سیما سادات رفیعی؛ کارشناس ارشد سیستماتیک گیاهی، دانشگاه تهران
مقدمه‌ای بر کبد و عملکرد آن
کبد یک اندام چند لوبه و بزرگ است که در حفره شکم واقع بوده و اعمالش تقریباً در ارتباط نزدیکی با سیستم گوارشی است.
کبد به‌عنوان اولین محل پردازش برای بیشتر مواد غذایی جذب‌شده و همچنین ترشح اسیدهای صفراوی می‌باشد.
به‌علاوه کبد مکان قوی متابولیسم است و حیاتی برای دور انداختن مواد مختلف زائد از بدن و یا تبدیل آن به شکلی است که بتواند دفع شوند. در کل عملکرد کلیدی کبد به سه بخش تقسیم می‌شود:
1- کمک به متابولیسم کل بدن
2- سم‌زدایی
3- دفع مواد زائد محلول در لیپید یا باند به پروتئین
در کتاب قانون آمده است: «کبد اندامی است که می‌توان آن را کارخانه خون‌سازی و پالایشگاه خون و توزیع‌کننده مشتقات و متعلقات حاصله از خون نامید».
انواع بیماری‌های کبد
در طب سنتی، تقسیم‌بندی انواع بیماری‌های کبد بسیار گسترده و در ارتباط با مزاج‌های مختلف است. به این صورت که بیماری کبدی ممکن است ناشی از غلبه صفرا، دم، بلغم و یا سودا باشد که هرکدام برای درمان تدابیر مربوط به خود را نیاز دارند، البته موارد دیگری نیز در کنار غلبه اخلاط وجود دارد که با توجه به تشخیص پزشک متخصص طب سنتی موردتوجه قرار می‌گیرد.
ازجمله نشانه‌های آغازین مشکلات کبد، این است که قسمت فوقانی و سمت راست شکم، زیر دنده‌ها، در هنگام لمس احساس درد یا سوزش بروز می‌کند، یا هنگام دویدن این نواحی دچار درد می‌شوند و یا این‌که حس می‌شود گرما و حرارت این ناحیه بیشتر است.
این‌ها ممکن است علائم اولیه برای بروز مشکلات کبدی باشد که با رعایت تدابیر مربوطه برطرف خواهند شد.
اختلالات کبدی
یکی از رایج‌ترین اختلالات کبدی، کبد چرب است.
کبد چرب در اثر رسوب چربی در سلول‌های کبدی (هپاتوسیت‌ها) و جای گرفتن چربی در سلول‌ها رخ می‌دهد و به‌مرورزمان سلول‌های کبدی عملکرد خود را از دست خواهند داد و درنهایت منجر به بیماری سیروز کبدی (نارسائی کامل کبدی) خواهد شد.
این اختلال به دو گروه تقسیم می‌شود:
کبد چرب غیرالکلی که معمولاً در اثر مصرف بالای کربوهیدرات، عدم فعالیت بدنی، مصرف فست فودها، نوشابه، غذاهای چرب و سرخ‌کردنی، استرس، بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، بیماری قلبی و بیماری‌های کلیوی رخ می‌دهد.
کبد چرب الکلی که براثر مصرف الکل به‌تدریج باعث ایجاد آسیب به سلول‌های کبدی می‌شود.
تدابیر کلی حفظ صحت کبد
1- عدم پرخوری و روی‌هم خوردن غذاهای مختلف و رعایت ترتیب مصرف غذاها و خوراکی‌ها.
2- انجام ورزش و فعالیت بدنی.
3- ممنوعیت نوشیدن آب‌سرد به‌صورت ناشتا، بعد از حمام گرم یا در حین حمام، رابطه جنسی و ورزش.
4- کاهش مصرف غذاهای غلیظ مانند گوشت گاو، نان فطیر و غذاهای لزج مثل پاچه و مانند این‌ها که منجر به سده در کبد می‌شوند.
5- خوردن مویز، انجیر و فندق برای کبد مفید هستند.
6- پرهیز از مصرف مولدات سودا مانند بادمجان مخصوصاً سرخ‌کرده آن، غذاهای بسیار گرم و پرانرژی مانند چربی‌ها و سرخ‌کردنی‌‌ها، مواد رنگی و مشروبات الکلی.
کلیه نوشیدنی‌ها، دمنوش‌ها و خوراکی‌های پیشنهادشده باید با توجه به‌شدت آسیب کبدی و نوع مزاج فرد، زیر نظر پزشک متخصص طب سنتی مصرف شوند.
برخی نوشیدنی‌ها و دم‌نوش‌های مفید برای تقویت کبد
1- گیاه خار مریم یکی از گیاهان دارویی است که برای درمان و پیشگیری از بیماری‌های کبدی استفاده می‌شود.
این گیاه حاوی سیلی مارین است، که در کاهش میزان جذب چربی به‌ویژه چربی بد (LDL)، تری گلیسیرید و کاهش جذب کلسترول موثر است.
باید 3/5 گرم دانه را در ۱۵۰ سی‌سی آب جوش به مدت ۱۰ الی ۱۵ دقیقه دم‌کرده و روزانه ۳ الی ۴ دفعه نیم ساعت قبل از غذا مصرف شود.
2- دمنوش گیاه قاصدک، موجب تحریک ترشح صفرا شده و مواد زائد را از بدن دفع می‌کند.
به این منظور، برای هر 150 میلی‌لیتر آب جوش یک تا چهار گرم ریشه خشک گیاه قاصدک لازم است.
این گیاه را دم‌کرده و روزانه سه تا چهار مرتبه میل کنید.
3- آب کدو، آب خرفه، آب انار، آب خیار، آب کاسنی تازه، آب جوشانده کاسنی، عرق کاسنی، عرق شاه‌تره، لعاب اسفرزه، شربت لیمو، شربت سکنجبین، سکنجبین به‌لیمو، آب جوشانده خارخاسک، روغن‌زیتون، زیره سیاه، شوید، ترنجبین، شربت غوره، آب عناب، شربت زرشک و آب‌زرشک.
4- برای نارسایی کبد در گرم‌مزاج‌ها، می‌توان 20 گرم عناب نیم کوب شده را نیم کوب کرده و بجوشانید، بعد آب آن را صاف‌کرده و با سکنجبین مخلوط کرده و بنوشید.
5- برای نارسایی کبد در سردمزاج‌ها، هر صبح و عصر هر مرتبه 5 گرم رازیانه را با 5 گرم تاجریزی بجوشانید، بعد آب آن را صاف‌کرده و با مقداری گل‌قند عسلی مخلوط کرده و میل کنید.
بیشتر بخوانید:
برای داشتن کبد سالم چه باید بکنیم؟
بیماران مبتلا به کبد چرب بخوانند
