گفتگو : رضا حسینمردی ؛ خبرنگار حوزه سلامت
تحریریه زندگی آنلاین : دکتر کوروش قره گزلی متولد تیر ماه 1339 تهران در محله سلسبیل، تحصیلات ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان را در تهران گذرانده و ورودی رشته پزشکی عمومی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی(دانشگاه ملی ایران) در سال 1357 است. دانش‌آموخته سال 1366 پزشکی عمومی و متخصص مغز و اعصاب است. وی در سال 1370 به مدت یک سال عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی اهواز شد ولی از سال 1372 تاکنون به‌عنوان عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی مشغول خدمت در بیمارستان لقمان حکیم است.
دکتر کوروش قره گزلی در بخشی از خاطرات خود می‌گوید: من علاقه زیادی به فیزیک داشتم ولی به توصیه خانواده به‌ویژه مادرم، مسیر تحصیل در رشته پزشکی را انتخاب کردم. سال‌ها در بیمارستان لقمان حکیم وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خدمت بیماران بوده‌ام؛ دو فرزند پسر و یک دختردارم که یکی در رشته نوروساینس، دیگری مهندسی آی تی و یکی دیگر هم درزمینهٔ حقوق و وکالت تحصیل‌کرده است. یکی از برادرانم روانشناس بالینی است و یکی دیگر پزشکی خوانده است.
من از سال 1370 که هیئت‌علمی دانشگاه شدم درزمینهٔ های مختلف رشته تحصیلی فعالیت داشتم و مدتی معاون آموزشی بخش مغز و اعصاب بیمارستان لقمان حکیم بودم. همچنین مدتی معاون آموزشی این بیمارستان بودم. حدود ده سال نیز به‌عنوان مدیرعامل انجمن صرع ایران فعالیت داشتم و اکنون به‌عنوان عضو هیئت‌مدیره این انجمن همکاری دارم.
با این مقدمه به گفتگوی اختصاصی با دکتر کوروش قره گزلی، استاد بیماری‌های مغز و اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، رئیس سابق انجمن صرع ایران و عضو فعلی هیئت‌مدیره انجمن صرع ایران نشستیم.
بیشتربخوانید:
راه های كنترل صرع در مدرسه
لطفا بفرمایید وضعیت آماری میزان شیوع صرع در کشور چگونه است؟
طبق مطالعه چند سال پیش توسط آقای دکتر حسین پاک‌دامن ( استاد دانشگاه و رئیس انجمن متخصصین مغز و اعصاب ایران) مشخص شد که حدود نیم تا یک درصد افراد جامعه برحسب مناطق اقلیمی و استانی کشور به این بیماری مبتلا هستند که البته تشابهاتی نیز با آمار سایر کشورهای درحال‌توسعه دارد. وجود تصادفات جاده‌ای و صدمات به ناحیه سر و جمجمه در افراد به‌ویژه موتورسیکلت‌سواران و استفاده نکردن از کلاه ایمنی یکی از علل بروز این عارضه است. یک تصادف ساده و یک ضربه‌مغزی ساده می‌تواند موجب بروز حملات تشنجی در فرد شود که همین مسئله و عوارض آن احتمال دارد تا پایان عمر با این فرد باقی بماند. سوانح رانندگی در ایران و بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه، مهم‌ترین معضل در بروز مشکلات ناحیه سر و ایجاد تشنج و صرع است. مطالعات مختلفی در کشور انجام‌شده ولی درمجموع باید گفت بروز و شیوع بیماری صرع در ایران بیشتر از موارد آن در کشورهای توسعه‌یافته مانند ژاپن، اروپای غربی و آمریکا است. اما در میان کشورهای درحال‌توسعه وضعیت مناسب‌تری ازنظر آماری و میزان شیوع داریم. به‌عنوان‌مثال در کشوری مانند هندوستان برخی عفونت‌های مغزی در این کشور شیوع دارد به همین خاطر عوارض مغزی، تشنج و صرع در این کشور آمار بالاتری دارد.
