دکتر غلامرضا سیف : متخصص رادیولوژی ، سونوگرافی ، سی‌تی‌اسکن و MRI عضو انجمن رادیولوژی ایران
تحریریه زندگی آنلاین : حفره شکم جدای از دستگاه ادراری و تولیدمثل دربرگیرنده دستگاه‌های متعددی ازجمله دستگاه گوارش، کبد، کیسه صفرا، طحال و لوزالمعده (پانکراس) است. این اعضاء به سه گروه توخالی حاوی هوا و گاز (معده، روده باریک، روده بزرگ)، اعضاء توپر (مانند کبد، طحال و ...) و اعضاء توخالی حاوی مایعات (مانند مثانه و کیسه صفرا) تقسیم می‌شوند. سونوگرافی بیشتر برای بررسی اعضاء توپر و توخالی حاوی مایع به کار می‌رود و دراین‌بین مهم‌ترین کاربرد آن در تشخیص بیماری‌های کیسه صفرا است.
هوا یا گاز درون اعضاء توخالی مانند معده با انعکاس امواج صوتی مزاحم، مانع از انجام سونوگرافی می‌شوند. لذا داخل معده و روده را نمی‌توان در شرایط عادی دید ولی در برخی بیماری‌ها متخصص سونوگرافی با انجام مانورهای خاص قادر است تاجدار معده و روده‌ها و ضخامت آن‌ها را موردبررسی قرار دهد. با سونوگرافی می‌توان تورم کیسه صفرا را در اثر تجمع و غلیظ شدن صفرا به علت سنگ‌ها و تومورها تشخیص داد.
بیشتربخوانید:
سونوگرافی شکم
از این روش برای بررسی کیست‌های عفونی مانند کیست هیداتیک (انگلی که از طریق خوردن مواد غذایی خصوصاً سبزیجات آلوده به مدفوع سگ مبتلا منتقل می‌شود)، کیست‌های مادرزادی، آبسه‌های عفونی و میکروبی کبد، تومورهای کبد و طحال نیز استفاده می‌شود. از سونوگرافی همچنین می‌توان برای تشخیص مواردی مانند آپاندیسیت (التهاب آپاندیس) نیز بهره جست. گاهی دقت سونوگرافی برای بررسی توده‌ها و متاستازهای کبد (تومورهایی که از دیگر نقاط بدن منشأ گرفته و به کبد رسیده‌اند) حتی از سی‌تی‌اسکن بیشتر است.
سونوگرافی یک نوع روش تشخیصی تصویربرداری است که در آن دستگاه سونوگرافی با استفاده از امواج صوتی ، تصویری از اندام‌های داخل بدن تولید می‌کند . انواع مختلف سونوگرافی وجود دارد که سونوگرافی لگن و شکم یکی از آن‌ها می‌باشد که یک روش تشخیصی و تصویربرداری برای معاینه اندام‌های داخل شکم و لگن می‌باشد . این نوع سونوگرافی که امروزه برای کودکان و بزرگ‌سالان مورداستفاده قرار می‌گیرد بدون درد و خطر بوده و هیچ‌گونه عارضه جانبی ندارد .
از سونوگرافی شکم و لگن می‌توان برای تشخیص اختلالات خونی و همچنین انجام بیوپسی با سوزن استفاده کرد . سونوگرافی شکمی رایج‌ترین نوع سونوگرافی است ، زیرا ارگان‌های زیادی در داخل شکم وجود دارند. اندام‌های اصلی که با سونوگرافی در قسمت فوقانی شکم مشاهده می‌شوند شامل کبد ، کیسه صفرا ، لوزالمعده ، کلیه‌ها و طحال می‌باشد . درصورتی‌که فرد در قسمت فوقانی شکم‌درد داشته باشد این درد می‌تواند مربوط به این اندام‌ها و حتی گاهی معده باشد.
کبد دومین عضو بزرگ بدن است که وظایف آن پردازش مواد مغذی جذب‌شده از روده، مبارزه با عفونت‌ها، خارج کردن سموم بدن از قبیل الکل، کنترل کلسترول و آزاد کردن صفرا می‌باشد. کیسه صفرا که کیسه‌ای به شکل گلابی است صفرای تولیدشده از کبد را ذخیره نموده و در صورت نیاز به تجزیه چربی مجرای صفراوی را آزاد می‌کند.
کاربرد سونوگرافی شکم
سنگ‌های موجود در کیسه صفرا می‌توانند باعث ایجاد درد و سوءهاضمه شوند .لوزالمعده مسئول تولید انسولین و تنظیم قند خون در جریان خون است. کلیه‌ها مسئول فیلتر کردن سموم از خون و همچنین تنظیم فشارخون می‌باشند، سنگ کلیه در افراد بسیار متداول است و می‌تواند باعث درد و گاهی انسداد شود که با خون در ادرار قابل‌مشاهده است .
