زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

حساسیت‌های ناشی از غذا

برخی افراد دچار حساسیت‌های غذایی و یا عدم تحمل بعضی مواد غذایی هستند. بیشتر مردم وقتی بدن‌شان نسبت به غذایی كه می‌خورند واكنش نشان می‌دهد، احساس می‌كنند به آن ماده غذایی حساسیت دارند. در واقع فقط 3 درصد از بزرگسالان و 6 تا 8 درصد كودكان به مواد غذایی حساسیت دارند. حساسیت غذایی پاسخ غیر طبیعی سیستم ایمنی بدن به برخی مواد غذایی است كه با یك نشانه بروز می‌كند. عدم تحمل غذا (مانند عدم تحمل لاكتوز شیر)، واكنش‌های غذایی است، نه آلرژی غذایی. عدم تحمل غذا یك پاسخ غیر طبیعی به موادی است كه نشانه‌های آن می‌تواند شبیه حساسیت باشد؛ اما نسبت به حساسیت، شایع‌تر است و در انواع مختلف بیماری‌ها ممكن است به‌وجود آید. حساسیت‌های غذایی باید شناسایی و درمان شوند؛ زیرا در صورت شدید بودن ممكن است فرد به بیماری‌های دیگری نیز مبتلا شود. در موارد نادری حساسیت غذایی حتی منجر به مرگ شده است.

شایع‌ترین مواد غذایی حساسیت‌زا

در بزرگسالان، شایع‌ترین موادی كه باعث واكنش‌های آلرژیك می‌شوند، عبارتند از: صدف، میگو، ماهی، تخم‌مرغ و بادام‌زمینی. در افرادی كه شدیداً به یك ماده غذایی خاص آلرژی دارند، حتی خوردن مقدار كمی از ماده حساسیت‌زا مانند بادام‌زمینی نیز واكنش آلرژیكی ایجاد می‌كند؛ ولی افرادی كه حساسیت كمتری دارند، می‌توانند مقادیر كمی از آن ماده را تحمل و آن‌را مصرف كنند؛ بدون اینكه بدن‌شان واكنش آلرژیكی از خود نشان دهد. شایع‌ترین مواد غذایی حساسیت‌زا در كودكان عبارتند از: شیر، گوجه‌فرنگی، توت‌فرنگی، بادام‌زمینی، تخم‌مرغ، ماهی و میگو.

واكنش‌های آلرژیك به غذا چگونه اتفاق می‌افتند؟

مواد حساسیت‌زا موادی هستند كه یك واكنش آلرژیك در بدن ایجاد می‌كنند. این مواد معمولاً در برابر حرارت، پخت و پز، اسید معده و آنزیم‌های گوارشی روده مقاومند؛ به همین دلیل بعد از عبور از معده و روده زنده می‌مانند و با ورود به جریان خون به اندام هدف رسیده و موجب واكنش آلرژیك در بدن می‌شوند. مكانیسم آلرژی غذایی شامل سیستم ایمنی بدن و وراثت می‌شود.

سیستم ایمنی: واكنش‌های آلرژی به مواد غذایی كه به سیستم ایمنی بدن مرتبط می‌شوند، دو گروه هستند: یكی از این تركیبات، نوعی پروتئین به نام ایمونوگلوبولین (lgE) است كه در خون جریان دارد. تركیب دیگر، مربوط به سلول‌های «mast» می‌باشد كه هیستامین را ذخیره می‌كنند و در تمامی بافت‌های بدن نیز یافت می‌شوند؛ به‌خصوص در نقاطی از بدن كه معمولاً در واكنش‌های آلرژیك نقش دارند (مثل بینی، گلو، ریه، پوست و دستگاه گوارش). حساسیت گاهی از پدر و مادر به ارث می‌رسد و تولید lgE می‌كند. به‌طور كلی افراد می‌توانند به هر چیزی حساسیت داشته باشند؛ از گرده گیاه گرفته تا پر، مواد مخدر و یا حتی غذا و ... . فردی كه هم پدر و هم مادر او دچار حساسیت باشند، بیشتر در معرض ابتلا به حساسیت قرار دارد.

تشخیص

 پزشك ابتدا باید با توجه به تاریخچه پزشكی بیمار و رژیم غذایی او و تغییر رژیم غذایی تشخیص دهد كه آیا بیمار به غذای خاصی واكنش نامطلوب نشان می‌دهد یا خیر. سپس با آزمایش پوست، خون و ... آن‌ را تأیید كند. یكی از مهم‌ترین ابزار تشخیصی، تاریخچه پزشكی بیمار است. پزشك با پرسیدن سؤالات زیر متوجه می‌شود كه آیا بیمار حساسیت دارد یا خیر: 

واكنش به خوردن غذا چگونه است و چه زمانی آغاز می‌شود؟

آیا این واكنش معمولاً تا یك ساعت بعد از خوردن غذا بروز می‌كند؟ 

 آیا درمان علائم مؤثر است؟

 مثلاً اگر حساسیت غذایی به شكل كهیر نمایان شود، با مصرف آنتی‌هیستامین، كهیرها كاهش یافته و درمان می‌شوند؟

