تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که سماق، یکی از سین‌های سفره‌ی هفت‌سین هرساله‌تان، چه خواصی می‌تواند داشته باشد؟ سماق از یک گیاه گلدار هم‌خانواده بادام هندی و انبه به نام «Anacardiaceae» بدست می‌آید. این درختچه خوشه‌های مخروطی شکلی از توت‌های بنفش و قرمز روشن تولید می‌کند. این توت‌ها را خشک و پودر می‌کنند تا ادویه سماق تولید شود. در این مطلب به معرفی خواص سماق، عوارض جانبی مصرف و تداخل آن با داروها می‌پردازیم.
ادویه سماق قهوه‌ای رنگ است و طعمی ترش و اسیدی دارد. از سماق برای پخت و پز گوشت، سبزیجات، برنج و بسیاری سالاد‌های آسیایی استفاده می‌شود. جالب است بدانید که این ادویه خواص بسیاری دارد که در ادامه به مهمترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.
۱. سرشار از آنتی اکسیدان
در تمامی آزمایشات انجام شده بر روی انواع سماق، این ادویه صرف‌نظر از نوعی که دارد، همواره در میزان آنتی اکسیدان‌ها مقام اول را کسب می‌کند. سماق دارای ۳۱۲۴۰۰ ORAC (واحد اندازه‌گیری فعالیت آنتی اکسیدانی) است. اسید گالیک، بخش عمده آنتی اکسیدان‌های سماق را تشکیل می‌دهد. این ماده ۶۶ برابر بیش از بلوبری، آنتی اکسیدان دارد. بلوبری تنها ۴۶۶۹ ORAC دارند. البته باید توجه داشت که این میزان، مربوط به ۱۰۰ گرم از هر دو ماده است و خوردن ۱۰۰ گرم بلوبری بسیار راحت‌تر از خوردن ۱۰۰ گرم سماق است، اما شاید بتوان ۵ یا ۱۰ گرم سماق در طول یک روز مصرف کرد.
۲. مبارزه با سرطان
در تحقیقات آزمایشگاهی، نشان داده شده که سماق می‌تواند با تکثیر غیر عادی سلول‌ها مبارزه کند. یک مطالعه نیز نشان می‌دهد که صمغ درخت سماق می‌تواند مانع از رشد رگ‌های خونی جدید در تومور‌ها شود. دانشمندان کانادایی معتقدند که این عصاره می‌تواند در ساخت دارو‌هایی ضد سرطان سینه بسیار مفید باشد. همچنین به دلیل فعالیت آنتی اکسیدانی بسیار بالای این ادویه و سایر اجزای درخت آن، می‌تواند در پیشگیری از بروز سرطان بسیار کمک کننده باشد.
۳. کاهش کلسترول بد
هنگامی که در یک مطالعه سماق ایرانی ۱/۵ درصد را به رژیم غذایی خرگوش‌ها اضافه کردند، مشاهده شد که میزان کلسترول خون آن‌ها به طور قابل توجهی کاهش یافته‌است. همین نتایج در آزمایش بر روی موش‌ها انجام شده و نتایج مشابهی بدست آمده‌اند. اما در مورد انسان‌ها، چند آزمایش بالینی نیز بر روی انسان انجام گرفته که سماق در مقایسه با دارونماها، موفق به کاهش کلسترول خون آزمایش شوندگان شده‌است.
همچنین آزمایش دیگری در ایران روی ۷۲ نوجوان و جوان مبتلا به اضافه وزن انجام شد. در طی این آزمایش که ۵۰۰ میلی‌گرم پودر سماق سه بار در روز به افراد داده شد، کاهش قابل ملاحظه‌ای در کلسترول تام، LDL و تری‌گلیسیرید مشاهده شد.
۴. کاهش فشار خون
در طب سنتی خاورمیانه، استفاده از سماق به ویژه دمنوش آن برای درمان فشار خون بالا یک روش مرسوم است. طبق مطالعات اولیه این خاصیت سماق در کاهش فشار خون تائید شده است. بسیاری از مطالعات محدود به آزمایشگاه بوده‌اند، اما یک آزمایش انسانی انجام شده این خاصیت را تایید کرده است. در میان ۳۰ بزرگسال مبتلا به کلسترول بالا، افرادی که در گروه مصرفی سماق بوده‌اند، کاهش جزئی در فشار خون سیستولیک و دیاستولیک تجربه کردند.
۵. کمک به درمان دیابت
در یک مطالعه بر روی موش‌های صحرایی مبتلا به دیابت، تنها پس از دو مصرف، کاهش چشمگیری در قند خون بعد از غذای آن‌ها مشاهده شد. در حقیقت بیش از ده‌ها مورد از مطالعات مشابه بر روی موش‌های مبتلا به مقاومت انسولین وجود دارد، که نتایج مشابهی را گزارش می‌کنند. این تحقیقات تنها چند بار روی انسان انجام شده‌اند و نتایج امیدبخش بوده‌اند، اما برای تائید این خواص سماق به تحقیقات بالینی بیشتری احتیاج است.
۶. کاهش وزن
در برخی تحقیقات، سماق با مهار «لیپاز پانکراس»، آنزیمی که توسط لوزالمعده ترشح می‌شود، می‌تواند به تجزیه چربی‌ها در روند هضم غذا کمک کند. هنگامی که چربی‌ها به طور کامل تجزیه نمی‌شوند کالری کمتری از آن‌ها دریافت می‌گردد. برای آنکه در کاهش وزن به سماق اتکا کنید، هنوز تحقیقات کافی وجود ندارد، اما در درمان‌های سنتی از سماق برای کاهش وزن استفاده می‌شود.