دلیل انجام اسکن شکمی درد شکم یا درد RUQ است که بعضی‌اوقات می‌تواند با غذا در ارتباط باشد و در بیشتر موارد با سنگ صفرا مرتبط است .
هدف از انجام سونوگرافی شکم
این نوع سونوگرافی اندام‌های داخلی بدن مانند کبد ، لوزالمعده ، کیسه صفرا، طحال، کلیه‌ها ، مثانه، رحم ، دیواره رحم ، تخمدان‌ها و ساختارهای نزدیک لگن را موردبررسی دقیق قرار می‌دهند .
بیشتربخوانید:
کاربرد سونوگرافی در بیماری‌های کلیه
دلایل انجام سونوگرافی شکم
درصورتی‌که فرد دارای مشکلات و ناراحتی‌های زیر باشد ممکن است پزشک برای تشخیص دقیق‌تر بیماری، سونوگرافی شکم و لگن را تجویز کند . این ناراحتی و مشکلات شامل موارد زیر می‌باشند:
درد شکم
نفخ شکم
تست عملکرد غیرطبیعی کبد
پیگیری بیماری‌های قبلی مانند کیست، سنگ کیسه صفرا ، پولیپ و سنگ کلیه
درد و ناراحتی در ناحیه کلیه
مشکلات مثانه
وجود خون در ادرار
عفونت مجاری ادراری
سیستیت
تشخیص بسیاری از تومورها و سرطان‌ها
تشخیص فیبروم
آمادگی برای انجام سونوگرافی شکم
برای انجام این اسکن سونوگرافی لازم است که بیمار به مدت ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتا باشد. (درصورتی‌که فرد دارای دیابت باشد ، باید در صورت لزوم مکمل قندی مصرف کند) مثانه بیمار کاملاً باید پر بوده و بنابراین یک ساعت قبل از انجام اسکن بیمار باید آب زیادی بنوشند. پر بودن مثانه باعث می‌شود که تصویر واضحی از اندام‌های داخلی بر روی مانیتور ظاهر شود، اما در مورد لزوم پر بودن مثانه لازم است که از پزشک یا تکنسین خود سؤال بپرسید.
نحوه انجام سونوگرافی شکم
برای انجام این اسکن بیمار باید بر روی یک‌تخت دراز کشیده و شکم خود را در معرض دید سونوگرافیست قرار دهد . سونوگرافیست کمی ژل التراسونیک را روی پوست شکم ریخته و مبدل کوچک سونوگرافی که دارای فرکانس کمتر اما عمق نفوذ بیشتری است را بر روی شکم حرکت می‌دهد تا تصاویری از اندام‌های داخلی فرد بر روی مانیتور رایانه ظاهر شود . پس از انجام این اسکن می‌توانید ژل را از روی شکم پاک نموده و در همان روز جواب سونوگرافی خود را دریافت کنید.
تصاویر حاصل از سونوگرافی سیاه‌وسفید است ، اما در داپلر رنگی که برای ارزیابی جریان خون در اندام‌ها و رگ‌ها استفاده می‌شود، تصاویر به‌صورت رنگی می‌باشد. همچنین گاهی اوقات ممکن است از بیمار خواسته شود که در حین انجام سونوگرافی مثانه خود را خالی کند. انجام سونوگرافی معمولی بدون درد است و در حدود 20 دقیقه طول می‌کشد. ممکن است از شما خواسته شود در طول انجام سونوگرافی لباس مخصوص بیمارستان را بر تن کنید.
سونوگرافی شکم معمولاً توسط یک تکنسین مخصوص و آموزش‌دیده (سونوگرافیست) انجام می‌شود. در طول انجام سونوگرافی، روی میز معاینه دراز می‌کشید و مقدار کمی ژل گرم، روی شکم شما مالیده می‌شود. ژل کمک می‌کند تا لایه‌های هوا که بین پوست و ابزار تکنسین که با استفاده از آن آئورت را مشاهده می‌کند از بین برود. این ابزار مبدل نامیده می‌شود . سونوگرافیست مبدل را بر پوست شکم فشار می‌دهد و از نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر آن را حرکت می‌دهد
مبدل تصاویر را به صفحه کامپیوتر می‌فرستد و تکنسین آن را مشاهده می‌کند. تکنسین جریان خون داخل آئورت شکمی را مشاهده کرده و آنوریسم را موردبررسی قرار می‌دهد.
بیشتربخوانید:
اهمییت غربالگری قبل از زایمان
پس از انجام سونوگرافی :
پس از سونوگرافی شکمی، پزشک نتایج را در زمان دیگری در اختیار شما قرار می‌دهد. معمولاً، اگر آنوریسمی یافت نشود، پزشک عکس‌برداری مجدد را پیشنهاد نخواهد داد. اگر آنوریسمی یافت شود، پزشک در مورد گزینه‌های درمانی با شما صحبت خواهد کرد.
