زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر مهران مرادی - متخصص جراح مغز و اعصاب

تحریریه زندگی آنلاین : نوروپاتی دیابتی (Diabetic neuropathy) نوعی آسیب‌دیدگی عصبی است که ممکن است برای کسی که مبتلابه دیابت است ایجاد شود. قند خون (گلوکز) بالا می‌تواند به رشته‌های عصبی در سراسر بدن بیمار آسیب برساند، اما نوروپاتی دیابتی اغلب اعصاب پاها را تخریب می‌کند. عوارض نوروپاتی دیابتک، بسته به اعصابی که آسیب‌دیده‌اند، می‌تواند از درد و بی‌حسی در اندام‌های ‌انتهایی تا مشکلات سیستم گوارش، دستگاه ادراری، رگ‌های خونی و قلب را شامل شود. این علائم در برخی افراد خفیف هستند درحالی‌که برای بعضی دیگر، ممکن است دردناک یا فلج‌کننده باشد. نوروپاتی دیابتی یک عارضه جدی و رایج در دیابت نوع 1 و نوع 2 است. 60 تا 70 درصد از بیماران دیابتی به نوروپاتی مبتلا هستند. ممکن است در ابتدا هیچ علامتی وجود نداشته باشد. این وضعیت معمولاً به‌آرامی پیش می‌رود، گاهی اوقات در طی چندین دهه. بااین‌حال، اغلب می‌توان از عوارض نوروپاتی دیابتیک جلوگیری کرد یا سرعت پیشرفت آن را با کنترل دقیق قند خون و شیوه زندگی سالم کاهش داد.

بیشتربخوانید:

اگر سوزش و گزگز کف پا دارید بخوانید

انواع نوروپاتی

نوروپاتی محیطی

نوروپاتی محیطی شایع‌ترین نوع نوروپاتی دیابتی است. در این نوع نوروپاتی،معمولاً ابتدا پاهای بیمار تحت تأثیر قرار می‌گیرند و به دنبال آن دست‌ها و بازوها درگیر می‌شوند. علائم و نشانه‌های نوروپاتی محیطی اغلب در شب بدتر شده و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

احساس بی‌حسی یا کاهش توانایی احساس درد یا تغییرات دما

احساس خارش یا سوزش

درد یا گرفتگی شدید

افزایش حساسیت نسبت به لمس، برای بعضی افراد، حتی تحمل وزن یک ملحفه می‌تواند دردناک باشد.

ضعف عضلانی

از دست دادن رفلکس عصبی، به‌ویژه در مچ پا

از دست دادن تعادل و هماهنگی

مشکلات جدی پا، مانند زخم، عفونت، تغییر شکل، و درد استخوانی و مفصلی

نوروپاتی اعصاب خودکار یا اتو نوم

سیستم اعصاب خودکار قلب، مثانه، ریه، معده، روده، اندام‌های جنسی و چشم‌ها را کنترل می‌کند. دیابت می‌تواند اعصاب هر یک از این مناطق را تحت تأثیر قرار دهد، و احتمالاً مشکلات زیر را ایجاد می‌کند:

فقدان آگاهی از اینکه سطح قند خون پایین است (عدم آگاهی هیپوگلیسمی).

مشکلات مثانه، ازجمله عفونت‌های دستگاه ادراری، احتباس ادرار یا بی‌اختیاری ادراری

یبوست یا اسهال کنترل نشده یا ترکیبی از هر دو مورد

کندی تخلیه معده (فلج معده یا گاستروپارزی)، که منجر به حالت تهوع، استفراغ، التهاب و از دست دادن اشتها می‌شود.

بلع دشوار

اختلال نعوظ در مردان

خشکی واژن و دیگر مشکلات جنسی در زنان

افزایش یا کاهش تعریق

ناتوانی بدن در تنظیم فشارخون و ضربان قلب، که منجر به افت شدید فشارخون پس از نشستن یا ایستادن شده و ممکن است موجب ضعف یا احساس سرگیجه شود.

