دکتر محمود خدادوست؛ دکترای طب سنتی
سبک زندگی ماشینی امروز، روش‌های تغذیه، بی‌حرکتی، افزایش وزن و ... باعث شیوع بیماری‌های مفاصل در جامه امروز شده است.
حکمای طب سنتی دردهای مفصلی را بر اساس وجود یا عدم وجود ماده بیماری‌زا در مفصل مفرد یا متعدد بودن ماده بیماری‌زا و وجود یا عدم وجود ورم در مفصل به انواع مختلف سیستم نموده‌اند.
الف) انواع دردهای مفصلی بر اساس وجود یا عدم وجود ماده
ساده: در این نوع فقط غلبه یکی از کیفیات سردی، گرمی و یا خشکی موجب ایجاد درد مفاصل می‌شود و ماده‌ای در ایجاد بیماری دخالت ندارد.
مادی: وجود و غلبه ماده یا باد در مفصل باعث ایجاد بیماری می‌شود.
ب) انواع دردهای مفصلی بر اساس وجود یا عدم وجود ورم
همراه ورم: اکثر در انواع مادی دیده می‌شود. درواقع ورم ناشی از ریزش و تجمع غیرطبیعی ماده در مفصل می‌باشد.
بدون ورم: بیشتر در انواع ساده دیده می‌شود.
علت
علل ایجاد درد مفصلی از دیدگاه طب سنتی عبارتند از:
1- سوء مزاج گرم: غلبه گرمی در مفصل
2- سوءمزاج سرد: غلبه سردی در مفصل
3- سوء مزاج خشک: در این حالت غلبه خشکی در مفصل موجب انقباض و جمع شدگی بافت مفصلی شده و ایجاد درد می‌نماید.
به دنبال این انقباض در بین بافت مفصل و بافت اطراف آن گسستگی رخ می‌دهد و این مساله باعث ایجاد درد می‌شود.
4- ضعف مفصل: از دیدگاه طب سنتی هرگاه به عللی ضعفی دریکی از اعضای بدن وجود داشته باشد مواد زائد بدن در آن نقطه جمع می‌یابند.
5- افزایش مواد زائد در بدن و ریزش آن به مفصل
علل افزایش مواد زائد در بدن و ریختن آن‌ها به مفصل
- کم‌تحرکی
- ترک ورزشی و تحرکی که فرد به آن عادت داشته است
- عدم رعایت دستورات صحیح خوردن و آشامیدن
- ورزش و جماع بلافاصله بعد از غذا
- استحمام با شکم پر
- وجود نزله
- قطع روش‌هایی که فرد بدان عادت داشته و مواد زائد بدن از آن طریق دفع می‌شده است مثل جراحی هموروئید (بواسیر) که مانع دفع خون حاوی مواد زائد از مقعد می‌شود.
- وضعیت نامناسب روحی
نکته: سوءمزاج تر به‌تنهایی نمی‌تواند باعث ایجاد درد مفصل شود.
علائم
قدم اول در تشخیص درد مفاصل، افتراق نوع ساده از مادی است در نوع ساده به دلیل عدم وجود ماده در مفصل، سنگینی و ورم وجود نداشته و رنگ مفصل دردناک نیز مثل رنگ سایر اندام‌هاست و برحسب اینکه در لمس مفصل گرم، سرد یا خشک باشد دریکی از این انواع قرار می‌گیرد در نوع مادی در صورت ریزش ناگهانی ماده به مفصل درد دفعتاً ایجادشده و همچنین برحسب نوع ماده رنگ مفصل دردناک با سایر اعضا متفاوت است و نیز بیمار در مفصل مبتلا احساس سنگینی، ورم یا کشیدگی می‌کند.
علائم سوءمزاج مادی برحسب نوع ماده
1- درد مفصل ناشی از غلبه خون: درد ضربان دار، سنگینی، گرمی مفصل در لمس، تقدم مصرف غذاهای مولد دم، شیوع بیشتر در فصل بهار
2- درد مفصل ناشی از غلبه صفرا: به دلیل لطافت و سبکی و نفوذ صفرا درد سوزنده‌تر و نزدیک‌تر به پوست حس می‌شود در لمس نیز مفصل گرم است این بیماری ممکن است با تب همراه باشد.
3- درد مفصل ناشی از غلبه بلغم: در این نوع معمولاً علائم غلبه بلغم در فرد دیده می‌شود.
مثل چاقی ناشی از چربی، در مفصل نیز علائم سنگینی، ورم نرم و درد عمقی (به دلیل علاقه بلغم به قرار‌گیری در عمق) مشاهده می‌شود. این بیماری بیشتر در فصل زمستان شیوع یا تشدید می‌یابد.
