به قلم : دکتر جواد فرخی - متخصص رادیولوژی، سونوگرافی و سی‌تی‌اسکن
تحریریه زندگی آنلاین : آمفیزم یک بیماری طولانی‌مدت و پیش‌رونده در ریه‌ها است که در درجه اول به دلیل التهاب بیش‌ازحد آلوئول ها (کیسه‌های هوا در ریه) باعث تنگی نفس میشود. در مبتلایان به آمفیزم، بافت ریه مختل یا از بین می‌رود. آمفیزم به‌عنوان یک بیماری انسدادی ریه و یا COPD نامیده میشود. آمفیزم با تخریب بافت ریه، ساختار آن را از چند طریق تغییر می‌دهد. بافت ریه به‌طورمعمول راه‌های هوایی کوچک ریه به نام برونشیول ها را باز نگه می‌دارد تا هوا در هنگام بازدم ریه‌ها خارج شود. وقتی این بافت آسیب ببینند، مجاری هوایی متلاشی‌شده و باعث می‌شوند ریه‌ها خالی نشوند و گازهای تنفسی اکسیژن و دی‌اکسید کربن در آلوئول ها گرفتار شود. رادیوگرافی قفسه سینه می‌تواند به تشخیص پیشرفته آمفیزم کمک کند و دیگر علل ضعف تنفس را رد کند. این روش، یکی از رایج‌ترین تصویربرداری‌های انجام‌شده عکس‌برداری قفسه سینه است که با استفاده از اشعه ایکس انجام می‌گیرد. در این عکس، مسیرهای تنفسی، قلب و ریه‌ها، استخوان‌های قفسه سینه به‌راحتی دیده می‌شوند.
بیشتربخوانید:
علائم هشدار دهنده بیماری ریوی
علت و علائم آمفیزم ریه
از اصلی‌ترین علت این بیماری، سیگار کشیدن است. به همین دلیل، آمفیزم یکی از قابل‌پیشگیری‌ترین انواع بیماری‌های تنفسی است. آلاینده‌های هوا در خانه و محل کار، عوامل ژنتیکی (ارثی) (کمبود آنتی تریپسین آلفا) و عفونت‌های تنفسی نیز می‌توانند در ایجاد آمفیزم نقش داشته باشند.
استعمال سیگار نه تنها بافت ریه را از بین می‌برد بلکه مجاری تنفسی را نیز تحریک می‌کند. این باعث التهاب و آسیب به مژک‌هایی میشود که در لوله‌های نایژه قرار دارند. این منجر به تورم مجاری هوایی، تولید مخاط و مشکل در پاکسازی مجاری هوایی میشود. همه این تغییرات می‌تواند باعث به تنگی نفس شود.
بیشتربخوانید:
بهترین روش ها برای کنترل آلرژی در زمستان
علائم آمفیزم ریه
برخی افراد ممکن است سال‌ها بدون اینکه از بیماری خودآگاه باشند، به آمفیزم ریوی مبتلا باشند. برخی از اولین علائم این بیماری، تنگی نفس و سرفه کردن به‌ویژه در طی ورزش کردن یا فعالیت بدنی است. این مسئله درنهایت به حدی تشدید پیدا می‌کند که نفس کشیدن در همه زمان‌ها و حتی در زمان استراحت دشوار میشود. علائم دیگر آمفیزم ریوی عبارت‌اند از:
خستگی شدید
کاهش وزن
افسردگی
برخی افراد ممکن است درنتیجه کمبود اکسیژن، لب‌ها یا ناخن‌هایشان، رنگ خاکستری مایل به آبی پیدا کند.
عوامل خطر آمفیزم ریه
علاوه بر سیگار، برخی عوامل خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند که عبارت‌اند از:
آلفا-1-آنتی تریپسین
آلفا-1-آنتی تریپسین (ضد پروتئین آلفا-1) ماده‌ای است که با آنزیم مخرب در ریه‌ها به نام تریپسین مبارزه می‌کند. بدن مبتلایان به کمبود آلفا-1-آنتی تریپسین نمی‌تواند به اثرات مخرب تریپسین پاسخ دهد. در این صورت ممکن است بافت ریه توسط تریپسین به‌آرامی از بین برود و عملکرد ریه‌ها را کاهش دهد و تعادل بین تریپسین و آنتی تریپسین مختل میشود که منجر به اثر تحمل معصوم- innocent bystander” میشود.
آلودگی هوا
آلودگی هوا به همان روش دود سیگار عمل می‌کند.آلاینده‌ها باعث ایجاد التهاب در مجاری هوایی شده و منجر به از بین رفتن بافت ریه و تخریب آن می‌شوند.
واکنش غیرطبیعی راه هوایی
واکنش غیرطبیعی راه هوایی مانند آسم برونشیال، یک عامل خطر برای ایجاد آمفیزم است.
جنسیت
مردان نسبت به زنان بیشتر به آمفیزم مبتلا می‌شوند. دلیل دقیق این امر ناشناخته است؛ اما اختلافات بین هورمون‌های زن و مرد می‌تواند یک عامل تأثیرگذار باشد.