مشکلات تنظیم دمای بدن

تغییر در حالت تطابق یافتن چشم‌ها وقتی فرد از روشنایی به تاریکی وارد می‌شود.

افزایش ضربان قلب هنگام استراحت

 بیشتربخوانید:

گزگز، بی‌حسی و خواب رفتگی پاها از علایم دیسک کمر

نوروپاتی آمیوتروفی دیابتی

نوروپاتی آمیوتروفی بر روی اعصاب ران‌، کفل، عضلات سرینی یا پاها تأثیر می‌گذارد. بیماری آمیوتروفی دیابتی که نوروپاتی رانی، یا نوروپاتی پروگزیمال هم نامیده می‌شود در افراد مبتلابه دیابت نوع 2 و افراد مسن شیوع بیشتری دارد. علائم معمولاً در یک‌طرف بدن ظاهر می‌شوند، اگر‌چه در بعضی موارد ممکن است به سمت دیگر هم کشیده شوند. اکثر مردم لااقل در طول زمان تا حدودی بهبود می‌یابند، هرچند ممکن است علائم پیش از بهبود بدتر شوند. نشانه‌های این وضعیت اغلب عبارت‌اند از:

درد ناگهانی و شدید در کفل‌ها و ران یا باسن

احتمالاً عضلات ضعیف و لاغر‌شده ران

دشواری در برخاستن از موقعیت نشسته

تورم شکمی، اگر شکم تحت تأثیر قرارگرفته باشد.

کاهش وزن

علت نوروپاتی دیابتی

عوامل ایجادکننده این بیماری عبارت‌اند از:

آسیب رسیدن به اعصاب و عروق خونی

ابتلا به قند خون بالا برای مدتی طولانی می‌تواند باعث آسیب رسیدن به رشته‌های عصبی و باعث ایجاد نوروپاتی دیابتیک شود. این‌که چرا این اتفاق می‌افتد کاملاً مشخص نیست، اما احتمالاً ترکیبی از عوامل در ایجاد این عارضه نقش دارند، ازجمله تعامل پیچیده بین اعصاب و عروق خونی. قند خون بالا در کارایی اعصاب برای انتقال پیام‌های عصبی اختلال ایجاد می‌کند. همچنین دیواره‌های رگ‌های خونی کوچک (مویرگ‌ها)، که اکسیژن و مواد مغذی اعصاب را تأمین می‌کنند را، تضعیف می‌کند.

سایر عوامل

عوامل دیگری که ممکن است در ایجاد نوروپاتی دیابتی دخیل باشند عبارت‌اند از:

التهاب اعصاب ناشی از واکنش‌های خود ایمنی بدن. این اتفاق زمانی می‌افتد که سیستم ایمنی بدن، به‌اشتباه به بخشی از خود مثل این‌که یک ارگانیسم خارجی باشد، حمله می‌کند.

عوامل ژنتیکی غیر مرتبط با دیابت که بعضی افراد را مستعد آسیب عصبی می‌سازد.

سوءمصرف سیگار و الکل، که هم به اعصاب و هم به عروق خونی صدمه می‌زند و خطر عفونت را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد.

 بیشتربخوانید:

توصیه های ضروری برای پیشگیری از زخم پای دیابتی

علائم مربوط به هر یک از انواع بیماری نوروپاتی دیابتیک

چهار نوع اصلی نوروپاتی دیابتیک وجود دارد. بیمار ممکن است فقط نشانه‌های یکی از انواع، یا علائم چندین نوع نوروپاتی دیابتیک را داشته باشد. نشانه‌ها معمولاً به‌تدریج زیاد می‌شوند و بیمار ممکن است تا زمانی که آسیب قابل‌توجهی رخ نداده باشد متوجه وجود مشکل نشود. علائم و نشانه‌های نوروپاتی دیابتک بسته به نوع نوروپاتی و این‌که کدام‌یک از اعصاب تحت تأثیر قرارگرفته باشند، متفاوت‌اند.

