زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

الهام حججی؛ دانشجوی كارشناسی ارشد علوم بهداشتی در تغذيه، دانشگاه علوم پزشکی قزوين، زير نظر: دکتر رزا زاوشی؛ متخصص تغذیه

مقدمه

مقایسه نحوه مصرف غذای جامعه ایرانی با مصرف مطلوب و استاندارد تعیین شده از سوی سازمان بهداشت جهانی نشان می‌‌دهد که مواد مورد نیاز بدن که در غذاهایی مثل شیر، لبنیات، میوه و سبزیجات یافت می‌‌شود در تغذیه ایرانی‌‌ها جایگاه پایینی دارد. این عوامل باعث شده که عارضه چاقی، بیماری‌‌های مزمن مثل بیماری مزمن روده، سرطان روده بزرگ و بیماری‌‌های قلبی – عروقی و دیابت در میان بزرگسالان کشور افزایش یابد. افزایش شیوع بیماری‌‌های مزمن، تنها مختص کشورهای پیشرفته و پر درآمد نبوده و شیوع آن در کشورهای فقیر و نیز در حال توسعه، رو به افزایش است. مطالعات نشان داده اند که مصرف بالای فیبر غذایی می‌‌تواند در برابر بیماری‌‌های مزمن مثل بیماری مزمن روده، سرطان روده بزرگ و بیماری‌‌های قلبی –عروقی و دیابت محافظت ایجاد کند. دستورالعمل ایالت متحده در سال 2010 نیز توصیه به خوردن غذاهایی در رژیم غذایی است که فیبر بالایی دارند از جمله: میوه، سبزیجات، غلات سبوس‌دار و آجیل.

یافته‌‌ها

بیماری‌‌های قلبی- عروقی: ارتباط بین فیبر در رژیم غذایی و خطر بیماری‌‌های قلبی –عروقی به طور گسترده مورد مطالعه قرار گرفته است .شواهد اپیدمیولوژیک قابل توجه نشان می‌‌دهد که ارتباط معکوس بین مصرف فیبر در رژیم غذایی و خطر بیماری‌‌های قلبی –عروقی وجود دارد .این ارتباط در مورد فیبر غلات نسبت به فیبر سبزی و میوه قوی‌تر است. در پرتو این شواهد دستورالعمل اخیر ایالت متحده تایید کننده افزایش مصرف فیبر غلات کامل در رژیم غذایی است. 

ممکن است فیبر بیماری‌‌های قلبی - عروقی را از طریق مکانیسم‌‌های مختلف بهبود ببخشد از جمله: کاهش چربی خون، تنظیم وزن بدن، بهبود سوخت و ساز قند خون، کنترل فشار خون و کاهش التهاب مزمن. برخی از مطالعات به تازگی نشان داده اند که مصرف فیبر غلات ارتباط قوی معکوس با خطر بیماری‌‌های مزمن قلب دارد. در همین حال مطالعات آینده نگر نشان داده‌اند مصرف مداوم غلات کامل به صورت معکوس با کاهش 30% خطر بیماری‌‌های قلبی-عروقی در ارتباط است این ارتباط در میان زنان و مردانی که از غلات سبوس دار مصرف کرده بودند نسبت به کسانی که غلات سبوس‌دار را کم یا اصلا مصرف نکرده بودند دیده شده است. در بررسی‌‌های اخیر NHS نشان داده شده که دریافت سبوس اضافه شده به رژیم درحالی که مصرف فیبر غلات وجود نداشته باشد به طور قابل توجهی با کاهش میزان مرگ و میر ناشی از بیماری‌‌های قلبی - عروقی همراه است.

مطالعات مشاهده ای نیز کاهش 40-20% در خطر بیماری قلبی-عروقی در ارتباط با مصرف غلات کامل گزارش کرده اند. همچنین ارتباط بین مصرف فیبر محلول و غیر محلول با بیماری قلبی-عروقی بررسی شده است و نشان داده شده که مصرف هر دو فیبر محلول و غیر محلول خطر همه بیماری‌‌های قلبی-عروقی را کاهش می‌‌دهد اما این ارتباط با فیبر محلول قوی تر است. بر اساس گزارش‌‌ها، رابطه معکوس و معنی‌ داری بین مصرف نان گندم کامل و انفارکتوس قلبی وجود دارد، ولیکن غلات تصفیه شده چنین نقشی ندارد. این اثرغلات کامل، حتی بعد از تعدیل فیبر، ویتامن E واسیدفولیک دریافتی نیز مشاهده شده است که احتمالاً به دلیل سایر ترکیبات مفید غلات و یا تداخل بین اجزاست. مطالعات متعددی، حاکی از توقف پیشرفت اختلالات قلبی- عروقی با مصرف فیبر غلات کامل در زنان یائسه (و نه در مردان) می‌‌باشند، در حالیکه مصرف فیبر از منبع میوه و سبزی چنین اثری نداشتند.

