دکتر مهرداد رضایی - متخصص جراح عمومی جراح دستگاه گوارش، جراحی کولون –رکتوم
تحریریه زندگی آنلاین : زخم‌های گوارشی زخم‌هایی باز هستند که در سطح داخل معده یا بخش ابتدایی روده باریک (که به آن دوازدهه هم می‌گویند) ایجاد می‌شوند؛ به‌عبارت‌دیگر، دو نوع زخم گوارشی داریم: زخم معده و زخم دوازدهه که متداول‌ترین علامت هر دو نوع، درد معده (بالای شکم) است. شایع‌ترین علل ایجاد زخم‌های گوارشی این دو مورد هستند: عفونت با هلیکوباکتر پیلوری یا مصرف درازمدت داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی مانند آسپیرین. قابل ذکر است که استرس و غذاهای پر ادویه، موجب ایجاد زخم گوارشی نمی‌شوند، اما علائم آن را بدتر می‌کنند. با توجه به اینکه در جامعه ما به‌طورکلی به‌جای استفاده از عبارت زخم گوارشی، “زخم معده” مصطلح شده است، در این مقاله از این به بعد به‌جای زخم گوارشی، از عبارت زخم معده استفاده می‌کنیم. علت زخم معده، درمان آن را تعیین می‌کند. اگر عفونت با هلیکوباکتر پیلوری وجود دارد، باید درمان برای رفع این عفونت تجویز شود. اگر زخم معده ناشی از مصرف زیاد داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی است باید مصرف آنها کم شود یا در صورت امکان به‌طور کامل قطع شوند و با داروی دیگری جایگزین شوند. به‌طورکلی، داروهایی که به ترمیم زخم کمک می‌کنند، بخشی از درمان زخم معده هستند.
بیشتربخوانید:
معده درد نشان دهنده بروز این بیماری های خطرناک است!
علت ایجاد زخم گوارشی چیست؟
هلیکوباکتر پیلوری نوعی باکتری متحرک و مارپیچ است و امروزه مهم‌ترین علت زخم معده به شمار می‌آید. این باکتری اغلب در دوران کودکی و از طریق آب و غذا وارد بدن می‌شود و می‌تواند سال‌ها در دستگاه گوارش بماند. حدود دوسوم جمعیت جهان این باکتری را در بدن خود دارند بدون اینکه دچار زخم معده شوند. در بعضی موارد این باکتری به لایه پوششی دستگاه گوارش آسیب می‌زند، قسمت‌های آسیب‌دیده در معرض اسید معده قرار می‌گیرند و به زخم تبدیل می‌شوند. در شرایطی که این زخم‌ها دیر درمان شوند، خونریزی، عفونت و التهاب در پی خواهند داشت.
عوارض
اگر زخم‌های پپتیکی درمان نشوند، عوارضی را به دنبال خواهند داشت. این عوارض شامل:
* خونریزی داخلی: خونریزی سبب کاهش خون و در نتیجه بروز آنمی یا کم خونی شدید می‌گردد که نیاز به بستری شدن بیمار یا تزریق خون خواهد داشت.
* عفونت: زخم‌های پپتیکی می‌توانند تمام دیواره معده و روده باریک را از بین ببرند و فرد را در معرض عفونت‌های جدی حفره شکمی (پریتونیت) قرار دهند.
* بافت‌های توده‌ای ناشی از زخم: زخم‌های پپتیکی، بافت‌های زخمی‌ای را ایجاد می‌کنند که مسیر عبور غذا از مجرای گوارشی را می‌بندند و سبب می‌شوند شما سریع‌تر احساس سیری کنید یا استفراغ نمایید و در نهایت دچارکاهش وزن گردید.
بیشتربخوانید:
علائم زخم معده که بهتر است بدانید!
آنچه که شما می‌توانید انجام دهید
از کارهایی که قبل از مراجعه به پزشک باید انجام دهید، آگاه شوید: وقتی از پزشک وقت ملاقات می‌گیرید، برای کسب اطمینان بپرسید آیا اقدامی هست که باید آن را قبل از مراجعه به پزشک انجام دهید، مثل رعایت برخی محدودیت‌های غذایی.
همچنین ممکن است داروهای خاصی بر آزمایش زخم معده تأثیر بگذارند که پزشک از شما بخواهد این داروها را مصرف نکنید و یا داروهای دیگری را به شما پیشنهاد دهد.
هر علامتی را که تجربه میکنید، یادداشت نمایید: هر موردی را که حتی به نظرتان غیر مرتبط با زخم معده است، برای مراجعه به پزشک یادداشت نمایید. همچنین علائمی را که هنگام غذا خوردن احساس میکنید، یادداشت نمایید. معمولاً افرادی که زخم معده دارند، زمانی که معده‌شان خالی است، علائم بیشتری را احساس می‌کنند.