مونوئروپاتی

در مونوئروپاتی یک عصب خاص آسیب می‌بیند. این عصب ممکن است در صورت، لگن یا پاها قرار داشته‌ باشد. مونوئروپاتی ، که به نام نوروپاتی کانونی نیز شناخته می‌شود، اغلب به‌طور ناگهانی بروز می‌کند. این بیماری در افراد مسن رایج‌تر است. مونوئروپاتی اگرچه ممکن است موجب درد شدیدی شود، اما معمولاً مشکلات طولانی‌مدتی ایجاد نمی‌کند. علائم معمولاً طی چند هفته تا چند ماه خودبه‌خود کم شده و از بین می‌روند. علائم و نشانه‌ها بستگی به این دارد که کدام عصب درگیر شده باشد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

دشواری در متمرکز کردن چشم‌ها، دو‌بینی و یا درد در پشت یکی از چشم‌ها

فلج یک‌طرف صورت (فلج بل)

درد در ناحیه ساق پا یا پا

درد در ناحیه پایین کمر یا لگن

درد روی ران

درد در قفسه سینه یا شکم

گاهی نوروپاتی کانونی، هنگامی رخ می‌دهد که یک عصب تحت‌فشار قرارگرفته باشد. سندرم تونل کارپال نوعی متداول از نوروپاتی فشاری در افراد مبتلابه دیابت است. علائم و نشانه‌های سندرم تونل کارپال عبارت‌اند از:

بی‌حسی یا احساس خارش و سوزش در انگشتان دست یا دست ، به‌ویژه در انگشت شست، انگشت اشاره، انگشت وسطی و انگشت انگشتر

احساس ضعف در دست و این‌که اشیاء مرتب از دست رها می‌شوند.

تشخیص

تشخیص نوروپاتی دیابتی معمولاً بر اساس علائم، سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی شخص انجام می‌شود. در طول معاینات و آزمایش‌ها، پزشک احتمالاً قدرت و تونوس عضلات، رفلکس تاندون‌ها و حساسیت به لمس، حرارت و لرزش را موردبررسی قرار می‌دهد. پزشک همچنین ممکن است بعضی از آزمایش‌هایی زیر را تجویز کند:

آزمایش مونوفیلامنت: حساسیت به لمس می‌تواند با استفاده از یک‌رشته نایلون نرم به نام مونوفیلامنت مورد آزمایش قرار گیرد.

مطالعه هدایت عصبی: این تست سرعت انتقال پیام‌های الکتریکی که در اعصاب دست‌وپا جریان دارند را اندازه‌گیری می‌کند و اغلب برای تشخیص سندرم تونل کارپال مورداستفاده قرار می‌گیرد.

الکترومیوگرافی (EMG): آزمایش الکترومیوگرافی اغلب همراه با آزمایش مطالعه هدایت عصبی انجام می‌شود که فعالیت الکتریکی عضلات را اندازه‌گیری می‌کند.

آزمون حسی کمی: این آزمایش غیر‌تهاجمی، برای ارزیابی نحوه واکنش اعصاب به لرزش و تغییرات دما مورداستفاده قرار می‌گیرد.

آزمایش دستگاه عصبی خودمختار: اگر کسی علائم نوروپاتی اتونومیک را داشته باشد، ممکن است پزشک آزمایش‌های خاصی برای بررسی فشارخون او در موقعیت‌های مختلف تجویز کند و توانایی تعریق فرد را مورد ارزیابی قرار دهد.

