دکتر صدیقه نوبان
مولیبدن یك ماده مغذی ضروری برای بدن انسان و حیوانات است. بدن انسان سالم به بیش از 40 ماده مغذی مختلف برای تامین نیازهایش و برای حفظ سلامتی و تامین رشد و نمو و فعالیت‌های عادی خود نیاز دارد. یکی از این مواد مغذی مولیبدن است که در طبیعت بصورت ترکیبی وجود دارد. مولیبدن معمولا در كبد، كلیه، غده آدرنال و استخوان متمركز است.
مولیبدنیم به رنگ خاکستری متالیک و در بسیاری از خصوصیات شبیه کروم و تنگستن است و برای سخت و قوی کردن فولاد به کار می‌رود. این عنصر در سال 1778 توسط Carl Wilhelm Scheele دانشمند سوئدی کشف گردید. این عنصر قدرت اکسیداسیون بالا دارد.
ولفنیت و پاولیت سنگ معدن فرعی‌تر مولیبدن هستند.مولیبدن از معادن تنگستن و مس تولید میشود. این فلز از واکنش هیدروژن و تری اکسید مولیبدن یا مولیبدات آمونیوم به صورت پودری به دست میآید. این ماده مغذی بدلیل اینکه به سرعت به حالت اکسید درمی‌آید، بنابراین به عنوان ناقل الکترون در واکنش‌های اکسیداسیون و احیا عمل می‌‌کند. مولیبدن در محل فعال آنزیم بعنوان کوفاکتور غیرپروتئینی کوچکی که حاوی هسته پترین میباشد وجود دارد.
مولیبدن بصورت کوفاکتور برخی آنزیم‌ها فعالیت می‌‌کند و به همین دلیل در کمبود دریافت آن، مشکلات جدی برای عملکرد مناسب بدن حادث میشود. همچنین ترکیب مولیبدات گیرنده هورمون‌های استروئیدی را دربرابرغیرفعال سازی حفظ می‌‌کند.
مولیبدن غذا به راحتی جذب و بیش از نیمی از آن در ادرار دفع میشود. دریافت بیشتر مولیبدن ممكن است در سوخت و ساز مس اختلال ایجاد كند. سطح طبیعی پلاسمای آن 8/0 میكروگرم در لیتر میباشد.
نقش مولیبدن در بدن
مولیبدن در ساختمان برخی از آنزیم‌های بدن كه در تشكیل اسید اوریك و در جابه‌جایی ذخایر آهن از كبد نقش دارند، وجود دارد. همچنین مولیبدن باعث نگهداری و ذخیره فلوئور بدن میشود و بنابراین از فساد دندان جلوگیری می‌كند.
به علاوه مولیبدن نقش حفاظتی در برابر اثر شیمیایی داروها داشته و در انتقال و ذخیره آهن در بافت‌ها، متابولیسم و شكست اسیدهای آمینه گوگرددار و نیز در تبدیل سولفیت به سولفات نقش ایفا می كند.
خطر كمبود
استفاده از رژیم‌های غذایی حاوی مقادیر بالای كربوهیدرات‌های تصفیه شده، چربی، روغن و فرآورده‌های گوشتی
قرار گرفتن در معرض تركیبات شیمیایی و داروها
افزایش استرس و اكسیدان‌ها
اختلالات گوارشی كه سبب بروز اسهال و سوء جذب می‌شوند (مثل بیماری كرون)
علائم كمبود مولیبدن
كاهش تولید اسید اوریك و كاهش اثر حفاظتی آنتی‌اكسیدان‌ها
اختلال در متابولیسم اسیدهای آمینه گوگرددار كه بالقوه سمی هستند و می‌توانند باعث بروز اختلال در سیستم عصبی مركزی (CNS) گردند.