اطلاعات شخصی کلیدی را یادداشت نمایید: شامل استرس‌ها یا تغییراتی که اخیراً در زندگی‌تان رخ داده است.
لیستی از تمامی داروهایی که مصرف میکنید، تهیه نمایید: به‌خصوص هر داروی ضدالتهابی غیراستروئیدی که استفاده میکنید و همچنین هر ویتامین یا مکملی که دریافت میکنید.
بیشتربخوانید:
رژیم غذایی مناسب درمان زخم معده
با این خوراکی ها از شر رفلاکس معده رها شوید
سوا لاتی را که می‌خواهید از پزشکتان بپرسید، از قبل تهیه نمایید: این کار باعث صرفه‌جویی در وقتتان می‌شود. برخی از سؤالات اصلی که می‌توانید در مورد زخم‌های گوارشی از پزشکتان بپرسید، شامل موارد زیر است:
* علت اصلی علائم مشاهده شده چیست؟
* آیا دلایل دیگری هم برای این علائم وجود دارد؟
* به چه آزمایش‌هایی نیاز دارم و چگونه خود را برای این آزمایش‌ها آماده نمایم؟
* چه درمان‌هایی را پیشنهاد میکنید؟
* چنآنچه علائم بهبود نیافت، چه اقداماتی را می‌توانم انجام دهم؟
* چه نکاتی را در مراحل ابتدایی، توصیه میکنید؟
* آیا نیاز به محدودیت‌های غذایی دارم؟
* چه پیشنهادات کلی را برای مصرف داروها دارید؟
* چه کتابچه یا وب سایت‌هایی را برای کسب اطلاعات بیشتر توصیه میکنید؟
* چه دلایلی ممکن است زخم را بدتر کنند؟
علاوه بر سوالاتی که آماده کرده‌اید، در طی ملاقات با پزشک هر موردی را که متوجه نشدید، از او بپرسید.
آنچه که پزشک انجام می‌دهد
پزشک نیز ممکن است سوالاتی از شما بپرسد. خود را برای پاسخ‌گویی به این سؤالات آماده کنید.
سوالاتی که ممکن است، پزشکتان از شما بپرسد:
* چه زمانی اولین علائم را احساس کردید؟
* علائمی که مشاهده میکنید، همیشگی است یا مقطعی؟
* شدت علائم چگونه است؟
* آیا علائم شما در زمان گرسنگی، بدتر می‌شود؟
* آیا عاملی وجود دارد که علائم بیماری شما را بهبود بخشد؟
* چه چیزی علائم بیماری شما را بدتر می‌کند؟
* برای کاهش درد چه اقداماتی انجام می‌دهید؟
* آیا حالت تهوع یا استفراغ دارید؟
* آیا در استفراغ، خون یا مواد تیره‌رنگ مشاهده میکنید؟
* آیا متوجه خون در مدفوع یا تیرگی رنگ آن شده‌اید؟
* چه چیزی علائم شما را کاهش می‌دهد؟
بیشتربخوانید:
5داروی گیاهی برای درمان رفلاکس اسید معده
آیا استرس باعث سوزش معده می‌شود؟
اقداماتی که می‌توانید تا زمان مراجعه به پزشک انجام دهید
با خودداری از استعمال سیگار، مصرف الکل و غذاهای پر ادویه و حاوی مواد افزودنی و نیز استرس، می‌توانید به کاهش علائم کمک نمایید. چنانچه برای کاهش درد، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مصرف میکنید، به‌جای آن از استامینوفن استفاده نمایید. به‌علاوه برای تسکین درد در کوتاه‌مدت، می‌توانید به‌صورت مقطعی از داروهای آنتی‌اسید استفاده نمایید.
آزمایش‌ها و تشخیص
به‌منظور مشخص کردن زخم، باید از آزمایش‌های تشخیصی استفاده گردد، مانند:
آزمایش خون: این آزمایش وجود آنتی‌بادی هلیکوباکترپیلوری را بررسی می‌کند.
یکی از مضرات این روش این است که گاهی اوقات قادر به افتراق بین عفونت در زمان گذشته و حال نیست. به‌علاوه چنانچه از داروهای خاصی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها یا مهارکننده‌های پمپ پروتونی استفاده میکنید ممکن است جواب آزمایش به‌طور کاذب، منفی گردد.
آزمایش تنفس: در این روش از اتم کربن رادیواکتیو برای مشخص کردن هلیکوباکترپیلوری استفاده می‌گردد. در این آزمایش، یک لیوان کوچک از مایعی شفاف و بی‌مزه می‌نوشید. این مایع حاوی کربن رادیواکتیو می‌باشد که بخشی از ماده‌ای است که هلیکوباکترپیلوری را می‌شکند. کمتر از یک ساعت بعد، در یک کیسه می‌دمید و در آن را کاملاً می‌بندید. چنانچه آلوده به هلیکوباکترپیلوری باشید، نمونه تنفس شما حاوی کربن رادیواکتیو به فرم کربن دی‌اکسید می‌باشد.
