به قلم : دکتر سیدامیرمنصور رضادوست ؛ فوق تخصص گوارش، کبد و مجاری صفراوی
تحریریه زندگی آنلاین : به نظر می‌رسد سنگ‌های کیسه صفرا به دلیل عدم تعادل شیمیایی در صفرای داخل کیسه صفرا ایجاد می‌شوند. در بیشتر موارد، سطح کلسترول در صفرا بیش از حد افزایش یافته و این کلسترول‌های اضافی تبدیل به سنگ می‌شوند. ایجاد سنگ‌های کیسه صفرا بسیار شایع است. علت عدم تعادل شیمیایی هنوز به طور واضح مشخص نیست اما سنگ‌های کیسه صفرا ممکن است به دلیل افزایش بیش از حد مواد زیر شکل بگیرند:
کلسترول داخل کیسه صفرا (حدود 4 سنگ از 5 سنگ تولیدشده در کیسه صفرا از کلسترول ساخته می‌شوند)
مواد زائد به نام بیلی‌روبین داخل کیسه صفرا (حدود یک سنگ از هر 5 سنگ داخل کیسه صفرا از بیلی‌روبین ساخته می‌شوند)
این عدم تعادل شیمیایی باعث ایجاد کریستال‌های کوچک در صفرا می‌شود که به تدریج رشد کرده (غالباً ظرف مدت چندین سال) و به سنگ‌های صلبی که اندازه دانه‌های ماسه یا ریگ هستند تبدیل می‌شوند.
بیشتربخوانید:
چه کسانی مبتلابه سنگ کیسه صفرامی شوند؟
علائم سنگ کیسه صفرا
سنگ‌های کیسه صفرا معمولاً علامتی ندارند اما اگر یکی از این سنگ‌ها باعث انسداد مجرای صفراوی شود باعث ایجاد درد شدید و ناگهانی شده که به عنوان قولنج صفراوی شناخته می‌شود. اگر انسداد، شدید باشد یا به بخش‌های دیگر سیستم گوارش نیز گسترش یابد ممکن است علائم دیگر نیز بروز کنند.
درد شکم (قولنج صفراوی)
سنگ‌های کیسه صفرا ممکن است باعث بروز درد شدید و ناگهانی در شکم شوند که معمولاً یک تا پنج ساعت طول می‌کشد، البته ممکن است گاهی اوقات این درد فقط چند دقیقه ادامه داشته باشد.
درد ممکن است در قسمت‌های زیر احساس شود:
در مرکز شکم
درست در زیر سمت راست دنده‌ها – این درد ممکن است از این قسمت به پهلو یا تیغه شانه نیز گسترش یابد.
درد ثابت بوده و با توالت رفتن و تخلیه گاز معده تسکین نمی‌یابد.
علائم دیگر
گاهی اوقات، اگر سنگ‌های صفراوی به مدت طولانی باعث انسداد جریان صفرا شوند یا به سمت ارگان‌های دیگر مانند پانکراس یا روده کوچک حرکت کنند ممکن است باعث بروز مشکلات جدی و خطرناک شوند
در این صورت مکن است شما دچار علائم زیر شوید:
افزایش دمای به بدن – بیش از 38 درجه
درد ثابت
افزایش ضربان قلب
زرد شدن پوست و سفیدی چشم (زردی)
خارش پوست
اسهال
لرز و حملات لرزشی
گیجی و سردرگمی
بی‌اشتهایی
بیشتربخوانید:
بهترین رژیم غذایی برای افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا
احتمال ایجاد سنگ‌های کیسه صفرا در چه افرادی بالا است؟
در موارد زیر احتمال ابتلا به سنگ‌های کیسه صفرا افزایش می‌یابد:
زن بودن، به خصوص اگر شما بچه‌دار باشید، دارو مصرف کنید یا تحت استروژن درمانی با دوز بالا باشید
اضافه وزن داشته باشید یا چاق باشید
سن شما حداقل 40 سال باشد (هر چه سن شما بیشتر باشد احتمال شکل‌گیری سنگ کیسه صفرا افزایش می‌یابد)
ابتلا به بیماری‌هایی که بر جریان صفرا تأثیر می‌گذارند (مانند سیروز، کلانژیت التهاب مجاری صفراوی یا کلستاز بارداری)