طبق مطالعه جناب دکتر پاک‌دامن و همکاران، حدود 25درصد موارد و علل ابتلا به تشنج و صرع در ایران به دلیل تصادفات رانندگی و صدمه به سر عنوان‌شده است. اما درمجموع باید گفت که مسائل وراثتی و ژنتیکی عامل مهم واصلی بروز صرع در کشور است و خوشبختانه طی سالیان اخیر تغییرات آماری فزاینده در این بیماری نداشتیم. اگرچه شناخت بیماری در میان مردم افزایش‌یافته اما ازنظر آماری تعداد بیماران در ایران و دنیا بیشتر نشده است. ازنظر سن ابتلا باید گفت که شیوع این بیماری در سنین بلوغ تا بیست‌سالگی شیوع بیشتری دارد و از بیست‌سالگی تا حدود شصت‌سالگی شیوع کمتری پیدا می‌کند ولی متأسفانه از شصت‌سالگی به بعد به دلیل مشکلات عروق مغز، سکته‌ها، تومورهای مغزی و آسیب‌های سر، این شیوع ابتلا افزایش پیدا می‌کند. درمجموع باید گفت که دو پیک اصلی در ابتلا به بیماری صرع در کشور وجود دارد؛ دوران خردسالی تا بیست‌سالگی و از دهه ششم زندگی به بعد پیک‌های سنی اصلی شیوع است.
بیشتربخوانید:
مهم ترین راهکار در مواجه با افراد دارای تشنج
ترس بیماران مصروع از "انگ" دیگران
به‌طورکلی صرع بیماری است که اغلب افراد مبتلابه آن سعی در کتمان و پنهان کردن آن دارند چون تصور می‌کنند این عارضه در تغییر سرنوشت زندگی و فعالیت‌های شغلی و اجتماعی آنان نقش دارد.البته ویژگی خاصی در این بیماری وجود دارد که اغلب مبتلایان آن در دنیا نیز سعی در پنهان کردن دارند. مخفی کردن این بیماری از کودکی مطرح بوده است. من یک بیمار دارم که باوجود گذشت سی سال از ابتلا به این بیماری، ازدواج و فرزند دار شدن، هنوز به همسر خود چیزی در خصوص ابتلا به بیماری صرع نگفته است! این مخفی کاری به خاطر ترس از "انگ زدن" ادامه دارد.
درمان‌های دارویی برای بیماران صرعی در چه شرایطی قرار دارد؟
مهم‌ترین مسئله این بیماری دارودرمانی است و داروها تا حدی در اختیار وجود دارد. نکته مهم اینکه تولید داروهایی که ارزان‌قیمت هستند مثل "فنوباربیتال" به خاطر برخی سیاست‌های موجود کم شده است. فنوباربیتال داروی خوبی است ولی با کمبود آن در مقاطع مختلف مواجه بودیم در مقابل داروهای جدید نیز در ایران به حد قابل‌قبولی وجود دارد و از این نظر مشکلی نداریم. داروهای بیماران مصروع در ایران به حد قابل‌قبول و مکفی وجود دارد. ولی به دلیل کمبودهای مقطعی، اجبار در تجویز داروهای جدید اما گران‌قیمت وجود داشته است. این داروهای جدید عارضه کمتری دارد ولی در مقابل گران‌تر و پوشش بیمه‌ای کمتری دارند.