مزیت این روش این است، که می‌توان کارآیی درمان را پیگیری کرد، که آیا باکتری‌ها کشته یا کاملاً ریشه‌کن شده‌اند و یا خیر.
آزمایش آنتی‌ژن مدفوع: این آزمایش برای بررسی هلیکوباکترپیلوری در نمونه‌های مدفوعی استفاده می‌شود. این روش هم در تشخیص عفونت هلیکوباکترپیلوری و هم در پیگیری کردن موفقیت درمان، مفید می‌باشد.
رادیوگرافی مجرای گوارش فوقانی: در این آزمایش، مری، معده و دئودنوم (ابتدای روده باریک) مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این روش، بیمار باید مایعی سفیدرنگ حاوی باریوم بنوشد که زخم‌ها را قابل رؤیت سازد. تابش اشعه X به مجرای گوارش فوقانی، قادر به نشان دادن تمامی زخم‌ها نمی‌باشد و تنها برخی از زخم‌ها را نشان می‌دهد.
آندوسکوپی: اگر تابش اشعه X به مجرای گوارش فوقانی، وجود زخم را نشان دهد، برای بررسی آن از آندوسکوپی استفاده می‌گردد، یا اینکه پزشک از همان ابتدا آندوسکوپی را انجام می‌دهد. چنانچه پزشک، علائم و نشانه‌هایی مانند سختی در بلع، کاهش وزن، استفراغ (به‌خصوص اگر حاوی مواد قرمز یا سیاه‌رنگ باشد)، مدفوع تیره یا کم خونی را مشاهده کند، این آزمایش را انجام خواهد داد. در این روش که حساس‌ترین روش می‌باشد، لوله‌ای باریک و بلند از طریق دهان و مری، به معده و دئودنوم فرستاده می‌شود. با استفاده از این روش، پزشک قادر خواهد بود زخم‌ها را مشاهده نماید. چنانچه پزشک زخمی را مشاهده نماید، ممکن است نمونه بافتی کوچکی (بیوپسی) از نزدیکی زخم برداشته شود. این نمونه‌ها برای بررسی سرطان در زیر میکروسکوپ مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. بیوپسی همچنین وجود هلیکوباکترپیلوری را در معده مشخص می‌نماید. بسته به اینکه پزشک زخم را مشاهده کند یا خیر، تکرار آندوسکوپی را 2 یا 3 ماه بعد توصیه می‌کند تا از بهبود زخم اطمینان یابد.
آنچه که پزشک انجام می‌دهد
ائمه‌ی معصومین (ع) می‌فرمایند: "معده خانه‌ی همه‌ی دردهاست و پرهیز، ریشه‌ی همه‌ی درمان‌هاست". مکرراً توصیه شده است که در خوردن و آشامیدن زیاده‌روی نکنید. همچنین بسیاری از گفته‌های ائمه (ع) در مورد خوراکی‌های مفید و مضر برای معده توسط علم امروزی ثابت شده است. به‌طور مثال امام هادی (ع) می‌فرمایند:"گوشت نمک سود خشک شده، بد گوشتی است، زیرا در معده از هم باز می‌شود، هر بیماری را برمی‌انگیزد، هیچ سودی در برندارد و تنها زیان می‌رساند".
امروزه ثابت شده که مواد غذایی نمک سود شده سرطان‌زا هستند و مصرف آنها در ایجاد سرطان معده مؤثر است. این‌گونه مثال‌ها زیادند، ولی به‌طور خلاصه آنچه دانشمندان امروزی نشان داده‌اند، این است که برای مثال موز سبز که در حیوانات مورد آزمایش قرار گرفته، سبب تکثیر سلول‌های پوششی معده و ضخیم‌تر شدن مخاط معده می‌شود. همچنین دیده شده که آب کلم، سبب افزایش ترشح موکوس معده و محافظت مخاط معده از اسید می‌گردد.
خوراکی‌های با خاصیت آنتی‌بیوتیکی مثل ماست، کلم و شیرین‌بیان علیه زخم معده و گاستریت (التهاب معده) تا حدودی موثرند.
بنابراین همان‌طور که با کشف میکروب هلیکوباکترپیلوری و درمان مناسب بیماران با داروهای آنتی‌بیوتیک، دیگر کسی کمتر دچار عوارض کشنده‌ی زخم‌های معده و اثنی عشر می‌شود. خوراکی‌های دارای خاصیت ترمیم زخم‌های گوارشی مانند: موز سبز، کلم‌ها، شنبلیله، دانه‌ها، انجیر، زنجبیل، شیرین‌بیان و چای نیز کمک کننده هستند.