۷. تقویت استخوان
مهم نیست که چقدر در سلامت به سر می‌برید، کاهش تراکم استخوان با افزایش سن امری غیر قابل اجتناب است. در یک مطالعه بر موش‌های صحرایی میزان کاهش تراکم استخوان آن‌ها اندازه‌گیری شد و سپس به ۳ گروه تقسیم شدند. موش‌هایی که تحت درمان با عصاره‌ی سماق قرار گرفتند، نسبت به سایر گروه‌ها، روند کاهش تراکم استخوان بسیار کندتری داشتند، اما متاسفانه تاکنون در این رابطه هیچ مطالعه انسانی انجام نگرفته است.
۸. خواص آنتی باکتریال
عصاره سماق در برخی مطالعات خواص ضد باکتریایی قابل توجهی در برابر ۵ باکتری خوراکی معمول از خود نشان داده است. این تحقیقات بر روی باکتری‌های انجام شده‌اند که بر روی سیم‌های ارتودنسی بوجود می‌آیند، بنابراین می‌توان گفت که که احتمالا سماق می‌تواند برای سلامت دندان‌ها بسیار مفید باشد.
۹. خواص دیورتیک سماق
سماق به عنوان یک دیورتیک، ماده ادرار آور، شناخته می‌شود و بنابراین می‌توان با مصرف آن به بدن در دفع مواد سمی و زائد کمک کرد. از این ادویه همچنین به طور سنتی برای درمان التهاب مثانه یا ادرار دردناک استفاده می‌شود.
۱۰. کمک به درمان بیماری‌های زنان
مصرف سماق به صورت دمنوش، یا مصرف عصاره‌ی آن در طب سنتی برای درمان بسیاری از زنان کاربر دارد. همچنین در گذشته از عصاره‌ی آن به صورت موضعی، برای درمان ترشحات زیاد واژن استفاده می‌شده است. افزون بر این، سماق در بدن می‌تواند فعالیتی شبیه به هورمون زنانه (استروژن) داشته باشد و در نتیجه درد و گرفتگی قاعدگی را کاهش دهد.
۱۱. بهبود سلامت پوست
سماق حاوی مقادیر بسیاری از آنتی‌اکسیدان‌ها است و بنابراین می‌توان با مصرف موضعی عصاره یا دم‌کرده‌ی آن علائم پیری را به تاخیر انداخت. این ماده همچنین قادر است لک‌ها و جوش‌های صورت را درمان کند. توجه داشته باشید که قبل از مصرف سماق بر روی پوست صورت، مقدار کمی از آن را بر روی نقطه‌ای از دست تست کنید.
سایر خواص احتمالی سماق عبارتند از:
۱. افزایش شیر مادر
۲. خواص ضد التهابی
۳. درمان سرماخوردگی و آنفولانزا
۲. خواص ضد التهابی
۳. درمان سرماخوردگی و آنفولانزا
عوارض جانبی مصرف سماق
عوارض جانبی مصرف سماق بسیار نادر هستند، اما ممکن است در برخی از موارد، مصرف سماق عوارضی در پی داشته باشد.
۱. واکنش آلرژیک
از آنجا که سماق در خانواده مشابه بادام هندی قرار دارد، افرادی که به این آجیل حساسیت دارند، باید قبل از مصرف سماق با پزشک خود مشورت کنند، و این هشدار در رابطه با افرادی که به انبه حساسیت دارند نیز برقرار است. درماتیت پوستی، بثورات و خارش ناشی از مصرف ادویه سماق به دلیل محتوای «اوریشول» در آن است.
۲. کاهش وزن ناخواسته
درحالی‌که ممکن است بسیاری این اتفاق را یک مزیت برشمارند، افرادی که کمبود وزن دارند و در حفظ وزنی سالم دچار مشکل هستند، باید از خوردن روزانه‌ی سماق خودداری کنند. این به دلیل فعالیت ضد لیپاز است و می‌تواند تا حدی مانع از جذب چربی در بدن شود.
۳. بارداری
گیاهان ادویه‌جاتی که محرک رحم هستند و چرخه‌ی قاعدگی را مختلف می‌کنند باید در بارداری اجتناب شوند. انواع توت‌ها و دمنوش سماق از مواردی هستند که در این رابطه تحت مطالعه قرار نگرفته‌اند و بنابراین بهتر است در بارداری آن‌ها را مصرف نکنید. «کوئرستین» در سوماق یک آنتی اکسیدان قوی است که هم خواص ضد سرطانی دارد و هم به عنوان یک عارضه جانبی جهش‌زا محسوب می‌شود که می‌تواند باعث نقص در جنین شود.
تداخل دارویی
استاتین‌ها دارو‌هایی هستند که برای کاهش کلسترول، کاهش فشار خون و درمان دیابت مصرف می‌شوند و ممکن است با مصرف سماق تحت تاثیر منفی قرار گیرند. اگر از این داروها مصرف میکنید، قبل از افزودن سماق به رژیم غذایی خود با پزشکتان مشورت نمایید.
جمع بندی
سماق ادویه‌ای است که به راحتی قابل دسترسی است و طعم دهنده خوبی برای بسیاری از غذاها محسوب می‌شود. همچنین شما می‌توانید سماق تازه را در مقداری آب جوش بریزید و منتظر بمانید تا دم بکشد و آنرا مانند چای بنوشید.
