زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر محمدحسين صالحی سورمقی؛ دكترای تخصصی فارماكوگنوزی

زنجفیل یا زنجبیل گیاهی است با نام علمی ZINGIBER OFFICINALE كه چند ساله است این گیاه به صورت خودرو در شرق هندوستان و قسمت‌هایی از چین می‌روید. نام آن از دو ناحیه زین‌جی (ZINGI) و جین‌جی (GINGI) كه به وفور در آنجا می‌روید اقتباس شده است. این گیاه در ایران نمی‌روید و عمدتا از كشورهای شرقی به ایران وارد می‌شود. بیشتر زنجفیل از كشورهای چین، سنگال، استرالیا، غرب آفریقا و جنوب‌شرقی آسیا و جامائیكا به جهان صادر می‌شود. در حال حاضر 80 درصد زنجفیل مورد احتیاج جهان از چین تامین می‌گردد.

ریشه این گیاه به صورت ریزوم‌های متورم و غده‌ای انشعاب‌دار است كه از آنها ساقه‌هایی خارج می‌شود كه تا یك متر ارتفاع دارند. قسمت مورد استفاده گیاه همین ریزوم‌هاست كه پس از بیرون آمدن از خاك پوست آن را كنده و خشك می‌كنند. همچنین از ریزوم‌های پوست‌كنده آن به صورت تازه استفاده می‌شود. 

كاربرد زنجفیل

كاربرد زنجفیل به چین و هندوستان باز می‌گردد. در قرن سیزدهم به دنبال مشخص شدن خواص زنجفیل در آشپزی، استفاده آن در سراسر اروپا رایج شد. زنجفیل در عطاری‌های قرون وسطی جایگاه خاصی داشت و از آن به‌عنوان ضدتهوع، ضدنفخ، هضم‌كننده و مقوی معده و انواع چاشنی‌های غذایی استفاده می‌شد.

با توجه به مصرف گسترده زنجفیل در جهان تحقیقات گسترده‌ای بر روی آن صورت گرفته و اثرات ضدتهوع، مقوی قلب، ضد لخته شدن خون، ضد سرطان و میكروب، ضد اسپاسم، ضد نفخ و سموم كبدی، ضد سرفه، شیرافزا و پایین‌آورنده كلسترول خون آن به اثبات رسیده است. جدیدترین تحقیقات فارماكولوژی و بالینی بر روی عصاره زنجفیل حاكی از اثرات خوب افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن، ضد التهاب، ضد تهوع، كاهش چربی خون و ضد سرطانی آن است. اكثر اثرات درمانی زنجفیل مربوط به اسانس (رایحه) آن است كه حاوی تركیباتی از جمله جین جرول، زنجی برون، كوركومن و بیسا بولون هستند. 

تفاوت زنجفیل با سایر داروهای ضد التهابی غیر استزوئیدی

یكی از جالب‌ترین تحقیقات انجام‌گرفته جدید مقایسه اثر عصاره زنجفیل با داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAID) است. در این تحقیق نشان داده شده است كه اثر زنجفیل نسبت به این گونه داروها بهتر بوده، ضمن اینكه عوارض آنها راندارد. یادآوری می شود كه NSAID داروهای ضد التهاب ودردی است كه دارای منشاء شیمیایی است (مانند بروفن) و دارای عوارض جانبی مختلف برای انسان داردو امروز از مصرف بالایی برخوردارند.

در همین تحقیق نشان داده شده است كه مكانیسم این اثر زنجفیل مربوط به ماده جین‌جرول موجود در اسانس آن است كه پروستا گلاندین‌ها و لوكوترین‌ها را در سلول‌های1-RBL مهار می كند. در تحقیقات دیگری اثر ضدالتهابی زنجفیل بیشتر از آسپرین و اثر كاهش تهوع و استفراغ آن بیشتر از دیمن هیدرنات گزارش شده است. 

فرآورده های دارویی زنجفیل

خوشبختانه در اوایل امسال فرآورده‌ای به صورت قطره از عصاره زنجفیل در صنایع داروسازی ایران تهیه شده و به نام قطره آرومین (ARHEUMIN) وارد بازار شده است. این قطره كه در تمام داروخانه‌ها بدون نسخه به مصرف‌كنندگان ارایه می‌شود. قطره آرومین به صورت خوراكی و موضعی دردهای مفصلی و روماتیسم (آرتروز) و اسكلتی همچنین تهوع حاصل از مسافرت، شیمی‌درمانی و زنان حامله و برطرف كردن عوارض سرماخوردگی بسیار موثر بوده و در حد مصرف دارویی دارای عارضه جانبی نیست.

طریقه و و میزان مصرف قطره آرومین در موارد مختلف در راهنمای همراه دارو ذكر شده است. این قطره می‌تواند در همه مایعات و یا غذاها حل شده و به صورت خوراكی مصرف شود. اصولا زنجفیل و یا داروهای تهیه‌شده از آن در حد مصرف توصیه‌شده دارای عارضه جانبی نیست ولی ممكن است با داروهای قلبی، ضد دیابت و ضد انعقاد خون تداخل كند و اینگونه مصرف‌كنندگان باید احتیاط نمایند. همچنین زنان شیرده و حامله از مصرف زیاد آن خودداری نمایند. توصیه می‌شود كه زنجفیل و فرآورده‌های آن به خصوص در مقادیر زیاد با معده خالی مصرف نشود چون باعث التهاب جدار آن می‌شود.

در حال حاضر فرآورده به صورت قرص، كپسول و قطره از زنجفیل در بازار جهان وجود دارد و فرآورده‌هایی از اسانس آن به صورت مایع و بخار تهیه‌شده كه در ماساژدرمانی مورد استفاده است. 

میزان مصرف زنجفیل

گرچه مصرف 8 تا 10 گرم زنجفیل به صورت خوراكی در بعضی افراد در هندوستان باعث عوارض جانبی نشده است ولی توصیه می‌شود روزانه بیشتر از حدود 3 گرم زنجفیل خشك و یا 6 گرم زنجفیل تازه مصرف نشود. این نكته را باید در نظر داشت كه این میزان زنجفیل با مواد غذایی مخلوط رقیق شود تا تندی و سوزانندگی آن باعث التهاب و صدمه به مخاط دستگاه هاضمه نگردد.