بیشتربخوانید:
تاثیر آسم مداوم بر سلامت قلب
سن
افزایش سن یک عامل خطر برای آمفیزم است. عملکرد ریه با افزایش سن کاهش می‌یابد؛ بنابراین، به نظر می‌رسد که هرچه فرد مسن‌تر باشد، با افزایش احتمال تخریب بافت ریه احتمال ابتلا فرد هم بیشتر میشود. تأکید بر این نکته مهم است که COPD صرفاً آمفیزم یا برونشیت نیست بلکه ترکیب‌های متفاوتی از هر دو می‌باشد.
انواع آمفیزم ریه
آمفیزم در حالت معمول به چهار گروه تقسیم می‌گردد:
آمفیزم سنتروآسینار:
بیشتر از ۹۵ درصد آمفیزم‌ها از این نوع بوده و در آن لوب‌های ریه درگیر می‌شوند. در این نوع بیشترین آلوئول‌های درگیر در بخش مرکزی شش‌ها و نزدیک به نایژک‌ها (برونکیول) مرکزی قرار دارند درحالی‌که آلوئول‌های دیستال در وضعیت نرمال و سلامت قرار دارند. آمفیزم سنتروآسینار همراه بیماری‌های ریوی مانند برونشیت مزمن و بیماری انسدادی ریوی خود را نشان می‌دهد.
آمفیزم پان‌آسینار:
در این نوع آمفیزم آلوئول‌های تنفسی افزایش حجم دارند و برخلاف نوع سنترآسینار که میانه ریه را دربر می‌گیرد، این نوع آمفیزم از ابتدای برونکیول تنفسی (جایی که آلوئول شروع‌شده و تنفس آناتومیک آغاز میشود) تا آخرین آلوئول در کف شش‌ها را درگیر می‌کند و در حقیقت بیشترین صدمه را بخش پایینی شش‌ها می‌بینند. علت اصلی این نوع آمفیزم اختلال و کمبود در آلفا ۱ - آنتی‌تریپسین است.
آمفیزم پاراسکتال یا آسینار دیستال:
این نوع آمفیزم تنها بخش‌های دیستال شش را در برگرفته و صدمه به آسینارها در انتهای دیواره‌های همبندی (کانکتیو) و بخش مجاور به پرده جنب (پلئور) در ریه است.
آمفیزم غیرطبیعی یا بی‌قاعده:
آمفیزم بی‌قاعده همان‌گونه که از نامش پیدا است، محل ویژه‌ای نداشته و مکان‌های مختلف آسینار را درگیر می‌کند. از دیگر مشکل‌های این نوع آمفیزم، آسمپتومال بودن و بدون نشانه بودن آن است.
بیشتربخوانید:
10 ماده غذایی برای آنکه راحت‌تر نفس بکشید
آیا آمفیزم ریه خطرناک است؟
افرادی که به آمفیزم مبتلا هستند ممکن است عوارض زیر را تجربه کنند:
پنوموتوراکس: پنوموتوراکس در افرادی که آمفیزم شدید دارند می‌تواند تهدیدکننده حیات باشد؛ زیرا عملکرد ریه‌های آن‌ها از قبل به خطر افتاده است.
مشکلات قلبی: آمفیزم می‌تواند فشار را در شریان‌هایی که قلب و ریه‌ها را به هم متصل می‌کنند افزایش دهد. این امر می‌تواند شرایطی به نام کورپولمونل ایجاد کند که در آن بخشی از قلب ضعیف میشود.
درمان آمفیزم ریه
هدف از درمان آمفیزم، تسکین علائم، جلوگیری از عوارض و آهسته کردن پیشرفت بیماری است. ترک سیگار برای بیماران مبتلابه آمفیزم نیز ضروری است؛ زیرا ادامه استفاده از تنباکو فقط باعث آسیب بیشتر به ریه‌ها میشود. موارد زیر از درمان‌های مناسب آمفیزم می‌باشند:
داروها
داروهای گشادکننده برونش (نایژه): داروها ممکن است به‌صورت اسپری‌های آئروسل یا از راه خوراکی مصرف میشود، داروهای گشادکننده برونش به تدریج به باز کردن مجاری هوا در ریه‌ها و تسکین علائم آمفیزم کمک می‌کنند.
استروئیدها: استروئیدها که به‌عنوان اسپری آئروسل استنشاق می‌شوند، می توانند علائم آمفیزم همراه با آسم و برونشیت را تسکین دهند. بااین‌حال، باگذشت زمان، استروئیدهای استنشاقی می‌توانند عوارض جانبی مانند ضعیف شدن استخوان‌ها، فشارخون بالا، دیابت و آب‌مروارید ایجاد کنند. قبل از استفاده از استروئیدها مهم است که این عوارض جانبی را با پزشک خود در میان بگذارید.
آنتی‌بیوتیک: آنتی‌بیوتیک‌ها برای کمک به مبارزه با عفونت‌های تنفسی رایج در افراد مبتلابه آمفیزم، مانند برونشیت حاد، ذات‌الریه و آنفولانزا تجویز میشود.