ابتلا به بیماری کرون یا سندرم روده تحریک‌پذیر
سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ کیسه صفرا در اعضای نزدیک خانواده
کاهش وزن (به دلیل رژیم‌های غذایی یا عمل‌های کاهش وزن)
مصرف آنتی‌بیوتیک سرتیفاکسون
تشخیص سنگ کیسه صفرا
مراجعه به پزشک
پزشک از شما در مورد جزئیات علائم سؤال کرده و ممکن است آزمایش علائم مورفی را برای تشخیص التهاب در کیسه صفرا انجام می‌دهد. در این تست، پزشک دست یا انگشتان خود را روی سمت راست قسمت بالای شکم قرار داده و از شما می‌خواهد که نفس بکشد. اگر انجام این کار با درد همراه بود احتمالاً کیسه صفرای شما ملتهب بوده و ممکن است نیاز به درمان فوری داشته باشد. پزشک ممکن است دستور انجام آزمایش خون را نیز برای بررسی علائم ابتلا به عفونت یا ارزیابی عملکرد کبد بدهد.
بیشتربخوانید:
دفع سنگ کلیه با نوشیدنی های خانگی
اسکن اولتراسوند
تشخیص ابتلا به سنگ کیسه صفرا معمولاً توسط اسکن اولتراسوند که در آن از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تصویربرداری از داخل بدن استفاده می‌شود تأیید می‌گردد. نوع اسکن اولتراسوند مورد استفاده برای تشخیص سنگ کیسه صفرا مشابه اسکن مورد استفاده در دوران بارداری است و برای انجامان، دستگاه دستی به نام مبدل یا ترانسیوسر روی پوست قرار داده شده و در قسمت بالای شکم حرکت داده می‌شود.امواج صوتی از مبدل و از طریق پوست به داخل بدن ارسال می‌شوند و از بافت‌های بدن عبور کرده و تصاویر روی مانیتور شکل می‌گیرند.
اسکن ام آر آی
اسکن ام آز آی ممکن است برای بررسی سنگ‌های کیسه صفرا در مجاری صفراوی انجام شود. در این نوع از اسکن از میدان‌های مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای تولید عکس‌های دقیق از داخل بدن استفاده می‌شود.
کولانژیوگرافی (Ercp)
با انجام فرایندی به نام کولانژیوگرافی می‌توان اطلاعات بیشتری در مورد وضعیت کیسه صفرای شما به دست آورد. در کولانژیوگرافی از یک رنگ که در عکس‌های گرفته شده با اشعه ایکس به طور متمایز مشخص می‌شود استفاده می‌گردد. رنگ ممکن است به طور مستقیم در جریان خون یا حین انجام عمل جراحی در مجرای صفراوی یا با استفاده از آندوسکوپی عبوری از طریق دهان تزریق شده و وارد بدن شود. پس از تزریق رنگ، به وسیله اشعه ایکس از بیمار عکس گرفته می‌شود. در این عکس‌ها، ناهنجاری‌های موجود در صفرا یا در سیستم پانکراس مشخص می‌شود. اگر عملکرد کیسه صفرا و سیستم صفراوی شما طبیعی و عادی باشد، رنگ در محل مورد نظر (کبد، مجاری صفراوی، روده‌ها و کیسه صفرا) جذب می‌شود. اگر حین انجام این آزمایش، انسداد مشخص شود، پزشک ممک است آن را حین انجام آندوسکوپی برطرف نماید. به این فرایند، کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد اندوسکوپیک (Ercp) گفته می‌شود.
سی تی اسکن
سی تی اسکن معمولاً برای بررسی هر گونه مشکل و عارضه ناشی از وجود سنگ‌های کیسه صفرا مانند پانکراتیت حاد انجام می‌شود. در این نوع اسکن، یک سری عکس به وسیله اشعه ایکس از زوایای مختلف گرفته می‌شود.