آیا تاکنون ارتباط خاصی در رابطه با غذا و رژیم غذایی و بیماری صرع مطرح شئه است؟
پیرامون موضوع تغذیه و ارتباط آن با بیماری صرع هنوز مطلب دقیقی عنوان نشده است ولی بر اساس یافته‌های طب سنتی، خوراکی‌هایی که طبع آن سرد است، مثل خیار و گوجه‌فرنگی، گوشت گوساله و... عنوان‌شده که در افزایش حملات صرع نقش دارند. بیماران نیز به این موضوع اذعان دارند و میگویند زمانی که از این مواد غذایی می‌خورند حملات تشنجی بیشتر می‌شود. البته ما به بیماران توصیه می‌کنیم که اگر بیماران غذایی می‌خورند که حملات آنان را افزایش می‌دهد، باید از مصرف آن صرف‌نظر کنند. بیماران در ایران میگویند خوردن فست فود ها و پیتزا که حاوی گوشت گاو و گوساله است، حملات تشنجی را بیشتر می‌کند. ما به مریض توصیه نمی‌کنیم که حتماً از خوردن این غذاها صرف‌نظر کنند ولی تأکید می‌کنیم که مصرف آن را مدیریت کنند. استاندارد یا دستورالعمل تغذیه‌ای خاصی برای بیماران مبتلابه صرع وجود ندارد ولی بهتر است که به طبع گرم و یا سرد غذاها توجه کرد.
بیشتربخوانید:
صرع در کودکان چه نشانه‌هایی دارد؟
تحرک کافی و ورزش مناسب برای بیماران صرعی توصیه می شود یا خیر؟
برای بیماران مبتلابه صرع در مورد فعالیت‌های فیزیکی هیچ محدودیتی وجود ندارد و می‌توانند ورزش و تحرک کافی و روزانه داشته باشند. ازآنجایی‌که بروز حملات تشنجی و صرع غیرقابل‌پیش‌بینی است، انجام فعالیت‌هایی که می‌تواند مخاطره‌ای به همراه داشته باشد مانند بالا رفتن از ارتفاعات، کایت‌سواری، صخره‌نوردی، ... خطرات جانی به همراه خواهد داشت. بیماران مبتلابه صرع باید مراقب باشند که اتفاق ناگواری رخ ندهد. مثلاً استخر رفتن ممنوعیتی ندارد ولی بهتر است به غریق نجات اطلاع بدهند که بیماری صرع‌دارند تا بیشتر مراقب او باشد. برای شنا کردن توصیه می‌شود این عزیزان هیچ‌گاه به دریا نروند و اگر قصد کوه نوری دارند بهتر است تپه نوردی کنند و از سنگ و صخره دوری کنند. در مورد رانندگی افرادی که تحت درمان هستند و پنج سال از تشخیص و درمان آنان می‌گذرد و طی این پنج سال تشنج نکرده باشند می‌توانند رانندگی کنند. البته مواردی از فعالیت‌ها با استرس زیاد ممنوع است. کسانی که می‌توانند بیماری خود را تحت کنترل داشته باشند و با درمان‌های دارویی از بروز تشنج جلوگیری کنند محدودیتی در فعالیت اجتماعی و اشتغال ندارد البته به‌جز شغل‌های حساس و خاص مانند خلبانی؛ باید دانست که مصرف داروها مهم‌ترین نکته است. به‌طورکلی افراد مبتلابه صرع اگر داروهای خود را به‌طور مرتب مصرف کنند زندگی و عمر طبیعی خواهند داشت در غیر این صورت این امکان وجود دارد که در صورت رعایت نکردن اصول درمانی، عمر بیمار مبتلابه صرع حدود ده تا دوازده سال کمتر از افراد عادی خواهد بود.
داروهای قدیمی و جدید ضد تشنج و صرع را معرفی بفرمایید.
