به قلم : دکتر محمدحسین صالحی سورمقی ؛ متخصص فارماکوگنوزی استاد دانشکده داروسازی
تحریریه زندگی آنلاین :
نام فارسی: تاجریزی پیچ
نام علمی: Solanum dulcamara
نام عمومی: Bittersweet، Bitter nightshade و Felon wood
نام انگلیسی: Woody nightshade
نام فرانسوی: Douce-amere
نام آلمانی: Bittersuss nachtschatte
نام خانواده: Solanaceae (سیب‌زمینی)
بیشتربخوانید:
11 مورد از خواص شگفت انگیز سماق
گیاه‌شناسی:
تاجریزی پیچ گیاهی است علفی و پایا كه ارتفاع آن به بیش از 2 متر می‌رسد. این گیاه به حالت خودرو در حاشیه جنگل‌ها، نقاط مرطوب، كنار جوی‌ها و رودخانه‌ها می‌روید. برگ‌های آن متناوب و به دو شكل هستند؛ برگ‌های پائین ساقه قلبی‌شكل و در قسمت‌های بالای ساقه دارای بریدگی می‌باشند و به سه لوب تقسیم می‌شوند. گل‌ها كوچك و به رنگ بنفش زیبا هستند كه اجتماع آنها به صورت چتری درمی‌آیند. میوه گیاه به صورت سته‌ای، تخم‌مرغی و از شاخه‌ها آویخته است. میوه‌ها پس از رسیدن كامل قرمزرنگ بوده و حاوی دانه‌های كوچك و مسطح می‌باشند.
قسمت مورد استفاده گیاه ساقه‌های آن است كه معمولاً از انواع مسن آنها استفاده می‌گردد. ساقه‌ها پس از جمع‌آوری خشك و قطعه قطعه می‌شوند. گیاه تازه بوی نامطبوعی دارد كه پس از خشك شدن از بین می‌رود.
بهترین زمان برداشت ساقه‌ها فصل پاییز و زمانی است كه گیاه فاقد برگ می‌باشد. این گیاه در بیشتر نواحی اروپای مركزی، آسیای صغیر، آفریقای شمالی و ایران می‌روید.
مناطق رویش گیاه در ایران شامل: آذربایجان، تبریز، نواحی شمالی ایران و بلوچستان است.
بیشتربخوانید:
با این دمنوش زخم معده را برای همیشه درمان کنید
تركیبات مهم:
این گیاه حاوی آلكالوئید سولانین و دارای خاصیت مخدر است. همچنین دارای گلوكزید دولكامارین می‌باشد. گلوكوآلكالوئیدهای آنها، بتا و گاما سولادولسین و آلفا، بتا و گاماسولامارین نیز در گیاه گزارش شده است.
تركیبات یاموژنین، تیگوژنین و دیوسژنین به مقدار زیاد در گیاه وجود دارند؛ به همین دلیل در كشور روسیه از این گیاه جهت تهیه پروژسترون، كورتیزول و دیگر هورمون‌ها استفاده می شود.
میوه‌های سبز و زرد دارای مقدار بیشتری از گلوكوآلكالوئیدها نسبت به میوه‌های رسیده (قرمز) هستند. میوه‌ها دارای لیكوپن نیز می‌باشند و دانشمندان روسیه در آنها تانن و ساپونین نیز گزارش كرده‌اند. در دانه‌های گیاه تركیبات گلوآلكالوئیدی، گلوكزیدی و استروئیدی مشابه میوه شناسایی شده است.
بیشتر بخوانید:
خواص دارویی گل لادن
خواص و فواید دارویی و درمانی گیاه پنیرک
داروشناختی و اثرات مهم:
چوپانان در قدیم برای دور نگه داشتن گوسفندان‌شان از چشم شیطان این گیاه را به دور گردن آنها می‌آویختند و آن را به عنوان یك گیاه خطرناك به فروش می‌رساندند. موش‌های آمریكایی ساقه‌های این گیاه را می‌جوند.
در استفاده‌های عامیانه به طور گسترده از عصاره الكلی و یا گیاه تاجریزی پیچ به عنوان ضدسرطان، درمان واریس و جهت مجرمان جانی استفاده می‌شده است.
جالینوس 150 سال پس از میلاد مسیح این گیاه را به عنوان ضدسرطان، ضدتومورها و ضدواریس توصیه كرده است. تركیب بتاسولامارین موجود در آن دارای خاصیت ضدساركومای 180 و ضدكارسینوماساركومای 256 در رات می‌باشد.
