زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گفتگو : رضاحسینمرد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی – خبرنگار

تحریریه زندگی آنلاین :  ماشاالله عقیلی نژاد متولد 1344 تهران، استاد تمام دانشگاه با 29 سال سابقه است. وی دوران تحصیل خود را در مدارس جنوب تهران گذرانده است. بعد از اخذ دیپلم و اعزام به خدمت سربازی درنهایت سال 1365 موفق به قبولی در رشته پزشکی عمومی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان شد. وی پس از فارغ‌التحصیلی در سال 1372 به گذراندن  طرح خدمت در صنایع مختلف استان اصفهان مشغول شد. به‌واسطه همین علاقه و انگیزه هم‌زمان با راه‌اندازی رشته تخصصی طب کار در دانشگاه علوم پزشکی تهران، سال 1375 وارد این رشته شد و در سال 1378 نیز این دوره تخصص را به پایان رساند.

وی از همان زمان به‌عنوان کارشناس طب کار در وزارت بهداشت مشغول فعالیت شد. او معتقد است که از همان ابتدا، خلأ طب کار در کشور حس می‌شد و متأسفانه پزشکان در این خصوص هیچ اطلاعی نداشتند. دکتر عقیلی نژاد با این بهانه نخستین جلد از کتاب طب کار کشور را نگارش کرد که خوشبختانه با استقبال بسیار خوبی روبرو شد. همین عامل تشویق خوبی بود تا وی بتواند چند جلد دیگر از کتاب طب کار را در ابعاد دیگر این موضوع، مثلاً: در قالب کتاب بیماری‌های پوستی مرتبط باکار، بیماری‌ها و اختلالات اسکلتی عضلانی ناشی از کار، بیماری‌های تنفسی و ...  تألیف و نگارش کند؛ با همین رویکرد پزشکان عمومی توانستند از مطالب نوشته‌شده در این کتاب‌ها خیلی خوب استفاده کنند.

بیشتربخوانید:

سلامت سرمایه های انسانی در گرو توسعه طب کار( قسمت اول )

آیا شما از طریق وزارت کار هم  برای راه‌اندازی این سازمان تلاش و پیگیری کردید، نتیجه چه بوده؟

بله. البته وزارت کار هم می‌توانست همراهی کند و من از طریق وزارت کار هم پیگیر بودم. اشکال کار اینجاست که  وزارت کار از وزارت بهداشت استعلام می‌کند. افرادی که در وزارت بهداشت مانع می‌شوند، همین موانع را به وزارت کار نیز انتقال می‌دهند.  بدین ترتیب موانع یکسان می‌شود و ایرادها عجیب؛ مثلاً یکی از ایرادها این بود که چرا شما به‌عنوان یک پزشک، پیگیر چنین کاری هستید؟! یا اینکه میگویند از  طریق سازمان تأمین اجتماعی این آمارها ثبت‌شده است. که در پاسخ می‌گویم اگر نظام ثبت و نظام پیشگیرانه‌ای برای بیماری‌ها و سوانح شغلی در کشور وجود دارد پس چرا موارد بیماری‌های شغلی و حوادث کارافزایشی است؟! دفترچه‌های بیمه در کشور دفترچه‌های خدمات درمانی نام دارد. چقدر خوب بود که دفترچه‌ها و خدمات با عنوان بهداشتی(پیشگیری) و درمانی نام می‌گرفت. با قرار دادن کمتر از هشت آزمایش ساده  دوره‌ای و سالانه  در پوشش خدماتی این دفترچه‌های بیمه، می‌توانیم  بسیاری از بیماری‌ها را غربالگری و پیش‌بینی یا پیشگیری کنیم و نگذاریم  کار مردم به درمان که هزینه‌های هنگفتی دارد برسد و متأسفانه هنوز در گیرودار مسائل بروکراسی و موانع در این زمینه هستیم.  