یکسری از داروهای قدیمی تا سال 1990 در دنیا مصرف می‌شد که در رأس آن فنوباربیتال، فنی توئین و کاربامازپین بود و حدود نیم‌قرن اخیر نیز سدیم والپروات به این داروها اضافه شد. به‌تدریج از دهه نود میلادی با ورود داروهای جدیدتر مثل فلبامات، انقلابی در تولید داروهای ضد تشنج بروز کرد و داروهای لاموتریژین، توپیرامات، گاباپنتین،پره گابالین وارد بازار شد که مشتقاتی از داروهای اولیه بودند ولی مکانیسم اثر و کنترل بهتری داشتند و برای بیمار خواب‌آلودگی و کم تمرکزی کمتری داشتند تا بیمار بتواند زندگی طبیعی‌تری برقرار کند. به‌عنوان‌مثال داروی فنوباربیتال اگرچه داروی قدیمی و خوبی است ولی عوارض همچون خواب‌آلودگی دارد. حدود 25تا30 درصد بیماران مبتلابه صرع حتی با داروهای موجود نیز خوب تحت کنترل قرار نمی‌گیرند که به این دسته از بیماران "صعب‌العلاج " میگوییم و سعی می‌کنیم داروهای متنوع و چندگانه به این بیماران بدهیم که در برخی از آنان پاسخ خوبی می‌دهند. حدود 75درصد از این افراد خیلی خوب درمان و کنترل می‌شوند. باقی بیماران گاهی اوقات اصلاً کنترل نمی‌شوند و در برابر شرایط مجبور به تسلیم هستند وزندگی عادی ندارند. بخشی از این افراد علل وراثتی دارند یا در پی صدمات مغزی جدی، مبتلابه صرع و تشنج مقاوم به درمان شده‌اند.
آیا درمان‌های نوین و امید به زندگی را برای بیماران صرعی به دنبال داشته است؟
امروزه بیماران مصروع به‌راحتی می‌توانند ازدواج وزندگی کنند، مادران می‌توانند باردار شوند و شیردهی کنند. ازنظر درمان‌های غیر داوریی و جراحی خوشبختانه پیشرفت‌های خوبی رخ‌داده و قراردادن الکترودهای مغزی در نواحی خاصی از مغز توانسته به کنترل بیماری صرع و مدیریت حملات تشنجی کمک خوبی کند. در برخی موارد درمان‌های جراحی نیاز به مصرف دارو را منتفی می‌کند. البته مطالعه روی افراد باید جدی باشد ولی اولویت اصلی با دارودرمانی است و سپس در صورت لزوم جراحی توصیه خواهد شد.
آیا تب و تشنج در دوران کودکی می تواند عامل ابتلا به بیماری صرع باشد؟ در زمان حمله تشنجی چگونه باید رفتار کرد؟
موضوع بروز تشنج در کنار تب نکته مهم و قابل‌بررسی است. طی شش‌ماهگی تا شش‌سالگی اگر کودکی مبتلابه تب شدید و فزاینده بشود این امکان وجود دارد که تشنج رخ دهد ولی این کودک مبتلابه صرع نیست. گاهی این عارضه در پی یک بیماری ویروسی و تب شدید بالارونده رخ می‌دهد. البته حدود پنج درصد مردم دنیا با این عارضه مواجه می‌شوند و افرادی که مبتلابه تب و تشنج می‌شوند حدود ده درصد آنان به صرع مبتلا می‌شوند. باید مراقب تب‌های ناگهانی کودکان باشیم. در موارد حملات تشنج باید دانست که نیازی به خوراندن شربت و یا آب‌قند نیست. بهتر است در زمان حمله تشنج هیچ‌چیزی به فرد نخورانیم بلکه در زمان حمله فقط سر فرد را به کنار و پایین خم‌کنیم که ترشحات احتمالی از معده به ریه وارد نشود. چند دقیقه بعد از عادی شدن اوضاع امکان دادن آب‌قند وجود دارد چون نیاز سلول‌های مغزی به گلوکز است. البته در مواقعی که احتمال آسیب دهانی و گاز گرفتن وجود دارد می‌توان یکپارچه بین دندان‌های وی قرارداد تا از قفل شدن زبان بین دندان‌های جلوگیری شود.
