دکتر محمدحسین صالحی سورمقی : متخصص فارماکوگنوزی ؛ استاد دانشکده داروسازی
تحریریه زندگی آنلاین : زنجفیل گیاهی چندساله با ریزوم‌های متورم و غده‌ای انشعاب‌دار است كه از این ریزوم‌ها ساقه‌هایی خارج می‌شود و ممكن است تا یك متر بلند شود. برگ‌های زنجفیل متناوب، بلند و نوك‌تیز هستند كه انتهای آنها به غلافی تبدیل می‌شود و دور ساقه را فرا می‌گیرد. ساقه گلدار از ریزوم خارج شده و در انتها به گل‌هایی به رنگ زرد زیبا با لكه‌های قهوه‌ای و به صورت گل‌آذین سنبله منتهی می‌شود. قسمت مورد استفاده گیاه ریزوم‌هاست. در صورتی كه پوست روی ریزوم گیاه جدا نشده باشد، به رنگ خاكستری و به نام زنجفیل خاكستری گفته می‌شود؛ ولی اگر پوسته خارجی آن جدا شود، به رنگ تقریباً سفید در می‌آید كه به آن زنجفیل سفید گفته می‌شود. این گیاه به حالت خودرو در شرق هندوستان و در نواحی جین‌جی و زین‌جی می‌روید و نام‌های آن از این نقاط مشتق شده است. زنجفیل در ایران نمی‌روید و عمدتاً از كشورهای شرقی به ایران وارد می‌شود.
بیشتربخوانید:
مصرف زنجبیل و عوارض جانبی که باید بدانید
تاریخچه:
كاربرد دارویی زنجفیل، به چین و هند باستان بازمی‌گردد و منابع مربوط به كاربرد آن، در فارماكوپه‌ها پیدا شده است. در قرن سیزدهم، به دنبال مشخص شدن خواص زنجفیل در آشپزی، استفاده آن در سراسر اروپا رایج شد.
زنجفیل در عطاری‌های قرون وسطی، جایگاه خاصی داشت و از آن برای درمان تهوع در سفر (ماشینی شدن)، تهوع، خماری در صبحگاه و نفخ استفاده می‌شد.
طبق مدارك، برای زنجفیل اثرات زیر را قائل بوده‌اند: ضدتهوع، مقوی قلب، ضد لخته خون، ضدباكتری، ضداكسیدان، ضدسرفه، ضد سموم كبدی، ضدالتهاب، ضدموتاژن، محرك، معرق، مدر، كاهش اسپاسم، محرك سیستم ایمنی، ضدنفخ، شیرافزا، افزایش ترشحات روده‌ای- معده‌ای، پایین‌آورنده كلسترول خون، بالابرنده گلوكز خون و محرك خون مغزی. زنجفیل به دلیل داشتن طعم تلخ زننده به طور سنتی، برای تقویت و محرك عمل هضم به كار می‌رود.
در صنعت مواد غذایی، روغن زنجفیل به عنوان چاشنی به كار می‌رود، همچنین عصاره آن در تولید نوعی آب‌جو كاربرد دارد. در چین ریشه و ساقه زنجفیل به عنوان آفت‌كشی برای دفع شته و هاگ‌های قارچی استفاده می‌شود. زنجفیل در فارماكوپه‌های اتریش، چین، مصر، انگلیس، هند، ژاپن، هلند و سوئیس وجود دارد. در آلمان به صورت داروی بدون نسخه و در آمریكا به عنوان مكمل غذایی مورد قبول است.
انواع زنجفیل به صورت پوست‌كنده، همراه با پوست یا سفیدنشده وجود دارد كه بیشتر حاوی 5/1 درصد اسانس هستند و ارزش دارویی دارند.
لانگی و همكارانش، زنجفیل جامائیكایی و كوچینی را بهترین نوع آن می‌دانند و معتقدند كه نوع ژاپنی آن كیفیت پایینی دارد كه برای استفاده پزشكی توصیه نمی‌شود.
استانداردهای كیفی گیاه در كتاب دارویی آمریكا (USP) و انگلستان (NF) ذكر شده است. فرآورده‌های دارویی زنجفیل به صورت‌های پودر، محلول الكلی، روغن و عصاره تازه یافت می‌شود.
استفاده از زنجفیل (به عنوان چاشنی، ادویه و طعم‌دهنده) به صورت روغن، عصاره و اولئورزین از طریق سازمان غذا و داروی آمریكا (FDA) بی‌خطر شناخته شده است.
بیشتربخوانید:
10فایده مصرف صبحگاهی نوشیدنی زنجبیل لیمو
نكات قابل توجه:
سؤالات زیادی درباره مقدار مصرف حقیقی زنجفیل مطرح است. به طور معمول، روزانه یك گرم از پودر خشك زنجفیل توصیه می‌شود. این مصرف روزانه در هندوستان گاه 10-8 گرم می‌باشد و عوارضی از آن گزارش نشده است.
آزمایش‌های انجام‌شده روی موش نشان داده است كه میزان 5/2 گرم بر كیلوگرم وزن بدن موش، هیچ‌گونه خطری ندارد و عوارضی تا هفت روز پس از آن مشاهده نشده است.
توصیه می‌شود كه مصرف زنجفیل با معده خالی، در هر نوبت كمتر از 6 گرم باشد؛ چون ممكن است مقادیر بیشتر از این، موجب التهاب و زخم معده شود.
در صورتی كه تنتور آن در دسترس باشد، مقدار 2 تا 10 قطره از آن برای رفع تهوع، نفخ، هضم غذا و تحریك گردش خون و گرم شدن مفید است.