انجمن طب کار ایران، اکنون چه فعالیتی دارد؟

انجمن طب کار ایران اکنون به ریاست آقای دکتر خسرو صادق نیت مشغول فعالیت است.رشته طب کار سال 1375 در کشور راه‌اندازی شد و چندی بعد نیز انجمن طب کار فعالیت خود را شروع کرد. در سال‌های ابتدایی راه‌اندازی این رشته فقط در دانشگاه تهران دستیار تخصصی پذیرش می‌شد ولی بعدها و بخصوص در دوران معاونت وقت آموزشی آقای دکتر عین‌اللهی که اکنون وزیر بهداشت هستند ، رشته طب کار در سایر دانشگاه‌ها تسری پیدا کرد. ایشان همان زمان  بسیار استقبال کرد و اختیار کامل را جهت توسعه این رشته و راه‌اندازی آن در دانشگاه علوم پزشکی ایران به من داد. اگرچه موانعی وجود داشت ولی با حمایت‌های ایشان از آن موانع عبور کردیم  و سال 86  تخصص طب کار در دانشگاه علوم پزشکی ایران و یزد راه‌اندازی شد. در ادامه علوم پزشکی مشهد و بندرعباس هم پذیرش دستیار تخصصی این رشته را آغاز کردند، ولی متأسفانه  دانشگاه‌های فعال در استان‌های دارای قطب‌های صنعتی، مانند اصفهان ، قزوین و... فاقد چنین رشته‌ای هستند.

الآن حدود سیصد نفر دانش‌آموخته رشته طب کار در کشور وجود دارد؛ پیش‌بینی می‌شود که ایران  به تعداد خیلی بیشتری از این عزیزان نیاز دارد. فارغ‌التحصیلان این رشته مطب ندارند و در قالب قراردادهای دوره‌ای با شرکت‌ها و کارخانه‌ها یا صنایع  فعالیت می‌کنند.

 بیشتربخوانید:

پیوند اعضا با استفاده از تکنیک جدید پزشکی برای اولین بار در کشور

وظایف شما در این حوزه چیست؟

ما بر اساس مواجهات شغلی و خطرات یا تهدیدات  سلامتی  افراد در مشاغل مختلف ازجمله شرکت‌های داروسازی، تولید مواد شیمیایی، صنایع خودروسازی، مواد ساختمانی، مواد غذایی ... بر اساس برخورد باکار، هر گروه در معرض خطرات خاصی قرار دارند که بر اساس شغل و محل خدمت نیازمند بررسی‌های اختصاصی و منحصربه‌فرد در گروه خود هستند؛ ولی متأسفانه کار ما این‌طور شده است که با ما قرارداد می‌بندند و میگویند فقط معاینات دوره‌ای انجام دهید و گواهی بدهید!! این پرونده‌های سلامت کارکنان بعد از انجام هر دوره معاینات ، متأسفانه به دست فراموشی سپرده و یا معدوم می‌شود. یعنی هیچ خروجی هیچ و نظام ثبت و پایش وجود نداشته و هنوز نیز ندارد.

به‌طور تقریبی چه تعداد شغل مختلف و کارگر شاغل در شرکت‌های صنعتی وجود دارد؟

چندی پیش در شهرک صنعتی عباس‌آباد جاده خاوران که تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است حضور پیدا کردم. بعد از بررسی‌ها متوجه شدم  که در همان یک شهرک صنعتی بالغ‌بر یک هزار و شش‌صد صنعت و شرکت فعال وجود دارد.  این در شرایطی است که قبلاً حدود دو هزار صنعت و شرکت فعال بودند، ولی عده‌ای تعطیل شدند. در نظر بگیرید نیروی انسانی صنایع کوچک از دو نفر کارگر تشکیل‌شده و تا صدها کارگر شاغل در صنایع بزرگ‌تر را شامل می‌شود؛ شما تصور کنید و تخمین بزنید  در کل کشور باوجود شهرک‌های صنعتی و مشاغل متعدد ، چه تعداد شغل و کارگر فعالیت می‌کنند. چندین هزار نوع صنعت در کشور وجود دارد که باید موردتوجه قرارگرفته و رسیدگی شود. ما الآن در خصوص صنایع با تعداد شاغلین زیر بیست‌تا پنجاه نفر مشکلات زیادی ازنظر پایش سلامت داریم. حدود هشتادوپنج درصد شاغلین در همین صنایع با جمعیت کم و غیرقابل ‌دسترس، فعال‌اند که متأسفانه از خدمات معاینات دوره‌ای شغلی و پایش سلامت بی‌بهره‌اند. از ابتدا باید اتحادیه و اصناف در این موضوع دخیل شوند و با توجه به حجم بالای صنایع و کارکنان، باید فکری به حال مردم کرد.

