ويتامينD ويتامين نور خورشيد
ویتامین D، یک ویتامین محلول در چربی با فعالیت هورمونی است که نقش آن دركمك به جذب روده‌ای کلسیم، فسفر و حفظ سلامت دندان‌ها و استخوان‌ها به خوبی شناخته شده است.
هنگامی‌كه كلسیم خون كاهش می‌یابد، غدد پاراتیروئید فعال شده و سبب می‌شود بخش كلسیمی استخوان‌ها برداشته و وارد جریان خون شود تا سطح سرمی‌كلسیم در محدوده نرمال باقی بماند. این در حالی است كه حفظ سطح سرمی‌كلسیم، به قیمت تخریب استخوان‌ها خواهد بود. از این‌رو است كه نقش ویتامینD در جذب كلسیم بسیار اهمیت دارد. كمبود ویتامینD را با بروز راشیتیسم در كودكان و پوكی استخوان در بزرگسالان می‌شناسیم. در طی دهه‌های اخیر تحقیقات نشان داده‌اند بیماری‌های غیراسکلتی متعددی با کمبود ویتامین D در ارتباط هستند.
ویتامینD در تنظیم سیستم‌ایمنی، تکثیر و تمایز سلولی نقش دارد. کمبود این ویتامین عامل خطر بسیاری از بیماری‌های مزمن مانند سرطان‌های مختلف، بیماری‌های خودایمنی، عفونی، قلبی عروقی، فشارخون بالاو دیابت نوع 1و2 به شمارمی‌رود. مصرف ویتامین D نه تنها باعث پیشگیری از بیماری ام اس می‌شود بلکه حتی علائم آن را نیز می‌تواند تخفیف دهد.
کمبود این ویتامین در زنان باردار سبب کاهش استحکام استخوان‌ها می‌شود که هم برای مادر و هم برای نوزاد او خطرناک است.
دو شکل این ویتامین در انسان‌ها نقش دارند:
اگوکلسیفرول (ویتامین D2) و کوله‌کلسیفرول (ویتامین D3). ویتامین D2 در گیاهان ساخته می‌شود و ویتامینD3 در پوست انسان هنگام قرارگیری در معرض پرتوهای ماورای بنفشB نورخورشید ساخته می‌شود.
مواد غذایی را ممکن است با ویتامین D2 یا D3 غنی کنند. منابع غذایی معدودی به طور طبیعی دارای ویتامینD هستند که عبارتند از ماهی‌های چرب، جگر، محصولات لبنی و زرده تخم مرغ. امروزه در برخی کشورها مانند آمریکا و کانادا، محصولات لبنی، غلات صبحانه، مارگارین و آرد نان با ویتامین D غنی می‌شوند. چند سالی است كه به موضوع غنی‌سازی مواد غذایی توجه شده است. غـنـی‌سـازی عبارت است از افزودن یك یا چند ماده مغذی به غذای مصرفی متداول مردم.
در مورد ویتامین D نیز تلاش‌هایی برای غنی‌سازی شیر و دوغ در ایران انجام گرفته است. از سوی دیگر ارزان‌ترین و قابل دسترس‌ترین منبع این ویتامین، نورخورشید است. سنتز پوستی ویتامینD می‌تواند 80 تا 100 درصد نیاز بدن را تامین کند؛ هر چند این نگرانی وجود دارد که قرار گرفتن به مدت طولانی در معرض اشعه فرابنفش خورشید، خطر ابتلا به ملانوما و سرطان پوست را افزایش می‌دهد. كمبود ویتامینD به سه درجه كمبود خفیف، متوسط و شدید طبقه‌بندی می‌شود.
مطالعات متعددی در مورد كمبود این ویتامین بر روی گروه‌های مختلف جمعیتی در برخی شهرهای ایران انجام گرفته است؛ با وجود این كه آمارهای مختلفی به دست آمده است اما همه مطالعات اتفاق نظر دارند كه بیش از نیمی از جمعیت ایران از كمبود ویتامینD رنج می‌برند.
علل کمبود ویتامینD
سنتز پوستی ویتامینD تحت تاثیرعوامل متعددی قرار می‌گیرد:
سن: سنتزپوستی ویتامینD3 تحت تاثیر نورخورشید، با سن رابطه معکوس دارد. غلظت سرمی ویتامینD در افراد مسن تنها 30 درصد افراد جوان است.
استفاده از کرم‌های ضدآفتاب: استعمال کرم‌های ضدآفتاب با فاکتورهای محافظتی(SPF) مساوی یا بالاتر از 8، در حدود 95 درصد تولید پرو ویتامینD3 را در پوست کاهش می‌دهد.
