اصول تغذيه‌ای در ترك سيگار
در ارتباط با مصرف سیگار و تأثیر آن بر سلامت انسان بحث مفصلی داشتیم و اثرات زیانبار سیگار را بر قلب و عروق، دستگاه تنفس، دستگاه گوارش، سیستم عصبی و تأثیر آن در بروز سرطان مورد بررسی قرار دادیم. در این شماره مجله به سایر اختلالاتی كه به علت مصرف سیگار در انسان رخ می‌دهد می‌پردازیم.
تأثیر سیگار در بروز پوكی استخوان
در تحقیقاتی كه در مورد ارتباط كشیدن سیگار با بروز پوكی استخوان انجام شده به این مطلب تأكید شده كه افراد سیگاری بیش از اشخاص غیرسیگاری در معرض پوكی استخوان قرار می‌گیرند. البته ذكر این نكته ضروری است كه عوامل دیگری نیز مانند یائسگی، تغذیه ناكافی، كمبود تحرك جسمی و ورزش، قرار نگرفتن به مدت كافی در معرض تابش مستقیم نور خورشید و استخوان‌بندی كوچك، از عوامل دیگر بروز پوكی استخوان است كه چنانچه كشیدن سیگار نیز به این عوامل اضافه شود پوكی استخوان را تشدید می‌كند.
تغذیه مناسب برای پیشگیری از پوكی استخوان
لازم به ذكر است كه افراد سیگاری باید برای حفظ سلامت خود و از جمله سلامت هر چه بیشتر استخوان‌ها، در ابتدا به ترك كامل سیگار مبادرت نموده و سپس جهت حفظ سلامت خود چاره‌اندیشی كنند. برخی اختلالات هورمونی (مثلا پركاری تیروئید) و یا مصرف بعضی داروها مانند كورتیكو استروئیدها نیز می‌توانند در بروز و پیشرفت پوكی استخوان مؤثر باشند، بنابراین لازم است به درمان اختلالات هورمونی پرداخته شود و ضمناً مصرف این قبیل داروها به پزشك گزارش داده شود.
مواد غذایی كه در استحكام استخوان‌ها و پیشگیری از پوكی استخوان مؤثرند عبارتند از: مواد غنی از كلسیم و فسفر مانند لبنیات (شیر، ماست، پنیر، كشك و دوغ)، ماهی به خصوص ماهی‌هایی كه با استخوان خورده می‌شوند (مانند ماهی كیلكا و ساردین). سویا نیز به علت دارا بودن استروژن گیاهی، در پیشگیری از تحلیل استخوانی مؤثر است. فلوئور یك ماده معدنی است كه در استحكام استخوان‌ها و پیشگیری از پوكی استخوان تأثیر دارد. فلوئور عمدتاً در آب آشامیدنی موجود است، ولی آب برخی مناطق حاوی مقدار كافی از این ماده مغذی نیست. از بهترین منابع غذایی فلوئور می‌توان ماهی و محصولات دریایی را نام برد. چای نیز از منابع خوب فلوئور محسوب می‌شود و نباید در مصرف آن افراط كرد.
ضمناً جهت جذب كلسیم و فسفر از روده و سپس رسوب آن در استخوان‌ها، باید به مدت كافی در معرض تابش مستقیم نورخورشید قرار گرفت.
كاهش قدرت ایمنی در افراد سیگاری
یكی دیگر از اختلالاتی كه افراد سیگاری را تهدید می‌كند، كاهش قدرت ایمنی و احتمال زیاد ابتلا به انواع بیماری‌ها است. معمولاً افراد سیگاری بیش از دیگران در معرض عفونت‌های تنفسی و سرماخوردگی، سرفه و سایر عوارض ناشی از آن قرار می‌گیرند. به طور كلی افراد سیگاری مقاومت زیادی در برابر بیماری‌ها ندارند و به آسانی مبتلا به عوارض مختلف می‌شوند. حتی احتمال خطر بروز بیماری‌های شدید و وخیم از بدو تولد تا پایان سال اول زندگی در اطفالی كه والدین آنها سیگار می‌كشند، بیش از نوزادانی است كه والدین آنان سیگاری نیستند.
