زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

نمـك بخوريم  يا نخوريـــم

سوالی كه همواره در ذهن بسیاری از خوانندگان علاقمند مجله مطرح است و شاید هنوز به پاسخ دقیق و صحیحی درباره آن نرسیده‌اند این است كه آیا مصرف نمك برای انسان ضروری و مفید است یا به سلامت شخص لطمه می‌زند؟

به عبارت دیگر آیا لازم است همراه غذا نمك بخوریم یا نه؟

من عادت دارم به هنگام طبخ هر غذا (اعم از پلو، خورش، خوراك، كتلت، كوكو، دلمه و سایر غذاها) به آن نمك اضافه كنم، ضمناً بر سر سفره غذا نیز حتماً نمكدان از اجزاء اصلی سفره است و خودم و كودكانم موقع صرف طعام مقداری نمك (البته نه چندان زیاد) به غذا اضافه می‌كنیم.

همسرم معتقد است كه مصرف نمك برای سلامت انسان ضروری است و چنانچه نمك را به غذا یا مواد غذایی اضافه نكنیم به سلامتی‌مان لطمات جدی وارد می‌شود. آیا این عقیده صحیح است و چرا؟

آنچه كه مسلم است آن است كه مصرف نمك برای انسان لازم است و در حفظ سلامت فرد موثر می‌باشد.

نمك یا در واقع سدیم موجود در نمك طعام یك ماده مغذی است كه نقش مهمی در بدن انسان بعهده دارد از جمله آنكه:

 باعث تنظیم تعادل آب در داخل و خارج سلول‌ها می‌شود كه این امر به سلامت انسان كمك زیادی می‌كند.

 به نگهداری فشار اسمزی در مایعات خارج سلولی كمك می‌كند.

 موجب انتقال جریانات عصبی در بدن می‌شود.

 باعث جذب مواد مغذی از غشاء سلول‌ها به داخل سلول می‌شود كه در نتیجه مواد مغذی به مصرف اعمال حیاتی سلول می‌رسند.

 در قابلیت نفوذ‌پذیری غشاء سلول‌های عصبی موثر است و ورود مواد مغذی را به داخل سلول‌ها تسهیل می‌كند.

به این ترتیب می‌بینیم كه مصرف نمك برای سلامت انسان ضروری است ولی این مسئله كه چه مقدار نمك باید در طول شبانه‌روز مصرف كنیم و بعبارت دیگر بدن ما به چه میزان نمك روزانه احتیاج دارد. موضوع بسیار مهم و قابل توجهی است. همانطور كه مصرف میزان متعادل نمك برای ما لازم است ازدیاد مصرف آن زیان‌آور و در بسیاری موارد حتی خطرناك می‌باشد.

چرا بعضی از افراد به مصرف برخی مواد غذایی تمایل زیادی نشان می‌دهند مثلا خیلی‌ها طعم نمك را بسیار دوست دارند و به هیچ‌وجه قادر به مصرف مواد كم‌نمك و بی‌مزه نیستند، ولی برخی دیگر از طعم نمك زیاد خوششان نمی‌آید و بیشتر تمایل به مصرف مواد كم‌نمك دارند. آیا این تمایل به علت نیاز بدن این دسته از افراد به نمك (و یا هر ماده دیگری) نیست؟ و آیا مصرف نمك بیشتر برای آنان مفید و ضروری است یا نه.

توجه داشته باشیم كه تمایل زیاد به مصرف بعضی مواد غذایی یا غذاها، صرفاً بعلت عادت به مصرف این مواد است و نیاز بدن در این تمایل تأثیری ندارد مگر در برخی موارد خاص مانند تمایل به مصرف آب یا تشنگی كه بعلت كم شدن آب بدن و یا افزایش فشار اسمزی مایعات داخلی بروز می‌كند و بدن انسان با طلب آب یا تشنه شدن و مصرف آب، این نیاز را برآورده می‌سازد. البته در برخی موارد خاص اختلالات فوق منجر به ایجاد تشنگی نمی‌شود كه فعلا از بحث ما خارج است.