افزایش حساسیت به سولفیت‌های موجود در محیط (آلودگی هوا) و در رژیم غذایی (سالاد، میوه‌های خشك و خشكبار)
ریزش مو
خستگی
افزایش خطر بروز سرطان (به ویژه سرطان مری)
افزایش خطر تولید سنگ‌های كلیوی (سنگ‌های گزانتین)
علائم ازدیاد مولیبدن
به عنوان یكی از آنتاگونیست‌های مس عمل می‌كند و ایجاد سندرمی شبیه نقرس می‌كند. با مصرف زیاد مولیبدن در استخوان‌ها ناهنجاری بوجود میآید. این ماده مغذی در صورتی که با منابع غذایی غنی از مس مصرف شود، می‌تواند با متابولیسم مولیبدن تداخل کند.
مقدار توصیه شده روزانه
میزان مصرف مولیبدن بر اساس واحد میكروگرم در روز به شرح زیر است:
سن 6-0 ماهه: 30-15 میكروگرم در روز
سن 12- 6 ماهه:40-20 میكروگرم در روز
سن 3-1 ساله:50-25 میكروگرم در روز
سن 6 -4 ساله: 70-30 میكروگرم در روز
سن 10-7 ساله: 150-50 میكروگرم در روز
جوانان و بزرگسالان250-75 میكروگرم در روز
متوسط میزان جذب مولیبدن برای افراد بالغ در دامنه حدود 240-75 میكروگرم در روز است كه این دامنه در افراد با وزن‌های متفاوت مختلف است.
متابولیسم، جذب، انتقال، ذخیره و دفع
مولیبدن موجود در غذاها به شکل کمپلکس‌های محلول قابل جذب است. در انسان 88 تا 93 درصد مولیبدات آمونیوم از غذاهای مایع جذب میشود و از طریق معده و روده و به شکل مولیبدات جذب بدن می‌‌گردد.
این ماده بطور سست با اریتروسیت‌ها و یا بطور اختصاصی با 2 آلفا ماکروگلوبولین باندشده و از طریق جریان خون منتقل میشود. بیشترین ذخیره این ماده معدنی در کبد میباشد. دفع آن نیز بصورت مولیبدات از کلیه‌ها است.
اختلالات و بیماری‌های ناشی از قرار گیری در معرض مولیبدن
این اختلالات و بیماری‌ها شامل: زخم معده، اسهال، تشنج، نابینایی، لاغری، بیماری نازكی استخوان (استئوپروز) و در نهایت نارسایی قلبی میباشد. مولیبدن باعث كاهش رشد در پستانداران از جمله انسان میشود.
منابع غذایی
منابع غنی از مولیبدن شامل حبوبات، غلات، گوشت‌ها، جگر، قلوه، ماهی، مرغ، شیر، ماست، پنیر، مغزها، دانه‌های گیاهی و سبزیجات پر برگ می‌‌باشند.
این مقدار در غذاها به محتوای مولیبدن در خاك وابسته است. مولیبدن در بدن دارای جذب بسیار خوبی است، اما میزان دسترسی آن تحت تاثیر محتوای غذا متفاوت میباشد.
تحقیقات نشان داده‌اند كه میزان جذب مولیبدن در سبزی‌های پُربرگ خیلی بیشتر از دانه‌های سویا است.
مسمومیت
مسمومیت حاصل از مولیبدن خیلی بیشتر از كمبود آن است. معمولا این مسمومیت در گله‌ای از حیواناتی دیده میشود كه در مزرعه از خاك‌هایی تغذیه می‌كنند كه حاوی مولیبدن با غلظت بالا هستند. با مصرف 15-10 میلی‌گرم در روز مولیبدن انسان دچار بیماری حاد نقرس میشود.
اثرات مولیبدنیم بر روی سلامتی
بر مبنای آزمایشاتی که بر روی جانوران انجام شده، مولیبدنیم و ترکیباتش بسیار سمی هستند. در کارگرانی که در ایام کار در معرض مولیبدنیم- مس قرار دارند، شواهدی از اختلالات کبدی گزارش شده است. به علاوه، در کارگران کارخانه و ساکنین مناطقی از ارمنستان که میزان مولیبدنیم در آنجا بالا است، علائم نقرس مشاهده شده است. مهم‌ترین عارضه، درد زانو، دست‌ها، پاها، تغییر شکل مفاصل و اِدم مفاصل است.
