بهناز عباسی مقدم؛ كارشناس ارشد تغذیه
غذا، وسیله‌ای شفابخش
در سراسر دنیا، غذا نعمتی الهی و وسیله‌ای شفابخش است كه مورد تكریم است. در واقع در هر منطقه صرف غذا، آداب و رسوم خاص خود را دارد كه ارتباط بسیار با ایجاد توازن در بدن دارد و در هر منطقه منحصر به فرد می‌باشد. در آداب سنتی غذا خوردن ما ایرانی‌ها هم معمولا این مساله رعایت شده است، به طوری كه به عنوان مثال دوغ با كاكوتی، عدسی با گلپر، نان گندم با رازیانه و سیاهدانه، تخم‌مرغ با دارچین، آبگوشت با آویشن، چای با آبلیمو، ماهی با گردو و فلفل سیاه، باقلا با گلپر، برنج با زیره، ماست با شیره، پنیر با گردو، شیر با گلاب و هل، خیار با نعنا و گل سرخ، ماست با زنیان، گوشت با سماق و ... مصرف می‌شده است.
اساس طبقه‌بندی غذاها در طب سنتی، براساس تاثیر هر ماده غذایی در بدن است در واقع صفت گرمی و سردی كه به غذاها داده می‌شود، براساس غلبه این صفات بر طبع فرد است، به طوری كه فرد سرد مزاج با مصرف غذاهای طبع سرد دچار خواب‌آلودگی، تكرر ادرار و افزایش آب دهان می‌شود، ولی مصرف همین غذا در فرد گرم مزاج، باعث متعادل شدن وی می‌شود.
واكنش افراد در برابر غذاها
هر كس در برابر یكسری غذاها واكنش مخصوص به ساختمان بدن خود را نشان می‌دهد. این مطالب مانند تمام جنبه‌های دیگر زندگی مرتبط به توازن اضداد است. گیاهان مخصوصا به صورت خام بیشتر سرد (قلیایی) هستند، در صورتی كه اغلب غذاهای حیوانی در گروه غذاهای اسیدی یا گرم قرار می‌گیرند.
نمك، شكر و روغن هم در اثر مصرف زیاد، طبیعت خوراكی‌ها و توازن بدن را بر هم می‌زنند. آنچه از گذشته به ما به ارث رسیده است و بزرگ‌ترها در مورد غذاها عنوان می‌كنند، در واقع پیشینه علمی دارد. همانطور كه می‌بینید در تابستان برای توازن گرمای هوا در منازل، مصرف غذاهای پختنی و سرخ‌كردنی كمتر شده و بخصوص ماست و خیار پای ثابت سفره می‌شود. یا در زمستان‌ها، بزرگ‌ترها توصیه به مصرف زنجبیل می‌كنند. ماست، نعنا و كاهو و سكنجبین، هندوانه و خیار همه در فصل گرم مصرف می‌شوند و هدف سرد شدن طبع ما است.
مصرف بیش از حد غذاهای گرم یا سرد
غذاهای گرم باعث بهبود جریان خون و نگهداری گرمای بدن می‌شوند. از نشانه‌های مصرف بیش از حد غذاهای گرم می‌توان به جوش، تب، یبوست، بوی تند ادرار، بالا رفتن فشارخون، عطش زیاد، افسردگی، سردرد، بی‌قراری و آشفتگی و سرگیجه اشاره نمود. در مقابل، غذاهای سرد باعث تعدیل این علائم می‌شوند، ولی مصرف زیاد غذاهای سرد باعث آرتریت، روماتیسم، دست و پای سرد، تكرر ادرار، ترشح زیاد بزاق، دل درد، نفخ شكم، اسهال، اضطراب، گرفتگی عضله، خستگی و درد ماهیچه می‌شود.
لزوم تعادل مزاج و غذا
براساس طب سنتی ایران هر فرد حالت و طبیعت مزاج بدن خود را نسبت به غذاهای سرد و گرم باید تشخیص دهد و در مصرف آنها رعایت اعتدال را بنماید تا دچار عوارض نشود. عدم هماهنگی بین مزاج و غذا موجب اختلال در اندام‌های داخلی مثل قلب و ریه شده، و شخص احساس بیماری می‌كند، بنابراین تعادل بین آنها بسیار مهم است. همانطور كه امروزه یكی از علت‌های زمینه‌ای برای بروز بیماری‌های اتوایمیون (نقص سیستم ایمنی) مثل آلزایمر، MS و پاركینسون را دارا بودن طبع سرد می‌دانند.
غذاهای گرم و سرد
غذاهای سرد: گوشت گاو، نان جو، ماهی، مرغ ماشینی، كره، گل كلم، كرفس، گیلاس، مركبات، زرشك، كشك، ماش، باقلا، قارچ، ریواس، زردآلو، آلو، سیب، گلابی، انار، بادمجان، نخودفرنگی، گوجه‌فرنگی، توت فرنگی و شلغم.
غذاهای گرم: مرغ خانگی، گوشت گوسفند، گوشت شتر، نان گندم، انگور، عسل، تخم‌مرغ، نخود، گردو، طالبی، هویج، انجیر، توت، گوشت شترمرغ، گوشت بوقلمون، گوشت بز و شیر شتر.
غذاهای معتدل: برنج قهوه‌ای، جو دو سر، روغن زیتون، چای و پنیر فتا.
بلغمی مزاج‌ها
افراد بلغمی اغلب سفید هستند و پوست سرد و نرمی دارند، میل بسیار به خواب دارند، هضم غذا در آنها دیر انجام می‌شود، آب از دهان آنها جاری می‌شود، كم حواس هستند، در آنها دفع ادرار با فشار زیاد است و موی سفید پیش از موعد مقرر در آنها شایع است. اگر بلغم (سردی) در سر زیاد شود، حماقت ایجاد می‌شود.
اگر دقت كنید اغلب مواد غذایی كه برای افزایش حافظه توصیه می‌شوند (مثل كشمش، خرما، عسل و ...) گرم هستند. زیادی سردی در سر آلزایمر را تشدید می‌كند. افراد بلغمی نباید سردی‌ها را به تنهایی مصرف كنند. این افراد باید مواد لبنی را محدود كنند. مصرف زیاد ترشیجات، سركه، شورها، برنج سفید، عدس، سیب‌زمینی، آب یخ، سوپ جو، نان جو، میوه‌های ترش، قارچ، ماش، گوشت گاو و گوساله غذاهای فرآوری شده، غذاهای آماده، شیرینی‌جات، نوشیدن مایعات به همراه غذا، و كلیه تنقلات برای این افراد مضر است، چون حالت اسیدوز را در بدن افزایش می‌دهند.
بهترین غذاها برای افراد بلغمی غذاهای گرم است یا اینكه همیشه در مصرف مواد غذایی، ادویه‌های گرم نظیر زیره سیاه و سبز، هل، دارچین، زعفران، زردچوبه یا بذرهای ملین مثل تخم شربتی، خاكشیر و بارهنگ نیز اضافه كنند. همچنین مصرف مغزها مثل گردو، بادام و فندق و ارده و شیره و خرما برای این افراد بسیار مفید است.
در ارتباط با چهار مزاج اصلی لازم است بدانیم غذاهای چرب و شیرین صفرا را زیاد می‌كنند، غذاهای مانده، شور و بیات، نمك سود، سودا را زیاد می‌كنند، غذاهای سردی‌بخش مثل لبنیات، ترشی و سركه بلغم را زیاد می‌كنند. پرخوری نیز حالت دموی مزاج را زیاد می‌كند.