 مورد دیگر تمایل زیاد افراد دیابتی به مصرف شیرینی و مواد شیرین است. با وجود آنكه می‌دانیم افراط در مصرف مواد شیرین برای دیابتی‌ها مضر است ولی این افراد علاقه زیادی به مصرف مواد شیرین دارند. این تمایل بعلت آن است كه در افراد دیابتی به دلیل كمبود ترشح انسولین، گلوكز (یا قندخون) بخوبی به مصرف سلول‌ها نرسیده و در نتیجه سلول‌ها گلوكز كافی برای انجام اعمال حیاتی خود دریافت نمی‌كنند، به این دلیل شخص دیابتی تمایل زیادی به مصرف مواد حاوی قندوشكر دارد.

بجز حالاتی كه ذكر شد، در سایر موارد علاقه فراوان به بعضی مواد غذایی بعلت عادت به مصرف این مواد در خانواده است و افراد از دوران كودكی این عادت را از خانواده و محیط زندگی خود كسب می‌كنند. چنانچه بعضی مواد غذایی به‌طور مكرر یا به مقدار زیاد مصرف شوند بصورت عادت درآمده و شخص دیگر قادر به ترك یا امساك در مصرف این مواد نخواهد بود مگر آنكه اطلاعات كافی در مورد زیان‌های این افراط كسب نمایند و آگاهانه در پی رفع این عادت نامناسب برآیند.

كودكی 5 ساله دارم كه به مصرف نمك علاقه زیادی دارد و به هنگام مصرف غذا، بدون چشیدن غذا به آن نمك اضافه می‌كند، همچنین به‌‌همراه اكثر مواد غذایی از قبیل گوجه‌سبز، گوجه‌فرنگی، خیار، آلبالو، شاتوت، سیب و بسیاری از مواد خوراكی دیگر نمك مصرف می‌نماید.

علاقه‌مندم بدانم تمایل او به مصرف نمك از كجا منشأ گرفته و به چه علت است؟

 به نظر می‌رسد كه نمكدان بر سر سفره غذای شما از اجزاء ضروری و لاینفك سفره است. كودك در سنین خردسالی شناختی از طعم و مزه نمك ندارد ولی وقتی مشاهده می‌كند كه به هنگام صرف غذا، نمكدان دست به دست در بین افراد خانواده می‌گردد و ماده‌ای سفیدرنگ (یعنی نمك) از این شیء خارج شده و به داخل غذا منتقل می‌شود بطور ناخودآگاه و بعلت كنجكاوی، این حركت یعنی استفاده از نمكدان و افزودن نمك به غذا را تقلید می‌كند و تكرار این عمل موجب برقراری عادت مصرف غذاهای شور و پرنمك در او می‌شود.

والدین و خواهر و برادر بزرگ‌تر، الگوهای بسیار مهمی جهت شكل گرفتن هر نوع عادتی از جمله عادات غذایی در كودكان كوچك‌تر می‌شود، بنابراین چنین تمایلی را خودتان و نیز افراد دیگر خانواده در كودك برقرار كرده‌اید.

 در مورد نمك عقاید متفاوتی بین تغذیه‌دانان وجود دارد، عده‌ای مصرف نمك را مفید و حتی ضروری می‌دانند و برخی دیگر معتقدند كه نمكدان را باید از سر سفره غذا حذف كرد زیرا مصرف نمك به سلامت انسان لطمه می‌زند. واقعیت چیست، آیا باید نمك بخوریم یا آنرا از برنامه غذایی خود حذف كنیم؟

 نظر و عقیده هر دو گروه – یعنی موافقین مصرف نمك و مخالفین آن – صحیح است همانگونه كه در همین مبحث اشاره كردیم – نمك نقش‌های مهم و حیاتی در بدن انسان به عهده دارد و برای حفظ سلامت هر فردی ضروری است اما نكته مهم آن است كه همین ماده مفید و ضروری، چنانچه بیش از حد لزوم به بدن انسان برسد یعنی اگر در مصرف آن افراط شود نه تنها مفید نیست بلكه لطمات جدی و گاه غیر قابل جبرانی به سلامت انسان وارد می‌كند.