بیشتربخوانید:
شایع ترین علائم سنگ کیسه صفرا چیست؟
درمان سنگ‌های کیسه صفرا
برنامه درمانی برای از بین بردن سنگ‌های کیسه صفرا به نحوه تأثیر علائم در زندگی روزمره شما بستگی دارد.
اگر این بیماری باعث افزایش احتمال بروز عوارض زیر شود باید شما تحت درمان قرار گیرید:
فاسد شدن بافت کبد (سیروز)
بالا رفتن فشار خون در کبد (که به آن پرفشاری جزئی گفته می‌شود و غالباً از عوارض مرتبط با بیماری‌های کبد الکلی محسوب می‌شود.)
ابتلا به دیابت
کیسه صفرا یک ارگان حیاتی در بدن نیست و شما بدون وجود آن نیز می‌توانید به طور عادی به زندگی خود ادامه دهید.
کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد اندوسکوپیک (ای آر سی پی)
سنگ‌های مجاری صفراوی معمولاً با استفاده از کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد اندوسکوپیک (Ercp) که یک فرایند کم تهاجمی است از بین برده می‌شوند. در این روش از ترکیب اشعه ایکس و آندوسکوپی فوقانی – بررسی دستگاه گوارش فوقانی شامل مری، معده، اثنی‌عشر (اولین قسمت روده کوچک) استفاده می‌شود. در آندوسکوپی از اندوسکوپ که یک لوله انعطاف‌پذیر چراغ‌دار است و ضخامت آن در حدود ضخامت انگشت دست است استفاده می‌شود. پزشک لوله را از طریق دهان وارد اثنی‌عشر کرده و سپس رنگ کنتراست را در مجرای صفراوی تزریق می‌کند که می‌توان اثر آن در عکس‌های گرفته شده به وسیله اشعه ایکس مشاهده کرد. ابزار مخصوص را می‌توان به منظور از بین بردن سنگ‌ها از طریق اندوسکوپ هدایت کرد. سنگ‌های مجاری صفراوی بزرگ‌تر که از بین بردن آنها دشوارتر است را می‌توان با استفاده از روش Ercp پی از بین برد. البته این روش در بیمارستان‌های کشور به طور گسترده مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
لیتوتریپسی مکانیکی: در این فرایند، سنگ بزرگ‌تر مجاری صفراوی در یک سبد سیمی که از طریق اندوسکوپ وارد بدن شده است گیر انداخته شده و سپس شکسته می‌شود. زمان که سنگ‌ها خرد شدند با استفاده از ابزار خاصی و از طریق اندوسکوپ از بین برده می‌شوند.
لیتوتریپسی الکتروهیدرولیکی اینتراداکتال: برای انجام این فرایند از پراب‌های بسیار کوچکی درون یک اسکوپ کوچک استفاده می‌کنیم که از طریق اندوسکوپ Ercp سی عبور داده می‌شود. پراب که به ژنراتور متصل شده است، یک شاک ویو تولید کرده که سنگ را می‌شکند. زمانی که سنگ خرد شد، با استفاده از یک ابزار مخصوص از طریق اندوسکوپ از بین برده می‌شود. بیماران معمولاً در همان روز و پس از رفع اثر داروهای آرام‌بخش و بیهوشی به منزل بازمی‌گردند.
ای سی آر پی معمولاً تحت اثر داروهای آرام‌بخش انجام می‌شود یعنی بیمار در هنگام انجام این فرایند هشیار بوده ولی دردی احساس نمی‌کند. این فرایند به طور متوسط در حدود 30 دقیقه طول می‌کشد البته ممکن است انجام این فرایند بین 15 تا 60 دقیقه طول بکشد. پس از آن، شما باید یک شب در بیمارستان بستری شده و تحت نظر قرار داشته باشید.
آماده‌سازی برای انجام Ercp
معده شما باید خالی باشد بنابراین شما نیابد از حدود 8 ساعت قبل از انجام این فرایند چیزی بخورید یا بیاشامید. پزشک ممکن است دستورات دیگری در مورد ناشتا بودن شما داشته باشد که به ساعتی در روز که قرار است آزمایش برای شما انجام شود بستگی دارد.