   آیا همیشه با خوردن یك نوع غذای خاص، بدن واكنش نشان می‌دهد؟  آن غذا چگونه طبخ و تهیه شده است؟

  رژیم غذایی: گاهی اوقات، فقط با تاریخچه پزشكی بیمار نمی‌توان حساسیت را تشخیص داد. در این موارد پزشك از بیمار درخواست می‌كند تا به مدت چند روز، هر نوع ماده غذایی را كه می‌خورد، روی كاغذی بنویسید و اگر بعد از خوردن هر وعده غذایی، بدن او واكنش نشان داد، زمان آن‌را نیز یادداشت كند. در این صورت تشخیص می‌دهد كه آیا حساسیت ناشی از غذا خوردن است یا دلیل دیگری دارد.

 حذف مواد غذایی: گام بعدی در تشخیص حساسیت، حذف ماده غذایی است. پزشك مصرف ماده‌ای را كه حدس می‌زند باعث حساسیت می‌شود برای بیمار ممنوع و ماده دیگری را جایگزین آن می‌كند؛ مثلاً مصرف تخم‌مرغ را ممنوع و پروتئین دیگری را جایگزین می‌كند. اگر پس از حذف آن ماده غذایی علائم حساسیت بر طرف شد، تشخیص پزشك صحیح بوده؛ در غیر این صورت باید ماده دیگری را از رژیم غذایی بیمار، به همین ترتیب حذف و یا از روش‌های دیگر تشخیصی استفاده كند.

 آزمایش پوست: در این آزمایش، عصاره رقیق مواد غذایی را به پوست ساعد یا پشت دست مالیده و آن قسمت از پوست را با نوك سوزن كمی خراش می‌دهند. اگر پس از چند دقیقه پوست متورم شد و یا خارش گرفت، مشخص می‌شود كه آن ماده غذایی دلیل حساسیت است. این آزمایش، سریع، ساده و نسبتاً امن می‌باشد. در بیماران مبتلا به حساسیت شدید و یا بیمارانی كه واكنش‌های آنافیلاكتیك از خود نشان می‌دهند، نباید از این روش استفاده شود؛ زیرا این آزمایش برای آنها ممكن است بسیار خطرناك باشد.

 آزمایش خون: در مواردی كه نمی‌توان از تست پوست برای تشخیص حساسیت استفاده كرد، پزشك از آزمایش خون (Elisa,RAST) استفاده می‌كند. در این آزمایش‌ها آنتی‌بادی lgE مواد غذایی حساسیت‌زا در خون بیمار اندازه‌گیری می‌شود. این آزمایش به نسبت آزمایش پوست، هزینه بیشتری دارد و نتیجه آن نیز دیرتر مشخص می‌گردد. در آزمایش خون و آزمایش پوست، زمانی با قطعیت می‌توان اعلام كرد كه بیمار نسبت به یك غذای خاص حساسیت دارد كه سابقه واكنش غیرطبیعی در بدن خود داشته باشد. جواب آزمایش یك فرد ممكن است در هر دو نوع آزمایش مثبت باشد؛ اما بیمار هرگز دچار واكنش‌های آلرژیك نباشد!

 چالش غذا: در این آزمایش، عصاره غذاهای مختلفی كه مظنون به ایجاد حساسیت هستند، درون كپسول ریخته می‌شود و بیمار و پزشك متوجه نخواهند شد كه درون كدام كپسول، چه نوع ماده غذایی وجود دارد. دستیار پزشك كه وظیفه فراهم كردن این كپسول‌ها را بر عهده دارد، آنها را به بیمار می‌دهد تا یكی‌یكی ببلعد. پس از خوردن هر كپسول، پزشك نشانه‌ها و واكنش‌های آلرژیك را جستجو می‌كند و این فرآیند با هر كپسول تكرار می‌شود تا پزشك ماده غذایی حساسیت‌زا را كشف كند. مزیت این روش گستردگی و تشخیص تمامی مواد حساسیت‌زاست. برای كسی كه حساسیت شدید دارد، نباید از این روش استفاده شود؛ زیرا ممكن است عوارض بدی داشته باشد و واكنش‌های شدیدی در بدن بیمار صورت بگیرد. این روش گران‌تر از سایر روش‌هاست؛ زیرا نیاز به زمان زیادی دارد؛ به‌خصوص اگر بیمار حساسیت‌های متعددی داشته باشد. این آزمایش باید تحت نظارت دقیق پزشك انجام شود.

عـلائـم

نشانه‌های حساسیت ممكن است درست چند دقیقه بعد از غذا خوردن تا یك ساعت بعد از آن با خارش دهان و اشكال در بلع و تنفس بروز كند و سپس طی هضم غذا در معده و روده با علائمی همچون تهوع، اسهال و استفراغ و درد شكم همراه شود. این نشانه‌های گوارشی اغلب با علائم و نشانه‌های عدم تحمل غذا و یا مسمومیت غذایی اشتباه گرفته می‌شوند.

