداوم این شرایط می‌تواند به نارسایی کلیه منجر شود.
مطالعات انسانی نیز نتایج مشابهی با این نتایج را ایجاد کرد. در حالی که شدت تخریب کلیه در افرادی که به بیماری زمینه‌ای کلیه نیز مبتلا بودند بیشتر بود.
خطرات قلبی عروقی مرتبط با رژیم کم‌کربوهیدرات و پُرپروتئین
تا چند سال پیش هم این باور که رژیم غذایی سلامت برای قلب و عروق رژیم پُر پروتئین و کم‌کربوهیدرات است، برقرار بود.
اما چندین مطالعه جامع به مخالفت با این تفکر پرداختند و نشان دادند رژیم غذایی کم‌کربوهیدرات و پُر پروتئین نظیر رژیم اتکینز خطر بیماری‌های قلبی عروقی نظیر ایسکمی قلب، حمله قلبی، سکته مغزی، گرفتگی کرونر و فشارخون را افزایش می‌دهد.
خطرات سرطان مرتبط با رژیم غذایی اتکینز
رژیم‌هایی که دارای فیبر کم و پروتئین زیادی هستند به عنوان عوامل خطر جدی برای سرطان کولون و سایر بدخیمی‌ها در نظر گرفته شده‌اند.
دلایل و مدارک متعددی برای این ادعا وجود دارد. یکی از علت‌های آن می‌تواند اختلال در حرکات روده و ایجاد یبوست و به دنبال آن زخم‌های کولون و رکتوم باشد.
کتوزیس یا همان مسمومیت با کتون:
همان طور که گفتیم رژیم اتکینز یک رژیم کم‌کربوهیدرات است؛ و مغز که مهم‌ترین سوختش گلوکز و قند خون است به راحتی از این شرایط تأثیر می‌پذیرد.
در پاسخ به گرسنگی و نبود قند خون، بدن از اسیدهای چرب برای تامین انرژی استفاده می‌کند و آن‌ها را به صورت کتون در اختیار مغز قرار می‌دهد.
به این شرایط کتوزیس می‌گویند و تجمع میزان بالا از این کتون‌های اسیدی در بدن به اسیدوز متابولیک منجر می‌شود.
این اسیدوز متابولیک که معمولاً در مبتلایان به دیابت نوع 1 ایجاد می‌شود می‌تواند به اختلال در تنفس، گیجی و پریشانی ذهن و احساس افت انرژی منجر شود.
این که شما به انتخاب بهترین راه کاهش وزن باشید و از انواع رژیم‌های غذایی نیز مطلع باشید بدون شک خیلی هم خوب است و راه را برای شما هموار می‌کند؛ اما لازم است بدانید با تمام روش‌های کاهش وزن و رژیم‌های غذایی که تا به حال مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته، بهترین و موثرترین رژیم غذایی، رژیم کاهش وزن سلامت است.
یعنی رژیمی که کالری آن بسته به وزن، قد، میزان اضافه‌وزن، وضعیت تحرک و فعالیت‌های بدنی و وضعیت سلامت شما تعریف شده باشد و تقسیم کالری از کربوهیدرات، پروتئین و چربی هم بر اساس رژیم سلامت و به ترتیب: 55 درصد، 15 درصد و 30 درصدکالری دریافتی باشد.
در خاتمه لازم بذکر است که رژیم غذایی اتکینز به عنوان یک fad diet (رژیم غذایی هوسی و زودگذر) طبقه بندی می‌شود و تنها شواهد ضعیفی مبنی بر ایجاد یک کاهش وزن پایدار در مورد آن وجود دارد.