ممکن است نیاز باشد که داروهایی که در حال حاضر مصرف میکنید را اصلاح کرده یا مصرف برخی از آنها را قطع کنید. مصرف بیشتر داروها را می‌توان مانند قبل ادامه داد. در مورد مصرف داروهای حاوی آسپیرین، ویتامین E، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، رقیق‌کننده‌های خون و انسولین قبل از انجام این فرایند باید با پزشک خود صحبت کنید. همچنین بهتر است در صورتی که نسبت به برخی داروها، ید یا صدف آلرژی دارید به پزشک اطلاع دهید. همچنین در صورتی که قبل از انجام عمل‌های دندانپزشکی مجبور به استفاده از آنتی‌بیوتیک هستید باید به پزشک خود بگویید زیرا در این صورت باید قبل از انجام فرایند ای سی آر پی نیز آنتی‌بیوتیک مصرف کنید.
همچنین در مورد ابتلا به برخی بیماری‌های مهم مانند بیماری‌های قلبی یا بیماری‌های ریوی که در حین انجام فرایند باید مورد توجه ویژه قرار گیرند با پزشک خود صحبت کنید.
برای این که حین انجام این فرایند شما راحت‌تر باشید از داروهای آرام‌بخش برای شما استفاده می‌شود بنابراین شما باید یک نفر همراه داشته باشید که پس از انجام فرایند و ترخیص شما، رانندگی کرده و شما را به منزل برساند. داروهای آرام‌بخش بر قدرت قضاوت و واکنش‌های شما در ادامه روز تأثیر می‌گذارد بنابراین نباید رانندگی کنید یا با دستگاه کار کنید.
حین انجام Ercp چه انتظاری باید داشت؟
داروی بیحسی موضعی در گلوی شما اسپری می‌شود تا گلو بیحس شود. برای این که شما حین انجام این فرایند آرام باشید به شما به صورت وریدی داروهایی تزریق می‌شود. زمانی که شما در حالتی راحت روی تحت اشعه ایکس دراز کشیده‌اید، یک اندوسکوپ به آرامی وارد دهان شما شده و از طریق مری وارد شکم و اثنی‌عشر می‌شود. این فرایند معمولاً حدود یک ساعت طول می‌کشد اما این زمان به میزان زیادی به مداخله برنامه‌ریزی شده برای شما بستگی دارد. اندوسکوپ در تنفس شما اختلال ایجاد نمی‌کند. ممکن است حین انجام این فرایند و پس از آن، شما به طور موقتی احساس نفخ داشته باشید زیرا از هوا برای پر کردن اثنی‌عشر شما استفاده می‌شود. زمانی که ماده کنتراست در پانکراس یا مجاری صفراوی تزریق شد احتمالاً شما کمی احساس ناراحتی خواهید کرد.
پس از انجام Ercp چه اتفاقاتی می‌افتد؟
پس از این که آندوسکوپی انجام شد و تا زمانی که اثرات داروهای آرام‌بخش از بین بروند شما باید به مدت یک تا دو ساعت تحت نظر باشید. ممکن است گلوی شما به مدت یک تا دو روز درد داشته باشد. شما می‌توانید رژیم غذایی معمول خود را ادامه داده و داروهای خود را پس از خروج از بخش آندوسکوپی مطابق برنامه‌های قبلی مصرف کنید؛ مگر این که پزشک دستورات دیگری به شما داده باشد.
پزشک معمولاً نتایج این فرایند را در همان روز عمل به شما ارائه می‌دهد. نتایج بایوپسی پس از چند روز آماده می‌شوند و شما باید برای دریافت جواب این آزمایش‌ها با پزشک هماهنگ کنید. ممکن است به دلیل تأثیر داروهای آرام‌بخش، دستورات پزشک در مورد مراقبت‌های پس از عمل را فراموش کنید. با مطب جراح برای دریافت نتایج و یا دریافت پاسخ سؤالات خود تماس بگیرید.