  یكی از زیان‌های مهم افراط در مصرف نمك، افزایش فشارخون است. با توجه به اینكه امروزه پرفشاری خون یكی ا زعوارض شایع در بین مردم است و حتی گاه شاهد افزایش فشارخون در جوانان و نوجوانان هستیم، لذا  هر عاملی كه این اختلال را تشدید كند زیان‌آور بوده و شخص را در معرض بیماری قرار می‌دهد.

 عادت به مصرف غذاهای شور و پرنمك به سلامت قلب و عروق لطمه زده و موجب اختلالات و عوارض قلبی – عروقی می‌شود و چنانچه این عوارض سریعاً درمان نشود می‌تواند به سكته‌های قلبی و مغزی منجر گردد.

باتوجه به اینكه شیوه زندگی در جهان متمدن و پیشرفته امروزی به گونه‌ای است كه اختلالات قلبی – عروقی را تشدید می‌كند و شخص را در معرض عوارض ناگوار و معلولیت‌های اجتناب‌ناپذیر آن قرار می‌دهد لذا لازم است تمام اقدامات ضروری از جمله تغذیه صحیح و كاهش مصرف نمك را در اولویت برنامه تغذیه‌ای روزانه خود قرار دهیم.

 عارضه مهم دیگری كه بعلت مصرف نمك زیاد گریبانگیر فرد می‌شود پوكی و نرمی استخوان است. افراط در مصرف نمك موجب كاهش بازجذب كلسیم در كلیه‌ها می‌شود و در نتیجه مقدار زیادی از كلسیم غذا، بدون آنكه در بدن به مصرف برسد از طریق كلیه‌ها دفع می‌گردد. این امر در كودكان و نوجوانان و جوانان موجب نرمی استخوان می‌شود و در افراد میانسال و سالمند به پوكی استخوان منجر می‌گردد.

توجه به وضعیت جذب كلسیم در روده‌ها و شرایط خاص زندگی امروزی ما را به این واقعیت واقف می‌كند كه بشر امروز خیلی بیش از گذشته در معرض نرمی و پوكی استخوان و اختلالات ناگوار ناشی از آنها قرار دارد.

كلسیم در روده جذب مشكلی دارد و بطور معمول قسمتی از كلسیم غذا بدون استفاده از بدن دفع می‌شود عوامل مختلفی در جذب كلسیم موثرند. یكی از مهم‌ترین فاكتورها در جذب آن، ویتامین D می‌باشد و عامل دیگر تحرك جسمی است.

در زندگی شهری و صنعتی امروزی بیشتر اوقات افراد در فضا‌های بسته در محیط‌های بدون آفتاب می‌گذرد، از آنجایی‌كه ویتامین D از طریق تابش نور خورشید بطور مستقیم به پوست، در بدن تولید می‌شود لذا زندگی در محیط‌های بسته و دور از آفتاب موجب می‌گردد كه این ویتامین به مقدار كافی در بدن تولید نشود و به این ترتیب احتمال نرمی و پوكی استخوان افزایش یابد. از طرف دیگر ورزش و تحرك جسمی باعث افزایش جذب كلسیم در روده می‌شود. زندگی صنعتی امروزی بخصوص در شهرهای بزرگ و پرجمعیت، امكان ورزش و تحرك جسمی را در جامعه محدود می‌كند و رفت‌وآمد افراد بیشتر با ماشین انجام می‌شود، ضمناً در این قبیل جوامع، فرصت كافی نیز برای ورزش و پیاده‌روی برای اشخاص باقی نمی‌ماند.

حال چنانچه این دو عامل یعنی زندگی و كار در محیط‌های بسته و نیز كمبود تحرك با تغذیه غلط و مصرف غذاهای شور و پرنمك همراه باشد احتمال بروز نرمی و پوكی استخوان افزایش می‌یابد.

در شماره آینده مجله به سایر اشكالات و اختلالات مربوط به افراط در مصرف نمك می‌پردازیم.