همراه غذايمان چه بخوريم و چه نخوريم؟
یكی از مهمترین اهداف اكثر افراد از غذاخوردن، لذت بردن از غذا و احساس خوشایندی است كه در اثر خوردن غذا به انسان دست میدهد. به همین علت خیلی از افراد به منظور خوشمزهتر كردن خوراك مصرفی، سفره خود را رنگینتر كرده و از مواد دیگری همراه غذا، استفاده میكنند.
حال این سوال در ذهن خوانندگان عزیز و علاقمند مجله مطرح میشود كه آیا منظور از غذاخوردن باید صرفا لذت بردن از غذا باشد یا عوامل دیگری نیز لازم است در نظر گرفته شود.مسلماً خوشایند بودن طعم و مزه غذا و احساس لذت از غذا خوردن امری بسیار ضروری است و موجب هضم و جذب بهتر غذا و استفاده بیشتر و مناسبتر سلولها از غذای مصرفی میشود. اما فقط خوشمزه بودن غذا نباید تنها هدف فرد از تغذیه باشد، بلكه مفید بودن خوراكیهای مصرفی و تامین نیازهای تغذیه شخص نیز از اهداف اساسی علم تغذیه است.بسیاری از افراد جهت خوشمزهتر كردن غذا و رنگینتر كردن سفره خود، از مواد دیگری همراه ناهار یا شام یا حتی صبحانه استفاده میكنند.
جالب آنكه اكثراً تصور میشود كه این قبیل مواد خوراكی همراه غذا، تاثیری در سلامت شخص به عهده ندارند و صرفا جهت خوشمزهتر كردن غذا مصرف میشوند در حالیكه برخی از این مواد غذائی، اثرات مهم و قابل توجهی بر سلامت و بهداشت انسان به جا میگذارند كه این اثرات گاه مفید و در بعضی موارد نیز میتوانند زیانآور باشند.
بنابراین شناخت این قبیل پیش غذاها یا همراه غذاها و یا دسرها، اهمیت زیادی دارند و لازم است مورد توجه و ارزیابی قرار گیرند تا چنانچه مفید و ضروری باشند، به میزان كافی و مناسب، هر روز همراه وعدههای غذایی مصرف شوند و اگر مضر و فاقد ارزش تغذیهای باشند، از برنامه غذائی حذف گردند. آگاهی در مورد شناخت خواص تغذیهای آنچه كه میخوریم و مفید یا زیانآور بودن آنها گامی است بسیار مهم و اساسی در:
1-كمك به حفظ سلامت و پیشگیری از ابتلاء به بسیاری از بیماریها
2- انتخاب صحیح غذائی و شكلگیری عادات غذائی سالم و صحیح در شخص حال بهتر است بررسی داشته باشیم در مورد پارهای از مواد غذایی كه بهطور معمول همراه وعدههای اصلی غذایی مصرف میكنیم.
موادی كه معمولا همراه غذا میل میشوند
ماست، سبزی خوردن، سالاد، دوغ، نوشابههای گازدار، برخی انواع شربت در فصل تابستان، انواع ترشی یا مخلوط شور و زیتون. بعضی از افراد عادت به خوردن پیش غذا دارند. این پیشغذاها میتوانند شامل: انواع سوپ و یا اردورهای مختلف باشند.
برخی اشخاص عادت دارند سالاد را قبل از غذا و به عنوان پیشغذا استفاده كنند.اما در مورد دسرها، این دسته از مواد غذایی، طیف وسیعی از خوراكیها را در بر میگیرند.
در كشور ما دسرها انواع مختلف دارند و از تنوع زیادی برخوردار میباشند. از دسرهای چرب و شیرین گرفته تا انواع بستنی مخلوط میوه و بستنی (طالبی، سنتی، بستنیهای حاوی میوه و...) و دسرهای سنتی مانند رنگینك، فرنی، شله زرد و... ضمناً بسیاری از خانوادههای ایرانی عادت دارند بلافاصله یا با فاصله كوتاهی از ناهار یا شام، چای یا قهوه میل نمایند و گاهی این عادت چنان در آنان راسخ میشود كه اگر بعداز غذا چای یا قهوه ننوشند دچار سردرد، سستی و رخوت و سایر عوارض عصبی میشوند.پس از این مقدمه لازمست نگاهی داشته باشیم بر تركیبات تغذیهای این قبیل پیشغذاها، همراه غذاها و دسرها.
ماست در سفرههای سنتی
ماست از موادی است كه مصرف آن همراه غذا از زمان قدیم تاكنون بسیار مرسوم بوده و در سفرههای سنتی جزء مواد ضروری هر سفره، محسوب میشد و هنوز هم در بسیاری از خانوادهها، این ماده خوراكی زینتبخش سفره غذا است.
ماست از ارزش تغذیهای بالایی برخوردار است. به این ترتیب كه از منابع بسیار خوب پروتئین با كیفیت بالا محسوب میشود.
كلسیم و فسفر موجود در ماست به میزان قابل توجه میباشد.
همچنین این ماده غذایی حاوی مقدار مناسبی روی است. ماست از منابع غنی ویتامینهای گروه B محسوب میشود.
بنابراین مصرف ماست در برنامه غذائی روزانه میتواند قسمتی از نیازهای تغذیهای شخص را برآورده كند.
وقتی دوغ جانشین آب آشامیدنی میشود
دوغ از نوشیدنیهای سنتی كشورمان محسوب میشود. در زمانهای گذشته، مصرف آن در بین خانوادهها بسیار معمول بود و در فصل تابستان گاه دوغ جانشین آب آشامیدنی میشد. این نوشیدنی مفید دارای خواص ماست است البته 1 واحد ماست برابر است با یك لیوان در حالیكه 1 واحد دوغ شامل 2 لیوان از این آشامیدنی میباشد.