حمله تشنجی بین چند ثانیه تا چند دقیقه به طول خواهد انجامید. اگر این حمله از پنج دقیقه گذشت و بیش از ده دقیقه طول بکشد به‌عنوان یک حمله تشنجی پایدار و خطرناک تلقی می‌شود که یک‌فوریت پزشکی محسوب می‌شود و باید فرد را سریع به بیمارستان انتقال داد. البته در چنین شرایطی می‌توان استفاده از "شیاف دیازپام" تا رسیدن نیروهای اورژانس را توصیه کرد. امروزه داروهای افشانه‌ای داخل بینی باقدرت جذب در مخاط تولیدشده که تأثیر آن سریع است و از راه مخاط بینی سریع‌تر وارد جریان خون و مغز بیمار می‌شود. حمله تشنجی یک فعالیت غیرطبیعی در مغز است که مانند یک زمین‌لرزه در مغز رخ می‌دهد. این حملات با اختلالات هوشیاری همراه است. حملات تشنجی طولانی صدمات مغزی جدی ایجاد می‌کند که گاهی به کما و فوت بیمار منجر می‌شود. افرادی که مکرر تشنج می‌کنند و یا داروی خود را جدی نمی‌گیرند احتمال دارد که دچارمرگ ناگهانی بشوند.جهش‌ها و اتفاقات درمانی خوبی در مورد درمان بیماری صرع مطرح است. پیشرفت‌های علمی خوبی نیز رخ‌داده و داروهای اثربخش با عوارض کم تولیدشده است و حتی داروهای با کمترین خطر در دوران بارداری تولید و عرضه‌شده است. امروزه مصرف داروهای جدید در دوران حاملگی و شیردهی محدودیتی ندارد و مادران از این بایت با خیال راحت درمان خود را انجام می‌دهند.
تحصیل و مدرسه در مبتلایان صرع
مبتلایان به صرع ازنظر تحصیل، افراد کاملاً عادی محسوب می‌شوند و در هر مدرسه ای می‌توانند مشغول تحصیل باشند. برخی معلم‌ها درگذشته ناآگاه بودند و به‌محض متوجه شدن، اقدام به ایزوله و جداسازی دانش‌آموز مصروع می‌کردند که این اقدام صحیحی نبود. آن دوران افراد دارای حملات تشنجی را منزوی و جدا می‌کردند این در شرایطی بود که صرع با دارو تحت کنترل قرار می‌گیرد. اگرچه باید گفت که در مورد برخی مشاغل نیاز به سختگیری وجود دارد. اینکه یک فرد مبتلابه صرع نباید راننده اتوبوس و یا سرویس مدارس باشد. در مواردی مانند خلبانی و مشاغل حساس و خاص باید دقت کرد. یک فرد مصروع می‌توانند معلم، پزشک، پرستار و مهندس باشد.
روزه‌داری و صرع
غذا نخوردن و روزه‌داری یک عامل خطر در بروز حملات صرع و تشنج است. توصیه می‌کنیم بیماران اگر با روزه‌داری دچار حملات تشنج می‌شوند، بهتراست از روزه گرفتن خودداری کنند مخصوصاً در افرادی که داروهایی مصرف می‌کنند که طول اثر آن کوتاه است و باید د ر فاصله نزدیک به هم مصرف شود. گاهی بیماران انتظار دارند که میزان داروهای مصرفی را کم و یا قطع بکنیم که این کار بنا به شرایط بیمار و در مدتی طولانی قابل انجام خواهد بود. تعداد زیادی از بیماران مبتلابه صرع یعنی حدود هفتاد درصد این عزیزان می‌توانند پس از طی مدت لازم با کمک پزشک معالج خود داروی مصرفی را کم و یا حتی قطع کنند. افرادی که حمله تشنجی آنان در طول سال یک یا دومرتبه است می‌توانند با یک دارو کنترل شوند و بعد از گذشت چند سال بنا بر صلاحدید پزشک دارو را کم و حتی قطع می‌کنند. باید دانست در اصل بیماران مبتلابه صرع که مجبورند تا پایان عمر دارو مصرف کنند تعداد کمی هستند.