در یک آنالیز نشان داده شد که افزایش مصرف 10گرم از فیبر غلات با کاهش 10 درصدی در روند پیشرفت آترواسکلروزیس همراه است. هنچنین غلات کامل اثرات مفیدتری برکاهش بیماری‌‌های قلبی- عروقی، نسبت به غلاتی که سبوس پس از تصفیه به آنها اضافه می‌‌شود، دارند. اثر غلات کامل در کاهش خطر بیماری‌‌های قلبی- عروقی، به سبوس و محتویات سبوس غلات نسبت داده شده است و نه به جوانه غلات آن. همچنین مطالعات نشان داد‌ه‌اند، فشار خون سیستولیک و دیاستولیک در افراد مبتلا به پرفشاری خون، متوسط یا خفیف با افزایش دریافت غلات کامل، به طور معنی داری کاهش می‌‌یابد. این اثر در افراد مبتلا به پرفشاری خون خفیف که جو دوسر بیشتری دریافت می‌‌کنند نسبت به افرادی که مصرف نمی‌کنند، بیشتر است .البته برخی مطالعات این اثر را فقط در طولانی مدت نشان دادند.

دیابت

مطالعاتی که در این زمینه انجام شد‌ه‌اند، بین میزان دریافت غلات کامل و انسولین ناشتا ارتباط معکوسی نشان دادند. در یک مطالعه نشان داده شد که دریافت غلات کامل ارتباط معکوسی با BMI، قندخون  ناشتا و انسولین 2 ساعت بعد از غذا و مقاومت انسولینی دارد ولی بروی HbA1c و گلوکز 2 ساعت بعد از غذا تاثیری ندارد. همچنین مصرف یک رژیم با نمایه گلایسمیک پایین سبب کاهش سطح  HbA1c به‌طور مستقل از فیبر رژیم می‌‌شود. ارتباط معکوس بین غلات کامل و غلظت  انسولین ناشتا در افرادی که 30 ≤ BMI دارند، قوی تر است.
 غلات کامل به خاطر حالت ژله‌ای دادن به محتویات روده، سبب کاهش جذب آنها  می‌‌شود و بدین ترتیب درکنترل اشتها و وزن نقش دارند. غلات کامل به دلیل جذب کمتر و کندتر GI پایین‌تری دارند که باعث ، کاهش نیاز به انسولین می‌‌شود. این اثر، در زنان به خاطر بافت چربی بیشتر شاخص مهم مقاومت به انسولین به عنوان، اهمیت بیشتری دارد. دریافت جو دوسر نیز می‌‌تواند سبب بهبود سطح قندخون بعد از غذا و سطح انسولین شود لذا می‌‌توان مصرف طولانی مدت غلات کامل را عامل مؤثری در پیشگیری از دیابت دانست که این اثر در افراد چاق قوی‌تر است.

سندرم متابولیک

اکثر مطالعات، ارتباط و اثر غلات کامل را بر چاقی، فشارخون و پروفایل لیپیدی بررسی کرده اند ولی مطالعات محدودی ارتباط غلات کامل را با سندرم متابولیک به عنوان یک بیماری مستقل بررسی کرده اند. طبق نتایج این مطالعات، مصرف غلات کامل با شیوع سندرم متابولیک ارتباط معکوسی دارد . مطالعات نشان داده اند که افرادی که الگوی غذایی سالم دارند (سرشاراز میوه و سبزی، حبوبات و غلات کامل، ماکیان و ماهی)   BMI و نسبت شانس ابتلا به سندرم متابولیک و مقاومت انسولینی کمتری نسبت به افرادی که الگوی غذایی غربی استفاده می‌‌کنند، دارند که این امر را می‌‌توان ناشی از مصرف زیاد غلات تصفیه شده و روغن‌‌های اشباع در رژیم غذایی غربی دانست.

نتیجه گیری

بررسی مطالعات نشان می‌‌دهد که مصرف فیبر غلات نسبت به فیبر میوه و سبزی، با کاهش بیشتر در بروز بیماری‌‌های قلبی- عروقی، بهبود کنترل قند خون در دیابت نوع 2 و بهبود سندرم متابولیک (کنترل قندخون، پروفایل لیپوپروتئین، شاخص توده بدن /کاهش وزن، و فشارخون) ازطریق افزایش ویسکوزیته مرتبط است. بنابراین آگاهی دادن به افراد در مورد تغذیه سالم ،مصرف میوه و سبزی بیشتر ، مصرف کربوهیدرات‌‌های پیچیده مثل مصرف حبوبات، نان‌‌های سبوس‌دار و غلات کامل به جای کربوهیدرات‌‌های ساده مثل شیرینی‌جات و مواد قندی، از جمله نکات کلیدی برای جلوگیری از بروز بیماری‌‌های مزمن در افراد جامعه می‌‌باشد.