4- درد مفصل ناشی از غلبه سودا: معمولاً در افراد با غلبه سودا دیده می‌شود سودا خلطی غلیظ و متکائف بوده و علاج ورم و درد مفصل به علت آن سخت‌تر بقیه است. رنگ مفصل درگیر مایل به کبودی است. این بیماری بیشتر در فصل پاییز شیوع پیدا می‌کند یا تشدید می‌شود.
5-درد مفاصل ریحی (ناشی از باد): این نوع بیماری ناشی از تجمع ریح (باد) در مفصل است و فرد مبتلا سابقه مصرف مواد غذایی مولد ریح (مواد نفاخ) را ذکر می‌کند.
بیمار احساس کشیدگی در مفصل دارد و درد از جایی به‌جای دیگر منتقل می‌شود.
6-درد مفصل ناشی از تجمع چند خلط: معمولاً یکی از این اخلاط صفر است که در ترکیب با خلط دیگر موجب بیماری شده است در این حالت ترکیبی از علائم اخلاط تجمع یافته مشاهده می‌شود.
درمان
بهتر است بیماران دچار درد مفاصل قبل از شروع ماه رمضان تحت نظر پزشک به پاکسازی بدن خود از مواد زائد توجه نمایند و با توجه به نوع بیماری خود با رعایت دستورات زیر، به روند بهبود علائم خود کمک کنند:
سوءمزاج گرم ساده
- مصرف مواد غذایی خنک‌کننده مثل شربت لیمو، آب انار
- عناب به‌صورت ساده یا دم‌کرده
- می‌توان از مواد غذایی دفع‌کننده صفرا مانند آلو استفاده نمود.
سوء مزاج سرد ساده
- استفاده از مواد غذایی گرم‌کننده و گرم کردن مفصل
- گردو را با زیره سبز نرم بکوبند و با عسل خمیر کرده و بر بدن بمانند و گرم نگه‌دارند تا عرق کند. سپس پاک کنند و از مواجهه عضو با سرما بپزهیزند. از دیدگاه طب جدید گردو به خاطر خواص ضدالتهابی خود در بیماری روماتوئید آرتریت باعث تخفیف علائم می‌شود.
- روغن‌مالی با روغن‌های گرم مثل قسط بابونه، میخک
- قسط گرم‌کننده اعضا و جاذب خون به سمت پوست است و در بیماری‌های مفاصل سرد مفید است. روغن بابونه با طبیعت گرم و خشک برای برطرف کردن درد مفاصل ناشی از سردی و برطرف کردن خستگی عضلات مفید است.
- قسط در بافت سینویال مفاصل خاصیت ضدالتهابی داشته و با تغییر دادن بیان ژن‌ها در بدن باعث تخفیف علائم استئوآرتریت می‌شود.
سوءمزاج خشک ساده
- خوردن غذاهایی که رطوبت را به بدن بازمی‌گردانند، مانند شیر و بادام
- روغن مالی با روغن بادام، گل سرخ و کدو که با پیه مرغ یا مرغابی ترکیب‌شده باشد.
درد مفاصل ناشی از غلبه دم (خون)
قبل از شروع ماه رمضان با مشورت پزشک به‌وسیله خون‌گیری (فصد یا حجامت) یا مصرف مسهلات مناسب بدن پاکسازی شود.
- آش ماش که چاشنی آن غوره و سماق و تمرهندی باشد سوپ جو با آلوبخارا و روغن بادام و چاشنی آب انار یا تمرهندی، نخوداب، سکنجبین ساده و بزوری در این بیماری مفید است.
- پرهیز از حلوا، عسل، شیره خرما و گوشت به خصوص گوشت قرمز، اما بیماران با ضعف جسمی می‌توانند از گوشت پرندگان و جوجه مرغ استفاده کنند.
درد مفصل ناشی از غلبه صفرا
قبل از شروع ماه رمضان با مشورت پزشک به‌وسیله خون‌گیری (قصد یا حجامت) یا مصرف مسهلات مناسب بدن پاکسازی شود.
آش ماش که چاشنی آن غوره و سماق و تمرهندی باشد سوپ جو با آلوبخارا و روغن بادام و چاشنی آب انار یا تمرهندی، نخوداب، سکنجبین ساده و بزوری در این بیماری مفید است.
پرهیز از حلوا، عسل، شیره‌خرما و گوشت به‌خصوص گوشت قرمز، اما بیماران با ضعف جسمی می‌توانند از گوشت پرندگان و جوجه مرغ استفاده کنند.