اخیراً شیوه‌نامه‌ای تحت عنوان بسته معاینات کارکنان دولت تدوین‌شده است که حدود شش میلیون نیروی کار را شامل می‌شود. ولی هنوز نتیجه‌ای در برنداشته و صرفاً به معاینات و آزمایش‌های دوره‌ای منتهی شده است. حتی اگر برای همین تعداد، سالانه معاینات دوره‌ای انجام شود بی‌شک حجم زیادی از اختلالات چربی خون، دیابت، فشارخون بالا، کبد چرب، هیپوتیروئیدی و سایر بیماری‌های شایعی  که در کشور بیداد می‌کند شناسایی می‌شد. من در طرح پیشنهادی برای همه این موضوعات برنامه‌ریزی کردم. متأسفانه وقتی برای اجرای طرح به وزارت بهداشت که طرح را به مرحله اجرایی برسانم، یک سری اسامی به من داده شد که این افراد باید با من همکاری کنند؛ افرادی که متأسفانه اصلاً مرتبط نبودند و حتی برخی از آنان دانشجویان من بودند. درصورتی‌که گروه موردنیاز برای همکاری با من تخصصی بود ولی موافقت نشد! البته همه مستندات این مسئله وجود دارد. اگر بخواهند کارها درست و اصولی پیش برود، نیروهایی در کشورمان داریم که بتواند کمک به پیشبرد برنامه‌ها بکند.

آیا کارکنان در معاینات دوره‌ای از فرق سر تا نوک پا بررسی  می‌شوند. اگر شما به مشکل یا عارضه‌ای در افراد برخورد کنید چه اقدامی انجام می‌شود؟

بررسی‌ها در معاینات دوره‌ای توسط من و همکارانم در فرم‌های معاینات دوره‌ای ثبت می‌شود و پرونده فرد تحویل می‌گردد. ما افراد بیمار یا مشکوک به بیماری را به متخصص یا فوق تخصص مربوطه  جهت پیگیری‌های لازم ارجاع می‌دهیم ولی متأسفانه ازاینجا به بعد آن فرد از دسترس ما خارج می‌شود. چون ما نظام ثبت و گزارش دهی بیماری‌های شغلی در کشور نداریم، پس خروجی و نتیجه پرونده بلاتکلیف می‌شود.

نکته مهم دیگر اینکه چون بسیاری از این افراد کارگران قراردادی هستند، خیلی راحت قرارداد آنان به پایان می‌رسد و یا به دلیل بیماری و ناتوانی یا احتمال ازکارافتادگی و هزینه‌های درمان، توسط کارفرما از چرخه شغلی خارج و حذف می‌شوند! دست این افراد به هیچ جایی بند نیست.

حتی بسیاری از این بندگان خدا از ما می‌خواهند که بیماری آنان را گزارش ندهیم چون از کار بیکار می‌شوند. نتیجه اینکه سیستم جامع وجود ندارد که پیگیری و پیشگیری داشته باشد. درنتیجه از دست ما خارج می‌شود . در چنین شرایطی باید همانند  موارد بیماری‌های عفونی مداخلات لازم در محیط کار را آغاز کنیم تا از پیشرفت بیماری در فرد یا  ابتلا دیگر کارکنان جلوگیری شود.

 بیشتربخوانید:

با داشتن این علائم اومیکرونی حتما به پزشک مراجعه کنید!