همانگونه كه قبلاً گفتیم، مواد حساسیت‌زا وارد جریان خون شده و به محض اینكه به پوست می‌رسند، باعث اگزما شده و وقتی به راه‌های هوایی می‌رسند، می‌توانند فراد را به آسم و تنگی نفس مبتلا كنند. هنگامی كه مواد حساسیت‌زا وارد عروق خونی می‌شوند، بیمار دچار ضعف و افت ناگهانی فشار خون و آنافیلاكسی می‌شود و اگر واكنش آنافیلاكتیك شدید باشد، بسیار خطرناك است و در صورت عدم درمان سریع، حتی می‌تواند كشنده باشد! این واكنش با علائمی همچون درد شكم و گلو و سوزش و خارش دهان آغاز می‌شود. بیشتر افراد در سن 1 الی 2 سالگی به حساسیت غذایی مبتلا می‌شوند؛ اما برخی از این واكنش‌ها به مرور برطرف می‌گردند؛ مثل حساسیت به شیر گاو یا تخم‌مرغ.

برخی دیگر به‌طور معمول در طول زندگی با انسان خواهند بود و درمان نخواهند شد، مثل حساسیت به آجیل و یا صدف! حساسیت به شیر و سویا كه اغلب نوزادان و كودكان خردسال به آن دچار می‌شوند، اگرچه نشانه‌هایی همچون كهیر و آسم ندارد، ولی كودك دچار قولنج شده و در مدفوع او خون دیده می‌شود. علاوه بر عوامل روانی و رژیم‌های غذایی حساسیت غذایی، فیز یكی از دیگر دلایل كولیك نوزادی است كه می‌تواند ناشی از حساسیت به شیر و سویا باشد.

در نوزادان حساسیت غذایی معمولاً با تغییر رژیم غذایی آنها تشخیص داده می‌شود. اگر نوزاد به شیر گاو حساس باشد، باید فقط از شیر مادر تغذیه شود. تغذیه انحصاری با شیر مادر در طی چهار ماه اول تولد باعث می‌شود نوزاد در دو سال اول زندگی كمتر در معرض ابتلا به حساسیت‌ها قرار بگیرد. به‌خصوص نوزادانی كه مستعد حساسیت غذایی هستند، بهتر است فقط با شیر مادر تغذیه شوند. در این نوزادان، مادر نیز باید به غذایی كه می‌خورد و انتخاب مواد غذایی توجه و دقت كند؛ در غیر این صورت، ماده حساسیت‌زا وارد شیر مادر شده و نوزاد با خوردن شیر مادر از خود واكنش نشان می‌دهد.

درمان رژیم غذایی:

اجتناب از مصرف ماده غذایی حساسیت‌زا اولین گام در درمان است. هنگامی كه ماده غذایی حساسیت‌زا تشخیص داده شد، آن ماده باید از رژیم غذایی فرد حذف شود. برای این كار بیماران همیشه باید به برچسب موادغذایی دقت كرده و به مواد تشكیل دهنده توجه كنند. مثلاً تخم‌مرغ در تهیه سس‌ها استفاده می‌شود و یا شیر در محصولات نانوایی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در رستوران نیز باید از سفارش غذاهایی كه ممكن است حاوی مواد حساسیت‌زا باشند، خودداری كنند. بیمارانی كه حساسیت شدید دارند و بدن آنها واكنش‌های آنافیلاكتیك نشان می‌دهد و یا افرادی كه فراموش می‌كنند مواد غذایی را قبل از خوردن بررسی كنند، می‌توانند از دست بند یا گردنبند هشدار دهنده پزشكی استفاده كنند. این دست‌بند یا گردنبندها، به سایر افراد نشان می‌د‌هد كه فرد حساسیت دارد و ممكن است دچار واكنش‌های شدید آلرژیكی شود. همچنین بیمار باید همیشه در كیف خود سرنگ آدرنالین (اپی‌نفرین) داشته باشد (البته با تأییدیه پزشك).

درمان سایر نشانه‌های حساسیت غذایی

توجه داشته باشید كه این داروها، اگر قبل از خوردن ماده‌ حساسیت‌زا مصرف شوند، هیچ تأثیر مثبتی نخواهند داشت و نمی‌توانند از ایجاد واكنش آلرژیك جلوگیری كنند. در واقع هیچ دارویی نمی‌تواند قبل از خوردن غذا از ایجاد واكنش‌های آلرژیك جلوگیری كند. داروهای متعددی برای علائم حساسیت غذایی وجود دارند؛ به‌عنوان مثال آنتی‌هیستامین‌ها می‌توانند علائم گوارشی همچون كهیر، عطسه و آبریزش بینی را درمان كنند و یا داروهای گشادكننده لوله‌های هوایی نشانه‌های آسم را كاهش دهند.