واکسن
بیماران مبتلابه آمفیزم باید سالیانه واکسن آنفولانزا بزنند و برای جلوگیری از عفونت‌ها هر پنج‌تا هفت سال یک‌بار واکسن پنومونی تزریق کنند.
اکسیژن درمانی
با پیشرفت بیماری آمفیزم بیمار، ممکن است تنفس به‌تنهایی دشوار شود و ممکن است به اکسیژن اضافی نیاز داشته باشد. اکسیژن انواع مختلفی دارد و ممکن است با دستگاه‌های مختلفی به بیمار انتقال داده شود، مانند دستگاه‌هایی که می‌توانید در خانه استفاده کنید.
جراحی یا پیوند ریه
پیوند ریه برای برخی از بیماران مبتلابه آمفیزم ممکن است گزینه‌ی مناسبی باشد. برای برخی از بیماران نیز، جراحی کاهش حجم ریه که طی آن قسمت‌های کوچکی از بافت ریه آسیب‌دیده برداشته میشود، ممکن است توصیه شود.
پروتئین درمانی
ممکن است به بیماران مبتلابه آمفیزم ناشی از کمبود آنتی تریپسین آلفا -۱ (AAT)، برای کمک به کند شدن پیشرفت آسیب ریه، تزریق آنتی تریپسین آلفا -۱ انجام شود.
توان‌بخشی ریوی
بخش مهمی از درمان آمفیزم توان‌بخشی ریوی است که شامل آموزش، مشاوره تغذیه، یادگیری تکنیک‌های خاص تنفس، کمک به ترک سیگار و شروع برنامه‌ی ورزشی است. ازآنجاکه افراد مبتلابه آمفیزم اغلب ازنظر جسمی محدود هستند، ممکن است از هر نوع فعالیت بدنی اجتناب کنند. بااین‌حال، فعالیت بدنی منظم درواقع می‌تواند سلامتی و تندرستی بیمار را بهبود بخشد.
کاربرد رادیولوژی قفسه سینه
عکس‌برداری قفسه سینه معمولاً اولین روش تصویربرداری است که به دنبال بروز علائم و نشانه‌های زیر درخواست می‌گردد:
تنگی نفس
سرفه‌های مزمن
جراحت یا درد قفسه سینه
تب
پزشکان از این شیوه برای بررسی و تشخیص بیماری‌های زیر استفاده می‌کنند:
پنومونی
نارسایی قلبی و سایر مشکلات آن
سرطان ریه
آمفیزم
بررسی مسیر قرارگیری لوله تنفسی
بررسی مایعات و هوای جمع شده در ریه‌ها و سایر وضعیت‌های پزشکی
تشخیص آمفیزم با رادیوگرافی قفسه سینه
در هنگام عکس‌برداری، بدن شما بین دوربین اشعه ایکس و دستگاه ضبط کننده اشعه ایکس قرار می‌گیرد. ممکن است از شما خواسته شود تا در جهت‌های مختلف قرار بگیرید تا از هر طرف و از جلوی قفسه سینه عکس گرفته شود. در نمای جلو شما مقابل یک صفحه که دارای فیلم‌های اشعه ایکس یا دستگاه ضبط کننده دیجیتالی است، می‌ایستید و دستانتان را بالای سر یا طرفین قرار می‌دهید و شانه‌ها را به سمت جلو می‌چرخانید. در طی مدت عکس‌برداری نفس عمیق بکشید و برای چند ثانیه نگه‌دارید. در نمای پهلو، می‌چرخید و شانه را کنار صفحه قرار می‌دهید و دست‌ها را بالای سر می‌برید و مانند قبل، یک‌نفس عمیق می‌کشید و در طول انجام عکس‌برداری نفس خود را حبس میکنید.
اقدامات لازم پیش از رادیوگرافی قفسه سینه
با دستور کادر پزشکی شما باید تمام و یا بخشی از لباس‌های بالاتنه خود را دربیاورید و لباس‌های گان که همان لباس‌های ساده و بدون هیچ‌گونه شی‌ء فلزی هستند را بر تن کنید. درصورتی‌که اشیاء فلزی با شما باشند در عکس‌ها مشخص خواهند شد و درنتیجه اختلال ایجاد خواهند کرد. درصورتی‌که شما باردار هستید حتماً باید این مسئله را به پزشک خود اطلاع بدهید؛ زیرا اشعه ایکس باید با تجویز پزشک برای خانم‌های باردار انجام شود و ممکن است برای جنین ضرر داشته باشد.
عوارض رادیوگرافی قفسه سینه
مقدار تابش حاصل از اشعه ایکس بسیار پایین است. این مقدار حتی پایین‌تر از مقدار تابشی است که از محیط اطراف به شما وارد میشود.اگرچه مزیت این رادیوگرافی بیشتر از خطرات آن است، ممکن است یک پیش‌بند محافظ به شما داده شود. اگر باردار هستید یا احتمال می‌دهید باردار باشید، باید به پزشک اطلاع دهید. این فرآیند می‌تواند به روش‌هایی انجام شود که از شکم شما در برابر تابش محافظت گردد.