چگونه برای سونوگرافی شکم آماده شویم ؟
قبل از سونوگرافی شکم به مدت 8 تا 12 ساعت نیاز است که چیزی نخورید. وجود مواد غذایی و مایعات در معده و ادرار در مثانه می‌تواند برای تکنسین سونوگرافی برای گرفتن عکسی واضح از آئورت مشکل ایجاد کند. از پزشک خود بپرسید که آیا نوشیدن آب یا داروهای دیگر ایرادی ندارد.
نکات مهم سونوگرافی شکم و لگن
به‌طورکلی اعضای داخل شکم به سه گروه تقسیم می‌شوند :
اعضای توخالی حاوی هوا و گاز (معده،روده باریک،روده بزرگ)
اعضای توپر(مانند کبد،طحال و...)
اعضای توخالی حاوی مایعات (مانند مثانه و کیسه صفرا)
سونوگرافی خوب بیشتر برای بررسی اعضای توپر و توخالی حاوی مایع به کار می‌رود .هوا یا گاز درون اعضا توخالی مانند معده با انعکاس امواج صوتی مزاحم ،مانع از انجام بهترين سونوگرافی می‌شوند ،لذا داخل معده و روده را نمی‌توان در شرایط عادی دید .ولی در برخی بیماری‌ها متخصص سونوگرافی با انجام مانورهای خاص قادر است جدار معده و روده‌ها و ضخامت آن‌ها را موردبررسی قرار دهد .
برای انجام سونوگرافی شکم دقيق به‌تنهایی (بدون سونوگرافی لگن )نیازی به نوشیدن مایعات نیست و شما باید به مدت حداقل ۸ ساعت (معمولاً ۱۲-۸ ساعت) ناشتا باشید ولی خوردن مایعات ساده مثل آب و چای مشکلی ایجاد نمی‌کند .
مصرف غذاهای چرب مانند کره،تخم‌مرغ و … اکیداً ممنوع است .چون این غذاها باعث انقباض کیسه صفرا شده و بررسی کیسه صفرا را مشکل و یا غیرممکن می‌کنند .
گازهای روده‌ای زیاد مشکلات متعددی در بررسی بعضی از قسمت‌های شکم به‌ویژه لوزالمعده و قسمت‌های وسط شکم به‌خصوص در افراد چاق و دارای اضافه‌وزن ایجاد می‌کند .
بعضی از افراد ( مسن ) دائماً دچار مشکل نفخ شکم و گازهای زیاد روده‌ای هستند .این افراد در مواردی که به‌صورت غیر اورژانس نیاز به انجام سونوگرافی شکم پیدا می‌کنند باید از چند روز قبل از انجام معاینه از مصرف غذاهایی که باعث نفخ و تولید گاز روده‌ای می‌شود خودداری کنند .ازجمله این مواد غذایی حبوبات ( لوبیا ، سویا ، نخود ، لپه ، باقلا ، عدس ، سبزیجات و … ) سیر و پیاز ، قهوه ، کلم ، ذرت و آلو هستند .
نکته‌های مهم :
یادتان باشد که به‌هیچ‌وجه از نوشابه‌های گازدار قبل از انجام سونوگرافی استفاده نکنید . جویدن آدامس نیز می‌تواند نفخ روده‌ای را تشدید کند . گاهی اوقات به دلیل گازهای شدید روده‌ای متخصص رادیولوژی از شما درخواست می‌کند که چند روز بعد با رعایت نکات ذکرشده فوق (حتی گاهی مصرف داروی ضد نفخ) برای انجام سونوگرافی خوب و دقيق مراجعه کنید تا نتیجه بهتری حاصل شود .
توجه داشته باشید که در مورد ذکرشده فوق از اصرار کردن به انجام سونوگرافی امتناع کرده و اجازه دهید انجام سونوگرافی به صلاح‌دید متخصص رادیولوژی در وقت تعیین‌شده انجام شود .
اگر درخواست سونوگرافی شما بررسی عروق داخل شکمی ازجمله عروق کلیوی ( یا کار داپلرعروق کلیوی ) باشد به دلیل نیاز به بررسی دقیق عروق وسط شکم يا آئورت شكم لازم است که شما با مصرف ملین خوراکی پاکسازی کامل روده‌ای را انجام دهید تا نتیجه حاصل از سونوگرافی قابل‌اطمینان باشد .
مؤثرترین ملین خوراکی در این موارد روغن کرچک است .روغن مذکور را باید ساعت ۶ یا ۷ بعدازظهر قبل از روز انجام معاینه مصرف کنید و بعدازآن از مصرف مواد غذایی خودداری کنید .می‌توانید روغن کرچک را همراه با شربت آب‌لیمو یا چای مصرف کنید .