عوارض

نوروپاتی دیابتی می‌تواند عوارض جدی‌ای ایجاد کند، ازجمله:

از دست دادن یکی از اعضای بدن

ازآنجایی‌که آسیب عصبی می‌تواند باعث از بین رفتن حس در پاها شود، بریدگی‌ها و زخم‌ها ممکن است مورد بی‌توجه قرارگرفته و درنهایت به‌شدت آلوده یا به جراحاتی وخیم تبدیل شوند، وضعیتی که در آن پوست و بافت‌های نرم از بین می‌روند. از آن‌جا که دیابت موجب کاهش جریان خون در پاها می‌شود خطر ابتلا به عفونت بالا است. ممکن است درمان عفونت‌هایی که استخوان را درگیر کرده و باعث مرگ بافتی (قانقاریا) شده باشند، غیرممکن بوده و نیاز به قطع پنجه پا، پا تا قوزک آن، و یا حتی ساق پا باشد.

 بیشتربخوانید:

رژیم ويژه برای زخم پای دیابتی

مفصل شار کو

این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که یک مفصل، معمولاً در پا ( قسمت پایین‌تر از قوزک پا)، به علت آسیب عصبی از بین رفته باشد. بیماری مفصل شار کو با از دست دادن حس و همچنین تورم، بی‌ثباتی و گاه تغییر شکل در خود مفصل مشخص می‌شود. درمان زود‌هنگام می‌تواند بهبود را تسریع کرده و از آسیب بیشتر جلوگیری کند.

عفونت‌های دستگاه ادراری و بی‌اختیاری ادرار

آسیب‌دیدگی اعصابی که مثانه را کنترل می‌کنند، ممکن است مانع تخلیه کامل مثانه شود. این باعث می‌شود که باکتری‌ها در مثانه و کلیه فرد تکثیرشده، و عفونت ادراری پیش بیاید. آسیب عصبی همچنین می‌تواند توانایی فرد در احساس زمانی که نیاز به ادرار کردن دارد، یا کنترل عضلاتی که اجازه خروج ادرار می‌دهند را تحت تأثیر قرار دهد.

عدم آگاهی از هیپوگلیسمی( افت قند خون)

به‌طورمعمول هنگامی‌که قند خون فرد خیلی کاهش می‌یابد – کمتر از 70 میلی‌گرم در دسی لیتر (mg / dL) یا 3.9 میلیمول در لیتر (mmol / L) – فرد نشانه‌هایی از قبیل لرزش، عرق کردن و ضربان قلب بالا را تجربه خواهد کرد. نوروپاتی اعصاب خودکار می‌تواند در توانایی فرد در درک این علائم اختلال ایجاد کند.

فشارخون پایین

آسیب‌دیدگی اعصابی که گردش خون را کنترل می‌کنند، می‌تواند توانایی بدن برای تنظیم فشارخون را تحت تأثیر قرار دهد. این می‌تواند باعث افت فشار شدید هنگامی‌که فرد از حالت نشسته می‌ایستد شده (افت فشارخون وضعیتی)، و ممکن است منجر به سرگیجه یا غش کردن شود.

مشکلات گوارشی

آسیب‌دیدگی اعصاب دستگاه گوارش می‎‌تواند باعث یبوست یا اسهال (یا یبوست و اسهال به‌صورت تناوبی) و همچنین حالت تهوع، استفراغ، نفخ و بی‌اشتهایی شود. همچنین می‌تواند سبب فلج معده یا گاستروپارزی شود، وضعیتی که در آن معده بسیار آهسته تخلیه می‌شود ویا اصلاً تخلیه نمی‌شود. این مسئله می‌تواند با گوارش تداخل پیداکرده و باعث حالت تهوع، استفراغ و نفخ شده و به‌شدت بر میزان قند خون و تغذیه تأثیر بگذارد.

اختلال جنسی

نوروپاتی اتونومیک اغلب به اعصاب مرتبط بااندام‌های جنسی آسیب رسانده، منجر به اختلال نعوظ در مردان و مشکلات خشکی واژن و تحریک جنسی در زنان می‌شود.