درمان به کمک رژیم غذایی و تغذیه
یکی از روش‌های درمان صرع مقاوم استفاده از رژیم‌های غذایی "کتوژنیک" است. استفاده از پروتئین و چربی در این رژیم غذایی یک اصل است و خوردن کربوهیدرات و قندهای مختلف و میوه و شیرینیجات در این رژیم ممنوع است. رژیم سختی است ولی اگر بتوان تحمل کرد رژیم خوب و کمک‌کننده‌ای خواهد بود.
درباره فعالیت های انجمن صرع ایران مهم‌ترین هدف انجمن توضیح دهید.
بر اساس آمار تقریباً یک درصد از افراد جامعه به تشنج و صرع مبتلا هستند. حدود دوازده هزار نفر عضو انجمن صرع در کشور داریم که حدود نیمی از آن‌ها در تهران سکونت دارند و بقیه در شهرهای مختلف کشور هستند.
من و همکاران در انجمن صرع ایران سعی کردیم تا این بیماری به‌عنوان یک بیماری خاص شناخته شود و حمایت‌هایی شامل حال مبتلایان به صرع برقرار شود. البته موفق شدیم بیماران مبتلابه صرع مقاوم به درمان و موارد صعب‌العلاج این بیماری به‌عنوان بیماران"خاص" از حمایت‌های بیمه‌ای و افزایش سقف حمایت‌های بیمه‌ای برخوردار شوند تا هزینه‌های دارویی آنان کمتر شود چون داروهای جدید خیلی گران است. البته بیمه تا حد زیادی حمایت می‌کند. ولی این پرسش همیشه مطرح بوده که انجمن صرع ایران که به بیماران مبتلابه صرع اختصاص دارد چه اقدامی برای بیماران انجام داده است؟!؟ پزشکان برای تشریک‌مساعی و کمک به بیماران با این انجمن همکاری دارند. تلاش ما این است که به اجتماع بگوییم بیماران مبتلابه تشنج و صرع افراد "جن‌زده" نیستند. درگذشته بیماران مصروع و افراد مجنون در یک گروه قرار داشتند و در قانون نیز مجازات آنان شباهت‌های داشت!!! اگر بیمار مبتلابه صرع به همسر خود در مورد ابتلا خود اطلاع نداده بود بر اساس قانون امکان طلاق برای طرف مقابل وجود داشت اما امروزه با کمک پزشکان و حمایت قانون شرایطی وجود دارد که بیماران مبتلابه صرع با استفاده از داروها از زندگی عادی بهره‌مند شوند و این قانون نیز برداشته‌شده است. انجمن صرع ایران سعی می‌کند تا برای بیماران حمایت‌های اجتماعی و دارویی فراهم کند، همچنین به بیماران مشاوره‌های لازم بدهد. افراد عضو و فعال در انجمن صرع ایران افرادی توانمند هستند که می‌توانند به سایرین بفهمانند که مبتلایان به صرع می‌توانند همانند دیگران زندگی عادی و اجتماعی داشته باشند. کسی که مبتلابه صرع است معلول و ناتوان نیست بلکه باید مثل همگان زندگی عادی داشته باشد.
آگاه کردن جامعه نسبت به این بیماری مهم‌ترین هدف انجمن صرع ایران است. البته آگاهی بیماران نیز رمز اول درمان صرع است. برگزاری سمینارها و کنگره‌ها به‌منظور اطلاع‌رسانی یک اولویت بوده است. تأمین دارو، برگزاری اردو و کلاس‌های موسیقی ، ورزش و مسابقات مختلف ، سایر کمک‌های این انجمن است تا این عزیزان زندگی عادی داشته باشند. در کشورهای خارجی برای توسعه روند تحصیل این افراد تمام دانش‌آموزان نسبت به این بیماران آگاه‌سازی می‌شوند. انجمن با آموزش‌وپرورش مکاتبه کرد تا برای دانش‌آموزان در خصوص آگاهی نسبت به این بیماری در حد چند ساعت کلاس‌های آموزشی برگزار کنیم. حتی دانستن در مورد صرع و سایر بیماری‌ها در کتب درسی دانش‌آموزان توصیه‌شده است.