بیماری‌های شایع عموماً در چه مشاغلی بیشتر دیده می‌شود؟

هر شغلی بیماری‌های خاص خود را دارد و برخی مشاغل نیز بیماری‌های مشترکی دارند. ما وقتی میگوییم مواجهات محیط کار باعث بروز یک سری از بیماری‌ها می‌شود باید بدانیم هر فرد در محیط کار توسط یک تعداد از عوامل خطرساز تهدید می‌شود. مثلاً برخی افراد با مواد یا ترکیبات شیمیایی و گازها، سموم فلزی، رنگ‌ها، حلال‌ها  تماس دارند؛ خطرات فیزیکی محیط شامل: صدا ، گرما، سرما، ارتعاشات، تشعشعات یونیزان و غیر یونیزان، محیط‌های پرفشار مانند اقیانوس‌ها، محیط‌های کم‌فشار مانند  فضا... است.  خطرات بیولوژیک  در محیط‌ها و  شغل‌های پزشکی و پیراپزشکی و خدماتی در مراکز درمانی... وجود دارد. عوامل خطرساز ارگونومی و اختلالات اسکلتی عضلانی که در قالب دردهای مختلف کمردرد، شانه درد، زانودرد...  یا واریس وریدهای اندام تحتانی خیلی شایع است. اختلالات روانی و سایکولوژیک هم در کنار عوامل ارگونومیک  در محیط‌های کاری، تهدیدکننده سلامت کارکنان است.

 هر یک از این عوامل خطرساز مشاغل در دنیا، فوق تخصص جداگانه‌ای دارد که متأسفانه با همه تلاش‌ها و موافقت  آقای دکتر عین‌اللهی  معاونت آموزشی وزارت بهداشت در آن زمان، بعد از رفتن ایشان از این معاونت  تاکنون موفق به راه‌اندازی دوره فوق تخصصی طب کار نشدیم. متأسفانه در هر دوره از مدیریت‌ها اولویت‌ها متغیر است. بعضی از صنایع و محیط‌های کار برخی از این عوامل بیماری‌زا و تهدیدکننده را بیشتر  و برخی کمتر دارند. به‌عنوان‌مثال نانواها که به دلایلی مانند کمردرد به متخصصان ارتوپدی، روماتولوژی، جراحان اعصاب و... مراجعه می‌کنند، اغلب براثر وضعیت ثابت ایستادن مداوم جلوی تنور نانوایی مشکلات ارگونومیک  دارند. این افراد برای پیگیری درد خود چند روزی از محیط کار دور می‌شوند و به سراغ متخصصان می‌روند یا دارو مصرف می‌کنند؛ همین اقدامات گاهی موجب بهبودی موقت  فرد  به دلیل دور ماندن از عوامل زیان‌بار محیط کار می‌شود. من خیلی ساده به این عزیزان توصیه می‌کنم که با چرخش‌های شغلی و انجام حرکت‌های نرمشی مناسب ارگونومی فیزیک اندام خود را اصلاح کنند. ثابت ایستادن برای این افراد مضر است. انجام حرکات کششی و استراحت‌های بین کار خیلی کمک‌کننده است. خیلی اوقات هیچ راهی وجود ندارد بلکه با مدیریت شغلی می‌توان اصلاحات لازم را انجام داد و  به ازای هر یک ساعت کار یک دقیقه استراحت کرد. انجام حرکات کششی کمک شایانی می‌کند.

در شغل رانندگی هم همین‌طور است. اگر از بحث  آلاینده‌های محیط‌زیست و آلودگی هوا بگذریم ، خطرات بالقوه ارگونومی در رانندگان به علت نشستن زیاد است ؛ برخلاف نانواها که ایستادن زیاد باعث این مشکلات می‌شود. نشستن نسبت به ایستادن آسیب بیشتری برای ستون فقرات به همراه دارد. ما توصیه می‌کنیم در فواصل مسیرهای رانندگی یا پشت چراغ‌قرمز، انجام چند حرکت کششی یا نرمش می‌تواند کمک‌رسان خوبی برای رانندگان باشد. بخصوص رانندگان بین‌شهری باید به این نکات توجه کنند. رانندگی در مسافت‌های طولانی  نیازمند برنامه‌ریزی لازم و داشتن حرکات مناسب جهت بهبود ارگونومی است. نشستن‌های طولانی‌مدت در یک وضعیت بدنی ثابت بدون حرکت ، مشکلات ستون فقرات به وجود آورده و سلامت افراد را تهدید می‌کند؛  در ادامه گردن و شانه‌ها هم درگیر می‌شود. عارضه به‌صورت  درد، گزگز و مورمور ناحیه موردنظر خود را نشان می‌دهد. نرمش‌های کششی کمک‌رسان خواهد بود. نکته مهم دیگر چاقی و افزایش وزن است. 

