عناصر طلايي در بدن
اگرچه در مورد مس زیاد بحث نمی‌شود، اما باید بدانید كه بدون این ماده معدنی ضروری زنده نخواهید ماند. مس یكی از مواد مغذی است كه بدن به آن نیاز بسیار كمی دارد؛ اما نقش آن در سلامتی به اندازه مواد دیگر است. مس از لحاظ فراوانی سومین عنصر در بدن بعد از آهن و روی می‌باشد كه قبل از هر ماده در كبد ذخیره و سپس با غلظت كمتر وارد مغز، قلب، كلیه و عضلات می‌شود. مس در سوخت و ساز بدن بسیار مؤثر است و نقش مهمی در صحت كار آنزیم‌ها و تقریباً تمام سیستم‌های بدن دارد.
منابع غذایی مس
بهترین منبع مس، صدف است و در غذاهای مختلف از جمله گوشت (به خصوص جگر)، غذاهای دریایی، لوبیا، آجیل و دانه‌ها یافت می‌شود. غذا خوردن در ظروف مسی و یا نوشیدن آب از لوله‌های مسی نیز مس مورد نیاز بدن را تأمین میكند. مكمل‌های مس نیز در انواع مختلف همچون «اكسید مس»، «گلوكونات مس»، «سولفات مس» و املاح اسیدآمینه وجود دارند. اگر غذاهای حاوی مس برای مدت طولانی در قوطی حلبی ذخیره شوند، مقدار مس آنها كاهش می‌یابد. دانه كنجد، فندق، كشمش، حبوبات و قارچ سرشار از مس هستند. به افراد توصیه می‌شود با توجه به سن، روزانه مقدار مشخصی مس مصرف كنند:
نقش مس در سوخت و ساز بدن
كمك به جذب آهن: كمبود مس در بدن علائمی همچون كم‌خونی و فقر آهن دارد، زیرا مس نقش مهمی در جذب، ذخیره و متابولیسم آهن و تشكیل سلول‌های قرمز خون (گلبول‌های قرمز) ایفا میكند.
سلامت تیروئید: مس در سلامت تیروئید و تولید هورمون مؤثر است و با كنترل مقدار كلسیم مانع از جذب بیش از حد سلول‌های T4 در خون می‌شود.
كمك به تولید ملانین: ملانین، تعیین‌كننده رنگ پوست و مو است و مس یكی از مواد مغذی است كه نقش بسیار مهمی در تولید ملانین دارد.
حفظ سلامت استخوان‌ها: اگرچه كلسیم، به عنوان ماده مغذی برای سلامت استخوان‌ها شناخته شده است، اما فقط حدود 25 درصد به از بین رفتن آنها كمك و از آن پیشگیری میكند. منیزیم، منگنز، روی و مس نیز به همین اندازه برای سلامت استخوان‌ها مهم هستند. روی و مس اثربخشی ویتامین D را كه به جذب كلسیم كمك میكند، افزایش می‌دهند.
تضمین سلامت بافت همبند: كلاژن و الاستین، دو نوع از پروتئین‌های ضروری هستند كه در ساختار استخوان‌ها و بافت همبند نقش مهمی دارند و مس نیز بر سنتز كلاژن و الاستین كمك بسیاری میكند.
حذف رادیكال‌های آزاد: رادیكال‌های آزاد موجود در بدن یكی از عمده‌ترین دلایل آسیب بافت‌های بدن و بسیاری از بیماری‌ها هستند و مس یكی از آنتی‌اكسیدان‌هایی است كه عملكرد رادیكال‌های آزاد را در بدن خنثی میكند.
كاهش مقدار كلسترول: مس، یكی از مواد مغذی است كه مقدار كلسترول خون را كاهش می‌دهد. به‌طور كلی میتوان گفت برای رشد طبیعی و سلامت بدن بسیار ضروری است و در 50 آنزیم متفاوت، یكی از اصلی‌ترین مواد است و برای عملكرد صحیح این آنزیم‌ها، بدن به مس نیاز دارد. مس ضدالتهاب است و علائم آرتریت را كاهش می‌دهد.
علائم كمبود مس
فقر مس، به طور نادر دیده می‌شود؛ اما در شرایط خاصی رخ می‌دهد. علائم كمبود مس شامل كم‌خونی، حرارت پایین بدن، پوكی استخوان، عفونت مكرر، مشكلات مفصلی، اتساع رگ‌ها، كاهش گلبول‌های سفید خون، ضربان نامنظم قلب، كلسترول بالا، نقایص مادرزادی، اختلالات تیروئید، كاهش رنگدانه پوست و مو در بدن می‌باشد. افراد دچار كمبود و فقر مس، همیشه دچار ضعف و خستگی مفرط هستند. دو بیماری به نام سندرم «Menkes» كه از هر 000/50 نفر 1 نفر به آن مبتلا می‌شود، فرد به طور موروثی دچار كمبود مس است و توانایی جذب مس را ندارد؛ در نتیجه به شدت دچار كمبود مس می‌شود؛ مگر اینكه در همان سال‌های اولیه زندگی تحت درمان پزشكی قرار گیرد.