كمیته سیگار سازمان بهداشت جهانی كه در مورد اثرات سیگار بر سلامت تحقیقات وسیعی انجام داده، تأكید نموده كه سیگار كشیدن در دنیای حاضر یكی از خطرناك‌ترین دشمنان سلامتی است كه خوشبختانه قابل اجتناب می‌باشد. همچنین این كمیته اعلام كرده كه یكی از علل مهم از كارافتادگی در كشورهای پیشرفته، مصرف سیگار است. جهت پیشگیری از بیماری‌ها و افزایش قدرت ایمنی در افراد سیگاری، لازم است این افراد در قدم اول، به ترك سیگار مبادرت نمایند و سپس مواد غذایی را كه در افزایش قدرت ایمنی مؤثرند در برنامه غذایی خود بگنجانند.
مواد غذایی مؤثر در افزایش قدرت ایمنی
در گام اول لازم است انرژی به میزان كافی و لازم به بدن این افراد برسد. وضعیت وزن افراد نسبت به قد آنان معیار خوبی جهت پی بردن به كفایت یا عدم كفایت انرژی دریافتی است. از آنجایی كه بسیاری از اشخاص سیگاری كم‌اشتها هستند و به مقدار كافی غذا نمی‌خورند، لذا چنانچه وزنشان كمتر از حد طبیعی باشد، لازم است مقدار بیشتری مواد نشاسته‌ای و چربی‌های گیاهی (روغن زیتون و سایر دانه‌های روغنی از قبیل بادام، پسته، گردو و ...) را در برنامه غذایی خود جای دهند. پروتئین باید به مقدار لازم مصرف شود، البته چون افراد سیگاری بیش از سایرین در معرض اختلالات قلبی- عروقی قرار دارند نباید در مصرف گوشت قرمز و امعا و احشا افراط نمایند. ویتامین A كه در شماره‌های قبل مجله درباره آن به تفصیل صحبت شد، باید به میزان كافی در غذای روزانه گنجانده شود، به خصوص از طریق انواع سبزی‌های دارای برگ سبز تیره، گوجه‌فرنگی، هویج و سایر منابع كاروتنوییدها (منابع گیاهی ویتامین A).
ویتامین C نیز در حفظ مقاومت بدن اثرات مهمی دارد كه لازم است این ویتامین را از میوه‌هایی مانند مركبات، توت‌فرنگی، كیوی و سبزیجات دارای برگ سبز، گوجه‌فرنگی، فلفل دلمه‌ای و برخی منابع گیاهی دیگر دریافت نمایند. روی از دیگر مواد مغذی است كه در منابع حیوانی پروتئینی (انواع گوشت قرمز، مرغ، ماهی، لبنیات و تخم‌مرغ) به مقدار كافی موجود است. البته منابع گیاهی روی معمولاً جذب ضعیف‌تری نسبت به منابع حیوانی آن دارند. آهن نیز از دیگر مواد معدنی است كه در مقاومت بدن مؤثر می‌باشد. منابع عمده آهن شامل جگر، امعا و احشا، گوشت قرمز، ماهی و مرغ است. منابع گیاهی آهن (سبزیجات، حبوبات و مغز دانه‌ها) جذب ضعیفی دارند.
سیگار و بارداری و شیردهی
سیگار كشیدن مادر در دوران بارداری اثرات زیانباری بر جنین دارد. به علت جذب ذرات توتون به ریه‌ها و خون مادر و مسمومیت تدریجی مادر باردار، سموم ناشی از سیگار، جذب بدن جنین نیز می‌گردند و تدریجاً جنین را نیز مسموم نموده و او را آماده ابتلا به انواع بیماری‌ها می‌كنند. این وضعیت حتی در جنین مادران بارداری كه خود سیگار نمی‌كشند، ولی به طور مداوم در معرض دود سیگار قرار دارند نیز صدق می‌نماید. طی تحقیقات انجام شده نشان داده شده كه احتمال سقط جنین، مرده به دنیا آمدن نوزاد، كم‌وزنی نوزاد به هنگام تولد، مرگ نوزاد بعد از تولد، در جنین و نوزاد مادران سیگاری، دو برابر بیش از مادران غیرسیگاری است.