افزایش یا کاهش تعریق

هنگامی‌که غدد عرق به‌طور طبیعی عمل نکنند، بدن قادر به تنظیم درجه حرارت خود نمی‌باشد. کاهش یا عدم تعریق (انیدروزیس) می‌تواند خطرناک باشد. نوروپاتی اعصاب خودمختار همچنین ممکن است باعث تعریق بیش‌ازحد، به‌خصوص در شب و یا در هنگام خوردن غذا باشد.

راه‌ روش‌های مقابله با این بیماری عبارت‌اند از:

کند کردن سرعت پیشرفت بیماری

ثابت نگه‌داشتن قند خون در یک محدوده مشخص مناسب می‌تواند به جلوگیری یا تأخیر در پیشرفت نوروپاتی دیابتی کمک کرده و حتی ممکن است بعضی از علائم فرد را بهبود ببخشد. پزشک بهترین محدوده هدف برای قند خون فرد را بر اساس عوامل متعددی نظیر سن، طول مدتی که فرد به دیابت مبتلا است، وضعیت سلامتی عمومی و دیگر شرایط پزشکی بیمار تعیین می‌کند. برای کاهش سرعت آسیب‌دیدگی اعصاب‌، لازم است موارد زیر را رعایت کنید:

توصیه‌های پزشک خود برای مراقبت از پا‌های خود را به‌خوبی دنبال کنید.

فشارخون خود را کنترل کنید.

یک برنامه غذایی سالم را دنبال کنید.

فعالیت بدنی زیادی انجام دهید.

وزن بدن خود را در محدوده وزن سلامتی نگه‌دارید.

سیگار نکشید.

کاهش درد

داروهای متعددی برای از بین بردن درد اعصاب استفاده می‌شوند، اما آن‌ها برای همه جواب نمی‌دهند و اکثراً عوارض جانبی‌ای دارند که باید در مقایسه با مزایای آن‌ها، سنجیده شوند. درمان‌های تسکین درد ممکن است شامل موارد زیر باشد:

داروهای ضد تشنج

اگرچه داروهایی مانند گاباپنتین (گرا لیس، نورونتین)، پری‌گابالین (لیریکا) و کاربامازپین (کرباترول، تگرتول) برای درمان اختلالات تشنجی (صرع) استفاده می‌شوند، اما برای درد عصب نیز می‌توانند تجویز ‌شوند. عوارض جانبی ممکن است شامل خواب‌آلودگی، سرگیجه و تورم باشد.

داروهای ضد‌افسردگی

داروهای ضد‌افسردگی سه حلقه‌ای مانند آمیتریپتیلین، دزیپرامین (نورپرامین) و ایمی‌پرامین (تورفرانیل) ممکن است در فرآیندهای شیمیایی مغز که باعث احساس درد می‌شوند، تداخل ایجاد کرده و موجب کاهش علائم خفیف تا متوسط شوند. اما درعین‌حال این داروها عوارض جانبی چون خشکی دهان، تعریق، افزایش وزن، یبوست و سرگیجه را نیز ایجاد می‌کنند. در برخی افراد، داروهای ضدافسردگی SNRIs (مهارکننده باز جذب سروتونین و نوراپی‌نفرین) ، مانند دولوکستین (سیمبالتا)، می‌توانند درد را با عوارض جانبی کمتری از بین ببرند. عوارض جانبی احتمالی SNRIs عبارت‌اند از حالت تهوع، خواب‌آلودگی، سرگیجه، کاهش اشتها و یبوست.

همچنین تعدادی روش‌های درمانی در‌ طب مکمل مانند کپسایسین کرم (ساخته‌شده از فلفل قرمز چینی)، فیزیوتراپی یا طب سوزنی وجود دارد که ممکن است در کاهش درد تأثیر داشته باشند. پزشکان اغلب از این روش‌های درمانی در کنار درمان‌های معمول استفاده می‌کنند، اما برخی از این روش‎‌ها ممکن است به‌تنهایی نیز مؤثر باشند. شرح دقیق‌تر این روش‌ها عبارت است از:

کپسایسین

استفاده از کرم کپسایسین (ماده موجود در فلفل‌های تند سبز و قرمز) روی پوست، می‌تواند احساس درد را در برخی افراد کاهش دهد. عوارض جانبی آن ممکن است شامل احساس سوزش و تحریک پوست باشد.

