دكتر محمد وجگانی؛ ایمونولوژیست
دیابت نوع 1
امروزه دیابت نوع 1 یا وابسته به انسولین را به دو دسته دیابت ایمونولوژیك یا دیابت خودایمن و دیابت ایدیوپاتیك تقسیم می‌كنند.
دیابت خودایمن (دیابت نوع A1)
این نوع دیابت كه تنها 10-5 درصد موارد دیابت را تشكیل می‌دهد، بر اثر تخریب سلول‌های بتای پانكراس به وسیله ایمنی سلولی به وجود می‌‌آید. تاكنون آن را دیابت وابسته به انسولین، دیابت نوع 1 و دیابت جوانان می‌نامیدند، اما امروزه به آن دیابت نوع A1 می‌گویند.
دیابت ایدیوپاتیك (دیابت نوع B1)
اتیولوژی برخی انواع دیابت نوع 1 ناشناخته است. برخی از این بیماران دچار كمبود دائم انسولین و مستعد كتواسیدوز می‌باشند. ولی شواهدی دال بر خودایمن بودن این بیماری وجود ندارد. درصد ناچیزی از مبتلایان به دیابت نوع 1 در این دسته قرار می‌گیرند. این بیماران به حملات كتواسیدوز كه با درجات مختلفی از كمبود انسولین همراه است، مبتلا می‌شوند. این شكل از بیماری به شدت ارثی بوده و فاقد شواهد ایمونولوژیك تخریب خودایمن سلول‌های بتای لوزالمعده است.
دیابت نوع A1 با زمینه ژنتیكی، ماركرهای خودایمنی، تخریب پیش‌رونده سلول‌های بتا، كمبود شدید انسولین و ضرورت جایگزینی انسولین مشخص می‌شود.
تخریب سلول‌های بتا، باعث كاهش تولید انسولین و متعاقبا اختلال در متابولیسم كربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها می‌شود. پرنوشی، پرخوری و كاهش وزن از علائم كلاسیك كمبود انسولین است كه در صورت عدم درمان، به كتواسیدوز مهلك تبدیل می‌شود.
بیماران برای بقیه عمر مجبور به استفاده از انسولین هستند و حتی علی‌رغم مراقبت‌های مناسب پزشكی، در معرض خطر عوارض طولانی‌مدت بیماری نظیر رتینوپاتی، نفروپاتی، نوروپاتی و بیماری‌های قلبی – عروقی قرار دارند.
از نظر شیوع، دیابت نوع 1 در بین كودكان زیر پانزده سال شایع است و از این نظر در بین كشورهای جهان، فنلاند رتبه اول را دارد.
براساس تحقیقات، شیوع دیابت نوع 1 در پدران كودكان فنلاندی مبتلا به دیابت نوع 1 بیشتر مادران‌شان بود (به ترتیب5/7 درصد و 2/6 درصد). در مطالعاتی كه در شمال آمریكا صوت گرفت نیز نتایج مشابهی به دست آمد. در این مطالعات نشان داده شد كه شیوع بیماری در فرزندانی كه مادران‌شان مبتلا بوده‌اند، 3-2 درصد می‌باشد (یك سوم مواردی كه پدران مبتلا بوده‌اند). در توجیه این وضعیت دلایل مختلفی مطرح شده است.
اول اینكه، در این گزارش‌ها جنین‌های سقط‌شده‌ای كه مستعد ابتلا به دیابت باشند دیده نشده است. همچنین، به نظر می‌رسد مواجهه با دیابت مادری در دوران جنینی نوزاد را برای دو دهه اول زندگی در مقابل دیابت محافظت می‌كند. این مقاومت احتمالا از طریق ایجاد تولرانس ایمونولوژیك در مقابل اتوآنتی‌ژن‌های سلول‌های بتا حاصل می‌شود.
جنین مادران مبتلا به دیابت نوع 1 ممكن است به سرعت وادار به عرضه آنتی‌ژن‌هایی شود كه باعث خودایمنی بر علیه سلول‌های بتا می‌گردد؛ به طوری كه قبل از حساس شدن سیستم ایمنی جنین، تولرانس ایجاد شود. این موضوع با یافته‌هایی كه نشان می‌دهد فرزندانی كه قبل از حمله دیابت مادران متولد می‌شوند، نسبت به فرزندانی كه در دوران جنینی با دیابت مواجه می‌شوند (و در اولین یا دومین بارداری بعد از بروز دیابت به دنیا می‌آیند)، بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند، مطابقت دارد.
واكنش‌پذیری سلول T اختصاصی ضدانسولین در فرزندان مادران دیابتی كمتر از نوزادان با پدران مبتلا یا خواهر و برادران مبتلا است و این مسأله تحمل نسبت به انسولین در مواجهه با دیابت مادر و درمان انسولینی در طول بارداری را نشان می‌دهد.
هر قدر دیابت در هر یك از والدین در طول زندگی زودتر ظهور كند، شانس ابتلای كودك بیشتر می‌شود. بیماران با دیابت نوع 1 خانوادگی معمولا در زمان تشخیص جوان‌تر از بیماران غیرخانوادگی هستند.
ب- ژن‌های مسئول
اگرچه به طور مشخص در بروز بیماری دیابت نوع 1 هر دو عامل ژنتیك و محیط موثرند، لیكن بروز اشكال خانوادگی بیماری، نقش ژنتیك را برجسته‌تر می‌كند. بررسی‌های مختلف حاكی از آن است كه این بیماری (IDDMI) پلی‌ژنی بوده و ناحیه اصلی آن ژن‌های اصلی سازگار نسجی (MHC) یا سیستم آنتی‌ژن‌های لكوسیتی انسانی (HLA) روی كروموزوم 6p21 می‌باشد؛ در حالی كه حداقل 19 ناحیه قوی ژنی دیگر در بخش‌های مختلف ژنوم، از جمله ژن ناحیه انسولین (IDDM2) بر روی كروموزوم 11P15 پراكنده‌اند.
به نظر می‌رسد 40 تا 60 درصد حساسیت ژنتیكی به دیابت نوع 1 به ژن‌های HLA و بقیه آن به ژن‌های غیروابسته به HLA مربوط می‌شود. در این میان بیشترین ارتباط با ژن‌های HLA-DQ دیده می‌شود. یكی از مشخصات ژن‌های HLA میزان بالای پلی‌مرفیسم در آنهاست كه با حركت ترجیحی بین برخی آللها همراه بوده و موجب همراهی بیش از حد این آللها با یكدیگر می‌شود...
برای خواندن بخش دوم- اتیولوژی دیابت نوع I- اینجا کلیک کنید.
برای خواندن بخش سوم- اتیولوژی دیابت نوع I- اینجا کلیک کنید.