پیشگیری از ابتلا به صرع با مراقبت از صدمه به سر
مهم‌ترین توقع ما از جامعه استفاده از اصول ایمنی است. امروزه بستن کمربند ایمنی هنگام رانندگی یک اقدام خوب و تأثیرگذار بوده که درگذشته نسبت به آن توجهی وجود نداشته است. امروزه گفته می‌شود که حتی بهتر است، سرنشینان صندلی عقب هم کمربند ایمنی ببندند . استفاده از کلاه ایمنی هنگام موتورسیکلت و دوچرخه‌سواری ضروری است. ضربه به سر موجب صدمات بافتی مغز می‌شود که احتمال دارد افراد را به سمت حملات تشنجی هدایت کند که اتفاقاً این نوع تشنج مقاوم به درمان است و داروها هم سخت پاسخ می‌دهند. اصول ایمنی و بهداشتی در همه ارکان زندگی اجتماعی و فردی باید رعایت شود چون جسم و بدنی که داریم ، امانت است و باید نسبت به خطرات و تهدیدات احتمالی آن آگاه و مراقب باشیم. پیشگیری مهم‌ترین اقدام است و مردم باید خودشان قانون را رعایت کنند و با نیروهای انتظامی نیز در مسیر پیشگیری از سوانح حوادث ترافیکی همکاری داشته باشند.
در پایان از فعالیت های خود و عوامل موثر بر موفقیت هایتان بگویید.
من عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هستم و هرروز صبح زود در بیمارستان بر بالین بیماران حضور دارم و رسیدگی به برنامه‌های آموزشی دانشجویان و حضور در درمانگاه نیز بخش دیگری از فعالیت‌های روزانه من است. شرکت در کارهای تحقیقاتی در بیماری‌های مغز و اعصاب و صرع؛ حضور در انجمن ، همراهی در کنگره‌های علمی داخلی و خارجی برنامه دیگر من است. عصرها نیز در مطب حضور دارم و بقیه فرصت باقیمانده را در خدمت خانواده هستم. بهترین آرزوی من برای خودم و بقیه مردم این است که "به‌گونه‌ای زندگی کنیم که نسبت به گذشته خود پشیمان نباشیم". احوال خوب ما هدیه خداوند و کائنات است و باید در قبال این هدیه به‌گونه‌ای رفتار کنیم که باگذشت زمان از آن پشیمان نباشیم. نباید حسرت گذشته را بخوریم چون گذشته ما مسیر آینده ما را هموار می‌کند. انسان به هر کاری که انجام می‌دهد باید علاقه داشته باشد و با حداکثر توان اقدام کند. اگر به هر کاری که می‌کنیم علاقه داشته باشیم فرد موفقی خواهیم بود. خانواده و پشتکار مهم‌ترین مشوق‌های من برای پیشرفت بوده است البته منتی بر جامعه ندارم و باید وظیفه انسانی خود را نیز در قبال انسان‌ها و بیماران انجام دهیم. ما همه مدیون جامعه هستیم و باید همه به هم کمک کنیم. البته باید به‌گونه‌ای زندگی کنیم که روح ما احساس آرامش داشته باشیم. من شخصاً از کار کردن و خدمت به بیماران و آموزش به دانشجویان لذت می‌برم؛ موقع کار و فعالیت بهترین زمان زندگی من است. آرزومند سلامت همه بیماران هستم.