سموم موجود در دود سیگار، بدن مادر را مسموم ساخته و می‌تواند موجبات خفگی و مرگ جنین را فراهم سازد. همچنین مسمومیت مادر و انتقال آن به جنین ممكن است باعث تولد نوزاد نارس و یا زودرس بشود. نتیجه تحقیقات مختلف حاكی از آن است كه مسمومیت ناشی از سموم دود سیگار در بدن مادر موجب مسمومیت تدریجی جنین شده و حتی چنانچه جنین از سقط یا تولد نارس جان سالم به در برد، پس از تولد مستعد ابتلا به امراض مختلف خواهد بود. رنگ پریدگی، كم‌خونی، اختلالات عصبی، حساسیت و آسیب‌پذیری، زودرنجی، تشنج و بسیاری عوارض دیگر در نوزاد، ارمغان پیامدهای سیگار كشیدن مادر باردار است. با توجه به مطالب فوق، لازم است مادران باردار و شیرده سیگاری سریعا اقدام به ترك سیگار نموده و از برنامه غذایی صحیح، كافی، متعادل و متنوع تحت نظر رژیم شناس استفاده كنند. خانم‌های باردار و مادران شیرده توجه داشته باشند كه سیگار می‌تواند لطمات بسیار مهمی به سلامت جنین و نوزادشان وارد ساخته و حتی آنها را در معرض خطرات جدی و مرگ قرار دهد.
تأثیر سیگار بر پوست
مواد سمی موجود در سیگار، پوست را نیز از صدمات خود بی‌نصیب نگذارده و زیان‌هایی گاه غیرقابل جبران بر پوست صورت به جا می‌گذارد. رابطه بین كشیدن سیگار و بروز چین و چروك در پوست، بستگی به میزان سیگار روزانه و طول مدت سیگار كشیدن دارد. سیگار كشیدن در مردان و زنان موجب پیری زودرس در پوست صورت می‌شود كه البته تأثیر آن در زنان (به علت لطافت پوست) بیش از مردان است.
ویتامین‌های مؤثر در سلامت پوست
ویتامین C در تولید كلاژن (پروتئین عمده موجود در بافت پیوندی) نقش دارد و كمبود آن منجر به خشكی پوست می‌شود، لذا یكی از ویتامین‌های مؤثر در سلامت پوست می‌باشد. ویتامین E نیز به علت آنكه در سلامت غشای سلولی مؤثر است، می‌تواند در سلامت پوست مفید باشد. كمبود پروتئین در برنامه غذایی، از دیگر عوامل پیری پوست محسوب می‌شود. یكی دیگر از مواد مغذی مؤثر در سلامت پوست، روی می‌باشد كه درباره منابع غذایی آن صحبت شد.
مواد مغذی مؤثر بر سلامت پوست
باید قبل از چروك شدن و پیری پوست، به فكر پیشگیری از آن بود. یكی از عوامل مؤثر در سلامت پوست، مصرف آب كافی روزانه است. آب موجب رساندن رطوبت به پوست شده و آن را سالم و شاداب نگاه می‌دارد.
ویتامین‌های گروه B كه در جوانه‌ها، سبوس غلات، حبوبات، مغز دانه‌ها، گوشت، ماهی، مرغ، تخم‌مرغ و لبنیات وجود دارند، در حفظ سلامت و شادابی پوست تأثیر مهمی دارند.
ارتباط سیگار با مرگ و میر
سیگار به علت تأثیر مهمی كه بر سلامت شخص به جا می‌گذارد، یكی از علل مهم مرگ و میرهای زودرس در بین افراد سیگاری می‌باشد. گزارشات ناشی از مطالعاتی كه در ژاپن در مورد ارتباط سیگار با مرگ و میر انجام شده، نشان می‌دهند كه میزان مرگ و میر در زنان و مردان سیگاری در ژاپن، 22 درصد بیش از افراد غیرسیگاری بوده است. میزان مرگ و میر بالا در افراد سیگاری عمدتاً به علت بیماری‌های قلبی- عروقی و سكته‌های ناشی از آن و سایر امراض مانند سرطان، به خصوص سرطان ریه و مجاری تنفسی و نیز سایر انواع سرطان‌ها می‌باشد. ضمناً بیماری‌های دیگر حاصل از كشیدن سیگار، كاهش مقاومت بدن به علت مسمومیت ناشی از مواد سمی موجود در سیگار و معلولیت حاصل از آن، از عوامل مهم مرگ و میرهای زودرس در افراد سیگاری هستند. با توجه به اثرات بسیار زیانبار و خطرناك سیگار، لازم است افراد معتاد به این سم مهلك، هر چه زودتر خود را از شر عواقب خطرناك آن نجات داده و هرچه سریع‌تر اقدام به ترك سیگار بنمایند.