تابش خورشید: حداقل انرژی لازم برای تولید پرو ویتامین D توسط نورخورشید، MJ/cm2 18تا 20 برآورد شده است. از این‌رو در فصل زمستان در مناطقی که در عرض جغرافیایی بالاتر از °40 قرار دارند، در چندین ماه از سال امکان تولید داخلی ویتامین D وجود ندارد. به همین دلیل در فصل زمستان پایین‌ترین سطح سرمی ویتامین D را مشاهده می‌نماییم. ایران نیز با قرار گرفتن در عرض جغرافیایی -UU-'-UU-'27 °47 جزء این کشورها محسوب می‌شود.
شهر تهران نیز در عرض جغرافیایی-UU-'-UU-'52 °34 تا -UU-'-UU-'21 °36 شمالی و در طول جغرافیایی-UU-'-UU-'10 °50 تا -UU-'-UU-'10 °53 شرقی قرار دارد و میانگین تابش نور خورشید در آن 8 ساعت در روز می‌باشد. یکی از دلایل کمبود ویتامینD در کشورهای خاورمیانه، علیرغم تابش کافی نورخورشید، پوشش بیشتر افراد پیشنهاد شده است. در مطالعه ملی استئوپروز در ایران كه در چند شهر تهران، مشهد، تبریز، شیراز و بوشهرانجام گرفت؛ در شهر بوشهر که جنوبی تراز سایر شهرهای مورد مطالعه بود، نسبت به تهران و مشهد که در مناطق مرکزی و شمالی‌ایران کمبود ویتامین D در گروه‌های سنی مشابه کم‌تر بود. از طرفی آلودگی هوا در شهرهای بزرگ مانند تهران می‌تواند عاملی برای کاهش سنتز پوستی ویتامین D3 باشد.
رنگ پوست: ملانین رنگدانه اصلی پوست است که به عنوان یک ضد آفتاب طبیعی عمل می‌کند و سبب محدودیت تولید پروویتامینD می‌شود. افراد دارای پوست بسیار تیره باید 1.5 ساعت به عبارتی 6 برابر 15 دقیقه‌ای که افراد سفید پوست به نورخورشید نیاز دارند، در معرض نور خورشید قرار بگیرند. در مردم آسیایی پیگمانتاسیون پوستی بیشتر است. پژوهشگران نشان داده‌اند که میزان سنتزپوستی ویتامین Dدر آسیایی‌ها مشابه اروپایی‌هاست؛ اما به علت بیشتر بودن رنگدانه‌های پوستی، آسیایی‌ها باید در مقایسه با اروپایی‌ها بیشتر در معرض نورخورشید قرار بگیرند.
عوامل ژنتیکی: عوامل ژنتیکی مانند پلی مورفیسم‌های خاص گیرنده ویتامین D نیز می‌تواند موثر باشد. در یك مطالعه مشاهده شد كه در هندی‌های ساکن آمریکا، سطح آنزیم 24هیدروکسیلاز فیبروبلاستی که منجر به تخریب ویتامینD می‌شود، در مقایسه با سایر نژادها بالاتراست. این احتمال وجود دارد در ایرانیان نیز به دلیل نزدیکی مکانی و قرابت ژنتیکی فعالیت این آنزیم مشابه هندیان باشد. هر چند تا كنون مطالعه‌ای در این زمینه در ایران انجام نگرفته است و نمی‌توان اظهار نظر قاطعی در مورد آن داشت.
سبک زندگی: امروزه در کشورهای صنعتی و پیشرفته، سبک زندگی و محیط‌های کاری به گونه‌ای است که افراد، بسیار کم درمعرض نور خورشید قرار می‌گیرند. این حالت در فصل زمستان و با آلودگی هوا تشدید می‌شود. در مناطق پرجمعیت شهری، خانه‌ها اغلب آپارتمانی و غیرآفتاب‌گیر هستند.
به علت مشغله کاری، بیشتر افراد صبح زود به محل کار می‌روند و در پایان روز به منزل باز می‌گردند و فواصل منزل تا محل کار را با خودرو طی می‌کنند؛ در روزهای پایانی هفته و تعطیل نیز ترجیح می‌دهند در منزل بمانند. بنابراین توصیه می‌شود این روزها بیشتر مراقب وضعیت ویتامین D خود باشید و و در كنار همه فواید نور خورشید به آن به عنوان منبع تامین‌كننده این ویتامین كمیاب بنگرید.