آلفا لیپوئیک اسید

این آنتی‌اکسیدان قوی در برخی غذاها یافت می‌شود و ممکن است به کاهش علائم نوروپاتی محیطی کمک کند.

تحریک عصبی الکتریکی پوست (TENS)

پزشک ممکن است این درمان، که می‌تواند مانع رسیدن پیام‌های درد به مغز شود را برای کاهش درد بیماران تجویز کند. TENS  از طریق الکترودهای کوچکی که بر روی پوست قرار داده می‌شوند، امواج الکتریکی کوچکی را به مسیرهای عصبی خاصی هدایت می‌کند. روش  تحریک الکتریکی عصب اگرچه بی‌خطر و بدون درد است، برای همه بیماران یا همه انواع درد  مؤثر نیست.

طب سوزنی

طب سوزنی ممکن است به کاهش درد نوروپاتی کمک کند و به‌طورکلی عوارض جانبی‌ای هم ندارد. به یاد داشته باشید که ممکن است با طب سوزنی درد فوراً تسکین نیافته و احتمالاً به بیش از یک جلسه درمان لازم باشد.های مقابله با نوروپاتی دیابتیک

روش‌های خانگی و تغییر سبک زندگی برای کاهش احتمال ابتلا به این آسیب عصبی

این اقدامات می‌توانند به کاهش خطر ابتلا به نوروپاتی دیابتیک کمک کند:

فشارخون خود را تحت کنترل نگه‌دارید

افرادی که مبتلابه دیابت هستند، نسبت به افرادی که دیابت ندارند بیشتر احتمال دارد که فشارخون بالا داشته باشند. داشتن فشارخون بالا و دیابت به میزان قابل‌توجهی خطر عوارض را افزایش می‌دهد، زیرا هر دو این بیماری‌ها به عروق خونی آسیب رسانده و جریان خون را کاهش می‌دهد. سعی کنید فشارخون خود را در محدوده‌ای که پزشک به شما توصیه می‌کند نگه‌دارید و مطمئن شوید که در هر بار مراجعه به مطب فشارخونتان چک می‌شود.

غذاهای سالم انتخاب کنید

یک رژیم غذایی متعادل که حاوی انواع غذاهای سالم (به‌ویژه میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل است) داشته باشید و اندازه وعده‌های غذایی خود را برای رسیدن به وزن سالم یا حفظ آن محدود نمایید.

هرروز فعالیت ورزشی داشته باشید

فعالیت ورزشی روزانه از قلب شما محافظت می‌کند و جریان خون را بهبود می‌بخشد. همچنین نقش مهمی در کنترل قند خون و فشارخون شما دارد. انجمن دیابت آمریکا معمولاً حدود 30 دقیقه تمرین ملایم روزانه، برای حداقل پنج بار در هفته را توصیه می‌کند. اگر شما نوروپاتی شدید دارید و حساسیت پاهایتان کاهش‌یافته‌ است، پزشک ممکن است توصیه کند که فعالیت‌های بدون وزنه‌ای مانند دوچرخه‌سواری یا شنا انجام دهید.

سیگار کشیدن را متوقف کنید

اگر شما مبتلابه دیابت هستید و به هر شکلی از تنباکو استفاده می‌کنید، احتمال مرگ شما در اثر حمله قلبی یا سکته مغزی نسبت به افراد غیر سیگاری که دیابت دارند بیشتر است، و بیشتر در معرض ابتلا به مشکلات گردش خون در پای خود هستید. اگر دخانیات مصرف می‌کنید، با پزشک خود درباره پیدا کردن راه‌هایی برای ترک آن صحبت کنید.