کارکنان مراکز درمانی نیز مراقبت‌های مخصوص دیگری نیاز دارند به‌گونه‌ای که باید مواجهات آنان با بیماران یا بخارات دارویی اصولی و تحت شرایط صحیح باشد. پیشگیری بهتر از درمان است. باید نگاه پیش بینانه را به کارکنان آموزش دهیم و این فرهنگ را به همه افراد جامعه اطلاع دهیم.

بررسی کارکنان تحت نظر نیروهای طب کار به دلیل الزامات قانونی برای انجام معاینات پایش سلامت ، سالی یک‌مرتبه به دست متخصصان طب کار انجام می‌شود؛ حتی با چند توصیه جهت تغییر شیوه زندگی می‌توان کمک شایانی به این عزیزان کرد. گاهی با گرفتن یک شرح‌حال ساده  از غذا و تغذیه با دادن یک یا چند توصیه کلیدی، می‌توان از ابتلا فرد به یک بیماری مهم که در موارد پیشرفته باعث ناتوانی فرد و تحمیل هزینه‌های فراوان به وی یا نظام درمان می‌شود، جلوگیری کرد. محیط کار و حضور متخصص طب کار فرصت مناسبی برای اصلاح شیوه‌های نادرست زندگی ، تغذیه و فعالیت است. باید دانست که استرس‌های شغلی و تنش‌های روانی در محیط کار نیز موجب افزایش قند، چربی خون، فشارخون و حتی بروز کبد چرب می‌شود.

در بحث سوانح و حوادث چه نکاتی مهم است؟

برای بحث حوادث و سوانح برحسب نوع آن‌که زمینی، هوایی، دریایی است چهار فاکتور دخیل وجود دارد. ابتدا قوانین و مقررات ، سپس ایمنی مسیر و جاده برای وسیله نقلیه، سوم وسیله نقلیه موردنظر، چهارم شخص راننده یا اپراتور عوامل اصلی و دخیل در بروز سوانح و حوادث است؛ هر یک از عوامل به‌نوعی با درصدی خاص  در بروز حوادث و سوانح مؤثرند.

موارد اول تا سوم یعنی: قوانین و مقررات، ایمنی راه‌ها، سلامت وسیله نقلیه، نقش مهم و اساسی در حوادث  دارند. خستگی و خواب‌آلودگی راننده مهم است، ولی گاهی اوقات نیز وسیله نقلیه در اختیار افراد فاقد صلاحیت و کم‌تجربه قرار داده می‌شود و متأسفانه حادثه رخ می‌دهد. بررسی‌های لازم در مسیرها باید روی کیفیت فعالیت یک راننده وجود داشته باشد. سلامت جسمانی راننده باید بررسی شود و اینکه یک راننده در مسیرهای طولانی باید چطور رانندگی کند، چقدر استراحت داشته باشد و... . همچنین باید بررسی لازم انجام شود تا ببینند راننده آیا اعتیاد به ماده خاصی دارد یا خیر؟ که این نکات هم مهم است. باید مجموعه همه این عوامل باهم دیده و پایش شوند. هرکدام درصد خاص خود رادارند. در کشور نظام ثبت دقیقی وجود ندارد که بتوانیم دقیق بگوییم کدام عامل چند درصد نقش بیشتری دارند. شایع‌ترین عامل حوادث و سوانح شغلی یا مرگ‌ومیر در این راستا  در همه نقاط دنیا حتی در ایران، خطای انسانی است. اگر آمار و ارقام و اطلاعات دقیق داشته باشیم، نکته مهم آموزش نکات ایمنی و حفاظت فردی است. می‌توان با آموزش درصد فراوانی را کنترل کرد و کاهش داد.