درد مفصل ناشی از غلبه صفرا
پاکسازی بدن با فصد یا اسهال
- پس از پاکسازی باید از داروهای مدر سرد مثل تخم خیار و تخم کاسنی استفاده نمود. به این صورت که آن‌ها را در آب‌غوره بخیسانند و سپس شیره کشیده و مصرف کنند.
- سکنجبین شکری در بیماری نوع دموی و صفراوی بسیار مفید است سکنجبین که با سرکه و شکر به میزان مساوی تهیه‌شده باشد. مایل به سردی و برطرف کننده تشنگی و قاطع صفراست.
- درد شدید را باید با داروهای تسکین دهنده درد تخفیف داد: ریختن آب سرد بر مفصل، ضماد کردن لعاب اسفرزه مخلوط با روغن گل بر مفصل، خوردن مخلوط گشنیز خشک و شکر از هرکدام 10 گرم همه تسکین دهنده درد در این نوع درد مفصلی هستند. مخلوط گشنیز و شکر یبوست ایجاد می‌کند خاصیت ضدالتهابی گشنیز در روماتوئید آرتریت در مقالات طب جدید بیان‌شده است.
درد مفصل ناشی از غلبه بلغم
پاکسازی بدن با مسهلات مناسب یا فصد
-ازلحاظ رژیم غذایی در سوءمزاج بلغمی بیمار باید از مصرف مواد غذایی با مزاج سرد و لبنیات مثل ماست و دوغ و کشک پرهیز کند.
رعایت قانون تقلیل غذا (کم کردن غذا) در این بیماری مفید است. بیمار به‌جای آب از مخلوط آب و عسل یا از نوشیدنی‌هایی مثل جلاب طبی استفاده نماید.
مصرف گوشت شترمرغ برای این بیماران بسیار مناسب است. گوشت جوجه مرغ و پرندگان نیز مفید است ولی از مصرف گوشت گاو و گوساله باید پرهیز نمود.
در غذاها از ادویه‌جات گرم مانند زیره رازیانه، انیسون، دارچین، زعفران، میخک و ... سبزی‌هایی از قبیل شنبلیله و شوید، جعفری و ماش استفاده شود.
خوردن و مداومت بر مارچوبه و مویز در رژیم غذایی مفید است. مصرف گلقند، مربای وج (اگیر ترکی) مربای آمله، مربای زنجبیل یا به‌صورت سفوف بانمک یا شکر به نسبت 1 به 10، سکنجبین بزوری یا عنصلی هم توصیه می‌شود.
یکی از غذاهای مفید در این بیماری نخوداب است که با ادویه‌جات گرم مثل زیره رازیانه، زردچوبه، شوید و.... پخته شود.
- روغن مالی با روغن کرچک، قسط شترمرغ و بادام تلخ مفید است.
درد مفاصل ناشی از غلبه سودا
دفع خلط و پاکسازی بدن با مسهلات مناسب
-یکی از ترکیبات مفید در دفع سودا، ماءالجبین افتیمونی است که بهتر است بیماران دچار این نوع درد، از 40 روز قبل از شروع ماه رمضان این ترکیب را روزانه مصرف کنند.
وی پروتئین (پروتئین اصلی در ماءالجبین) حاوی آنتی‌بادی برعلیه پاتوژن‌های روده‌ای است که از دیدگاه طب جدید گمان می‌رود که یکی از علل بروز آرتریت روماتوئید باشند.
به‌علاوه لاکتوفرین، آلفا و بتا لاکتالبومین موجود در ماءالجبن خاصیت ضدالتهابی در مفاصل دارند.
- رطوبت بخشیدن به بدن با خوردن غذاها و ترکیباتی که رطوبت را به بدن بازمی‌گردانند و نیز استحمام و ورزش در حد اعتدال بسیار سودمند است.
- باید از غذاهای با طبیعت سرد، گوشت گاو، گوساله، عدس، بادمجان، قهوه نسکافه، کاکائو و غذاهای کارخانه‌ای و بسته‌بندی، یخ و غذاهای فریزری پرهیز کرد.
- روغن مالی با روغن‌های گرم مثل قسط و بابونه مفید است.
- استفاده از آبزنی که در آن جوشانده بابونه، مرزنجوش، پونه و شنبلیله استفاده‌شده باشد.
درد مفاصل ریحی
- پاکسازی بلغم
- گلفند، گلاب، عرق انیسون، سکنجبین بزوری مفید است.
- روغن مالی با روغن گل
درد مفاصل ناشی از ترکیب دو خلط یا بیشتر
- ترکیب بلغم و صفرا در این مورد شایع‌تر است اما به‌طورکلی باید به نوع خلط تجمع یافته توجه نموده و با توجه به آن به پاکسازی بدن پرداخت.