بیماری ویلسون نیز یك اختلال ژنتیكی و ارثی است كه در آن مقدار مس در بدن، بیش از اندازه زیاد می‌شود و به كبد و سیستم عصبی آسیب می‌رساند و بافت‌های بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اگرچه این بیماری، بسیار نادر است، اما اگر هر دو والدین ژن غیرطبیعی بیماری ویلسون را داشته باشند، احتمال ابتلای نوزاد به این بیماری 25 درصد افزایش خواهد یافت. در این بیماری مس در كبد، مغز، كلیه، چشم و سایر بافت‌ها رسوب كرده و موجب مرگ و جلوگیری از فعالیت صحیح آن بافت می‌شود. این بیماری معمولاً افراد زیر 40 سال را مبتلا میكند و بیشتر در كشورهای اروپای شرقی و ایتالیا دیده می‌شود. علائم آن، بزرگ شدن شكم، اشكال در راه رفتن، تغییرات رفتاری، سردرگمی و هذیان، حالت غیرطبیعی پاها و استفراغ خون، ضعف، زردی پوست و سفیدی چشم، لرزش دست و پا و اختلال در گفتار است. درمان این بیماری باید به صورت مادام‌العمر ادامه داشته باشد و هدف از درمان كاهش مقدار مس در بافت‌ها است كه با استفاده از روش‌هایی برای حذف مس و كمك به دفع و حذف آن از طریق كلیه‌ها و دل و روده انجام می‌شود. گاهی اوقات حتی به این افراد توصیه می‌شود از آب مقطر استفاده كنند؛ زیرا بیشتر آب‌های لوله‌كشی طی عبور از لوله‌های مسی حاوی مس هستند و برای سلامت این افراد مضرند. ورزش و عدم استفاده از ظروف پخت و پز مسی و غذاهای حاوی مس (كه به آن اشاره كردیم) نیز به درمان بیمار كمك میكند. ژن مسؤول این بیماری «ATP7B» نام دارد كه از طریق آزمایش DNA میتوان به آن پی برد. البته توجه داشته باشید كه تغییر و جهش ژنی نیز می‌تواند موجب این بیماری بشود. قبل از مصرف هرگونه مكمل‌های خوراكی مس، توصیه می‌شود با پزشك خود مشورت كنید؛ زیرا وجود مس بیش از حد در بدن موجب مسمومیت می‌شود كه علائم آن عبارتند از: درد شكم، تهوع، اسهال و استفراغ، سرگیجه، معده درد، عصبانیت و افسردگی، آسیب كبدی شدید، نارسایی كلیه، كما و بیماری‌های قلبی، زردی و حتی مرگ.
علائم كمبود روی در بدن
كندی رشد، فشار خون پایین، كاهش اشتها، كاهش حس بویایی و چشایی، خشكی پوست، كاهش وزن، رنگ پریدگی، اسهال، ریزش مو، خستگی و لكه‌های سفید زیرناخن.
فواید
روی یكی از دیگر مواد مهم و عناصر اساسی بدن است كه نقش مهمی در سلامتی انسان داد. منابع غذایی بسیاری حاوی روی هستند مهم‌ترین آنها صدف، شلغم، نخود، جوی دوسر، بادام زمینی، دانه سبوس گندم، تخم كدو و زنجفیل و گردو است. خواص روی: افزایش عملكرد ایمنی بدن، هضم، كنترل دیابت و استرس، درمان آكنه و التیام زخم، مراقبت از مو، كاهش وزن، درمان شب‌كوری، بهبود بینایی و ... . روی از جمله موادی است كه نقش بسیار حیاتی در سنتز پروتئین دارد و به تنظیم سلول‌ها در سیستم ایمنی بدن كمك میكند. این ماده عمدتاً در عضلات قوی بدن و به‌خصوص در سلول‌های سفید و قرمز خون، شبكیه چشم، پوست، كبد، كلیه، استخوان و پانكراس یافت می‌شود. مایع منی و غده پروستات در مردان حاوی مقدار زیادی روی است. بیش از 300 آنزیم بدن برای عملكرد صحیح به روی نیاز دارد. پژوهشگران معتقدند یكی از اصلی‌ترین موارد برای درمان آكنه و جوش، روی است كه حتی از بسیاری آنتی‌بیوتیك‌ها و دارونماها مؤثرتر می‌باشد. روی، عفونت‌های مزمن را بهبود می‌بخشد و كمبود آن بهبود و درمان زخم‌ها را با تأخیر مواجه میكند. افزون بر این، با سنتز كلاژن و كنترل مقدار هورمون تستوسترون، آكنه را درمان میكند. كمبود روی، موجب بزرگ شدن غده پروستات می‌شود و احتمال ابتلا به سرطان پروستات را افزایش می‌دهد.
شاید تعجب كنید، اما روی در كاهش وزن و كنترل اشتها نیز بسیار تأثیرگذار است. بیشتر پزشكان به خانم‌های باردار توصیه می‌كنند برای رشد سریع سلول‌های جنین و شكل‌گیری اجزای بدن در طول بارداری، از مكمل روی استفاده كنند. روی نقش بسیار حیاتی در بسیاری از عملكردهای بیولوژیكی، مانند تولیدمثل، كنترل دیابت، استرس، اشتها، بو، مزه و رشد فیزیكی دارد. مصرف روی، فرد را در برابر اختلالات عفونی و عفونت‌های قارچی همچون ذات‌الریه و ورم ملتحمه مصون میكند. مصرف 150 الی 450 میلی‌گرم روی در روز به بینایی كمك كرده و شب‌كوری را بهبود می‌بخشد. پزشكان معمولاً به افرادی كه از خستگی مزمن رنج می‌برند، توصیه می‌كنند از مواد غذایی سرشار از روی استفاده كنند. روی جزئی از هیدروكسی آپاتیت است كه ماتریكس استخوان را قوی و سخت میكند؛ بنابراین كمبود آن موجب ضعیف و شكننده شدن استخوان‌ها می‌شود.