در طب قدیم از این گیاه جهت درمان آسم، آرتریت، یرقان، هپاتیت، سرطان، تب، سیاه‌سرفه و مالاریا استفاده می‌شده است. همچنین، اثراتی از جمله ضددرد، كاهش‌دهنده میل جنسی، مقوی قلب، ادرارآور، قی‌آور، مسهل، سمی، خلط‌آور، مخدر و محرك برای آن قائل بوده‌اند.
در هومیوپاتی از جوشانده ساقه و برگ‌های گیاه پیش از گل دادن، برای تسكین یا درمان آسم، كولیك، وبا، اسهال، دیسانتری، بند آمدن ادرار، تب یونجه، مننژیت، روماتیسم، پسوریازیس، كهیر و سیاه‌سرفه استفاده می‌كنند.
ناگفته نماند كه بسیاری از خواص این گیاه و استفاده‌های قدیمی و رایج طب عوام از آن، با اثرات مطالعه‌شده امروزی آن مشابه است.
بیشتربخوانید:
خواص درمانی جینسینگ
طریقه و میزان مصرف:
ساقه: می‌توان 1 تا 3 گرم از ساقه را له و یا 2 گرم از ساقه را پودر كرده و با یك لیوان آب به مدت 5 دقیقه جوشاند؛ سپس آن را صاف كرده و جوشانده را چند بار (سه نوبت) در روز مصرف كرد.
عصاره: روزانه مقدار 6/0 تا 2/1 گرم از عصاره گیاه را می‌توان مصرف نمود. توضیح اینكه یكی از فرآورده‌های فوق (عصاره و یا جوشانده ساقه) باید مورد استفاده قرار گیرد.
سمیت و عوارض جانبی:
در حد مصرف توصیه‌شده و دارویی عارضه جانبی ندارد.
مقدار مصرف بیش از حد دارویی ممكن است عوارضی از جمله استفراغ، تشنج، فلج و ضعف قلب داشته باشد. در یكی از منابع آمده است، در صورتی كه میزان آلكالوئیدهای ساقه زیاد نباشد، تا 25 گرم مصرف خوراكی آن بدون عارضه است. مصرف حدود 10 عدد دانه‌های سبز این گیاه در كودكان می‌تواند باعث عوارضی از جمله اسهال و استفراغ شود. به نظر می‌رسد 200 عدد از دانه‌های آن كشنده باشد.
مصرف گیاه در زنان حامله و شیرده ممنوع است.
مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده:
ضددرد، آنتی‌كلی‌نرژیك، كاهش‌دهنده میل جنسی، ضدسم، ضدالتهاب، ضدتب، مسهل، سیتوتوكسیك، معرق، ضدویروس، ضدعفونی‌كننده، قابض، ادرارآور، قی‌آور، خلط‌آور، محرك ایمنی بدن، خواب‌آور، مخدر، سمی، مسكن ضدساركوما (ضدسرطان) و محرك.
نكات قابل توجه:
راجع به انواع تاجریزی در كتاب قانون ابن‌سینا شرح داده شده كه خلاصه‌ای از آن در شرح تاجریزی سیاه در همین مقاله آمده است.
چون استفاده دارویی از ساقه‌های مسن‌تر این گیاه رایج است، باید دانست كه رنگ این نوع ساقه‌ها (خشك) خاكستری مایل به حنایی و یا زرد قهوه‌ای است؛ در حالی كه رنگ ساقه‌های جوان خاكستری مایل به سبز و یا زرد مایل به سبز می‌باشد. البته ساقه‌ها را پس از جمع‌آوری خشك كرده و به قطعات 3 تا 5 سانتی‌متری تبدیل می‌كنند و به فروش می‌رسانند.
در بیشتر كتاب‌های گیاهان دارویی دنیا از تاجریزی سیاه به عنوان دارو یاد شده است و كمتر از تاجریزی پیچ استفاده درمانی به عمل می‌آید. به نظر می‌رسد كه سمیت تاجریزی پیچ از تاجریزی سیاه بیشتر باشد و به همین دلیل كمتر از آن استفاده می‌كنند.
مطلب بسیار مهم در مورد تاجریزی اینكه تاكنون بیش از هزار گونه از آنها شناسایی شده است كه بعضی از آنها به عنوان منبع استروئید آلكالوئیدهای 27 كربنی (كه می‌توانند با تغییرات نیمه‌صناعی به وسیله انسان به كورتن و هورمون‌ها تبدیل شوند) اهمیت ویژه‌ای دارند. به منظور تولید صنعتی این داروها گونه‌هایی همچون لاسی نیاتوم، كازی آنوم، آوی كولار و مارژیناتوم در كشورهایی نظیر مجارستان و آمریكا تحت كشت‌های وسیع و در حال مطالعه می‌باشند.