بنابراین ما میتوانیم برای ایجاد تنوع گاه دوغ را جانشین شیر، ماست یا سایر لبنیات بنمائیم و ضمن بهرهگیری از خواص تغذیهای مفید آن به رفع تشنگی به خصوص در فصل تابستان كمك كنیم.لازم به ذكر است كه مصرف مقدار زیاد دوغ، آب یا سایر نوشیدنیها همراه غذا توصیه نمیشود زیرا موجب رقیق شدن شیرههای گوارشی شده و مانع هضم و جذب كامل غذا میگردد.
عدم جذب كلسیم با نوشابههای گازدار
نوشابههای گازدار كه متاسفانه مصرف آنها در این زمان به خصوص در بین كودكان و نوجوانان، بسیار معمول شده است، نه تنها حاوی ارزش تغذیهای بالایی نیستند بلكه زیانهایی نیز در بین مصرف كنندگان، در بردارند. این قبیل نوشابهها اكثراً حاوی مقدار زیادی اسیدفسفریك هستند و در نتیجه به علت بهم خوردن نسبت كلسیم و فسفر در غذا، مانع جذب كلسیم شده و دفع كلسیم را از بدن افزایش میدهند كه یكی از عوارض مهم آنها اختلال در رشد میباشد.
با توجه به آنكه طرفداران نوشابههای گازدار را اكثراً كودكان و نوجوانان (یعنی گروه در سنین رشد) تشكیل میدهند، لذا افراط در مصرف این قبیل نوشابهها، لطمات بیشتری به این گروه سنی وارد میسازد. البته در بزرگسالان و سالمندان نیز مصرف مقدار زیاد یا مكرر این آشامیدنیها میتواند موجب نرمی استخوان و پوكی استخوان و عوارض ناگوار ناشی از آن بشود.نوشابههای گازدار معمولا فاقد مواد مغذی مورد نیاز افراد بوده و فقط حاوی مقدار زیادی شكر میباشند پس افراط در مصرف آنها منجر به چاقی، افزایش فشارخون و اختلالات حاصله میشود.
ترشیهای حاوی مواد نگهدارنده نخوریم
مصرف انواع ترشی و مخلوطهای شور نیز همراه غذا، در بین برخی خانوادهها معمول است.
این قبیل مواد اكثراً حاوی مقدار زیادی نمك میباشند به اضافه آنكه در ترشیها و انواع مخلوطهائی كه به طور آماده در فروشگاهها عرضه میشوند، معمولا از پارهای مواد نگهدارنده و افزودنیها استفاده میگردد.
مصرف نمك به مقدار زیاد نه تنها ضروری نیست بلكه مشكلاتی از قبیل افزایش فشارخون، اختلالات قلبی – عروقی، نرمی و پوكی استخوان و بروز ادم (ورم) در بر دارد.
مواد افزودنی نیز به علت آنكه جزء مواد شیمیایی هستند چنانچه به مقدار زیاد یا بطور مكرر در غذا استفاده شوند.
برای سلامت انسان مفید هستند و منجر به بیماریها و اختلالات مختلف در شخص میشوند.
سبزی خوردن؛ همراه همیشگی
مصرف سبزی خوردن همراه غذا از دیرباز در بین خانوادههای ایرانی معمول بوده است و میتوان گفت تقریباً هیچ سفره سنتی بدون سبزی خوردن برگزار نمیگردید. بتدریج سالاد نیز جای خود را در بین سفرههای ایرانی باز كرد. سبزی و سالاد دارای خواص تغذیهای بسیار خوبی هستند، به این ترتیب كه در ویتامینهای A و C میباشند و حاوی مقدار مناسبی نیز ویتامینهای گروه B هستند. البته ویتامین A موجود در سبزی و سالاد به صورت پیشساز این ویتامین است.
پیشسازهای ویتامین Aكه كاروتنوئیدها نامیده میشوند حاوی ارزش تغذیهای بالایی هستند و در پیشگیری از بیماریها و حفظ مقاومت بدن نقش بسزایی دارند، سبزیها اعم از سبزی خوردن یا سبزیهای سالادی، علاوه بر ویتامینهای ذكر شده، از منابع غنی فیبر هستند. تاثیر قابل توجه فیبر در پیشگیری از بسیاری از اختلالات (از قبیل یبوست، افزایش چربیهای نامطلوب خون، اختلالات قلبی – عروقی، سرطانها بخصوص سرطان دستگاه گوارش و پارهای بیماریهای دیگر) امروزه به اثبات رسیده است. باتوجه به نكات فوق نتیجه میگیریم كه مصرف سبزی یا سالاد بر سر سفره غذا، نه تنها مفید بلكه ضروری است.
زیتون؛ زینتبخش سفره غذا
دانه روغنی زیتون نیز از موادی است كه مورد علاقه بسیاری از افراد میباشد این دانه روغنی دارای اسیدهای چرب اشباع شده است بهخصوص اسیدهای چرب با یك باند مضاعف موجود در روغن زیتون از انواع چربیهای مفید است و در كاهش چربیهای نامطلوب خون و كمك به حفظ سلامت قلب و عروق نقش موثری دارد شاید شگفتانگیز باشد چنانچه اظهار نمائیم موادی كه زینتبخش سفره غذا هستند و از آنها به عنوان مواد غذایی مفید و حاوی ارزش تغذیهای بالا نام بردیم ممكن است در برخی موارد و چنانچه پارهای نكات در مصرف آنها رعایت نشود میتوانند زیانآور بوده و به سلامت انسان لطمه بزنند، در شماره آینده مجله در این باره بحث و بررسی خواهیم داشت.