در صورتی كه اسانس زنجفیل در دسترس باشد، 5 تا 10 قطره آن را با 25 میلی‌لیتر روغن بادام مخلوط نمایید. این مخلوط به عنوان ماساژ برای دردهای روماتیسمی به‌خصوص پاها مفید است.
گاه به این مخلوط اسانس اوكالیپتوس و ژونی‌پر (نوعی سرو) نیز اضافه می‌گردد كه اثر آن قوی‌تر می‌شود.
مصرف خوراكی یك تا دو قطره اسانس زنجفیل روی یك حبه قند یا مخلوط با نصف قاشق چایخوری عسل، برای تسكین دل‌دردهای زمان قاعدگی، تهوع و مشكلات معده مفید است.
ده كشور اول تولید‌كننده زنجفیل شامل چین، اندونزی، نپال، تایلند، نیجریه، بنگلادش، ژاپن، فیلیپین و كامرون می‌باشند كه در سال 2008 مقدار 974/615/1 تن تولید کرده‌اند.
بیشتر بخوانید:
باید و نبایدهای مصرف زنجبیل برای سلامتی
منشأ جغرافیایی: زنجفیل در بیشتر نواحی گرمسیر كشت می‌شود. واریته‌های تجارتی مختلفی از آن وجود دارد كه مهم‌ترین آنها در جامائیكاست. زنجفیل از چین، سنگال، استرالیا، غرب آفریقا و جنوب شرقی آسیا صادر می‌گردد. در حال حاضر80درصد زنجفیل مور نیاز جهان از چین تأمین و صادر می‌شود. میزان صادرات این گیاه از جامائیكا سالانه حدود یك میلیون كیلوست.
تركیبات مهم:
زنجفیل محتوی 3-5/2 درصد اسانس است كه تركیبات آن بستگی به ناحیه كشت دارد. مهم‌ترین مواد تشكیل‌دهنده اسانس زنجی برون، كوركومن و بیسابولون هستند.
تركیبات دیگر زنجفیل شامل نشاسته تا 50 درصد، پروتئین تا 9 درصد، چربی تا 8 درصد و رزین‌ها می‌باشد.
همچنین ویتامین‌های آن شامل B1، B2، B3، B6، B9 C، E و املاح آن شامل آهن، منیزیوم، منگنز، فسفر، روی، پتاسیم، (415 میلی‌گرم درصد) و سدیم (13 میلی‌گرم درصد) در نوع تازه و پتاسیم (1320 میلی‌گرم درصد) و روی (37 میلی‌گرم درصد) در نوع خشك است. قندها در نوع تازه 8/17درصد و در نوع خشك 6/71 درصد می‌باشند.
داروشناختی و اثرات مهم:
مهم‌ترین خواص زنجفیل به قرار زیر است:
ضدتهوع و استفراغ به طور مطلوب
ضداكسیدان قوی
كاهش چسبندگی پلاكت (این خاصیت زنجفیل از سیر و پیاز قوی‌تر است.)
كاهش‌دهنده كلسترول، صفراآور، محرك روده و معده، مقوی معده، ضداسپاسم و معرق. دارای خاصیت آنتی‌بیوتیكی علیه سالمونلایتفی، ویبریوكلرا، تریكوفیتون ویولاسئوم و تریكوموناس واژینالیس با قدرتی بالاست.
مقوی قلب و كاهش‌دهنده پرفشاری خون، محافظ كبد، دارای خاصیت ضددرد كه مشابه كاپساایسین فلفل سبز عمل می‌كند.
بهبود زخم معده: آزمایش‌هایی با موادی كه ایجاد زخم معده می‌كنند (مانند الكل، ایندومتاسین و آسپرین) انجام شده كه خاصیت ضدزخم معده آن را اثبات كرده است. زنجفیل از نظر طبیعت، جزء مواد گرم، خشك و سوزاننده است.
عوارض جانبی:
زنجفیل در حد مصرف دارویی عارضه جانبی ندارد.
موارد احتیاط:
ممكن است با داروهای قلبی، دیابت و ضدانعقاد تداخل کند. همچنین در دوره حاملگی و شیردهی از مصرف زیاد آن باید خودداری كرد.
داروهای گیاهی:
كپسول‌های حاوی پودر زنجفیل در بازار وجود دارند.
طریقه و میزان مصرف:
تهیه چای: مصرف این فرآورده برای چای زیاد معمول نیست ولی می‌توان روی نیم تا یك گرم از پودر آن یك استكان آب در حال جوش ریخت و حدود 15 دقیقه صبر كرد تا دم بکشد، سپس آن را صاف و مصرف كرد.
چون پودر آن دارای مزه تند و سوزاننده است، بهترین روش مصرف تهیه كپسول‌های آن است كه به راحتی مصرف می‌شود.
برای این كار می‌توان كپسول‌های خالی 500 میلی‌گرمی را از داروخانه تهیه نموده و آنها را از پودر زنجفیل پر كرد، تا هم وزن آنها مشخص باشد و هم مزه تند و سوزاننده آن حس نشود.
میزان مصرف زنجفیل به عنوان ضدتهوع و استفراغ نیم تا یك گرم است كه نیم تا یك ساعت قبل از مسافرت باید مصرف شود. در مورد استفاده از آن در زنان باردار، پیشنهاد می‌شود صبح‌هنگام 1 گرم مصرف شود.
همچنین به منظور درمان آرتریت، لازم است میزان مصرف آن 4- 2 گرم در روز باشد كه می‌توان چندین هفته این میزان را ادامه داد تا رضایت بیمار جلب شود.