در مورد مشاغل سخت و زیان‌آور هم بفرمایید چه نکاتی باید در نظر گرفته شود؟

برخی مشاغل واجد شرایط آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور می‌شوند. در چنین شرایطی مدت اشتغال آنان به کار محدود و یا کوتاه‌تر می‌شود. مثلاً بجای سی سال خدمت با بیست سال سابقه ولی با همان شرایط مزایا و حقوق دریافتی بازنشسته می‌شوند. بعد از بررسی‌های لازم ازنظر وجود خطرات بالقوه  فیزیکی ، شیمیایی، بیولوژیکی، ارگونومی، استرس، روحی و روانی... درمجموع عوامل تهدیدکننده سلامت می‌توان فرصتی جهت کاهش این عوامل تهدید قائل شد در شرایطی که این خطرات به حد مجاز و قابل‌قبول در زمان خاص خود نرسند؛ مثل کار در معادن یا آتش‌نشان‌ها که در ذات این مشاغل عوامل خطرآفرین و تهدیدکننده وجود دارد و قابل کاهش ، حذف یا کنترل نیست این مشاغل در زمره کارهای سخت و زیان‌آور قرار می‌گیرند. چون به هر شغلی نمی‌توان واژه سخت و زیان‌آور اطلاق کرد. کارهایی که باجان انسان‌ها به‌طور مستقیم در ارتباط‌اند مانند خلبانی، آتش‌نشانی، کار در معادن، ... در زمره مشاغل سخت و زیان‌آور است.

عامل تهدید مانند ضرب و شتم و آسیب‌ها ملاک سخت و زیان‌آور بودن حرفه خبرنگاری است در شرایطی که در برخی از کشورهای دنیا، خبرنگاری جزء مشاغل سخت و زیان‌آور نیست و باید گفت در اصل به ذات حرفه و میزان مواجهه با عوامل خطرآفرین ارتباط دارد. این طبقه‌بندی‌ها به تصمیمات سیاست‌گذاران و مدیران کلان مربوط است.

در مورد کارکنان بازیافت زباله به دلیل اینکه متأسفانه پسماندها در ابتدا و مبدأتفکیک نمی‌شوند در معرض خطرات فراوانی‌اند. این در شرایطی است که این انسان‌های زباله گرد آموزش لازم را نمی‌بینند و تحت مراقبت‌های بعدی قرار ندارند. تهدیدهای عفونی و حمل بارهای سنگین یا خم شدن به داخل سطل زباله همه و همه عوامل تهدید سلامت این افراد است که باید نظارت و بازنگری لازم برای این انسان‌ها انجام شود. رفتگرها بیشتر در معرض بیماری‌های عفونی ، پیامدهای گرمی و سردی هوا، مشکلات اسکلتی عضلانی قرار دارند و در برخی از این عزیزان اختلالات اسکلتی عضلانی اندام فوقانی وجود دارد. برخورد با آلاینده‌ها موجب بروز مشکلات پوستی و یا مشکلات تنفسی، مشکلات شنوایی در این افراد می‌شود. وابسته به نوع برخورد با عوامل زیان‌بار ، مشکلات این افراد متفاوت است.  آموزش و توصیه به استفاده از وسایل حفاظت فردی، مهم‌ترین اقدام مداخله‌ای در آسیب‌های شغلی است.

در صنایعی که با چسب و حلال‌ها تماس دارند، مخاطرات تنفسی وجود دارد که باید مداخلات لازم  انجام داد. باید بررسی‌های لازم و اندازه‌گیری آلاینده‌ها در محیط‌ها انجام شود که بتوان فهمید چه میزان از آلاینده‌ها در محیط وجود دارد. آیا میزان این مواد آلاینده به‌اندازه استاندارد است؟ کمتر یا بیشتر است؟ در محیط پمپ‌بنزین‌ها هم همین مسئله موردتوجه قرار می‌گیرد. وقتی می‌توان محکم پاسخ داد که بررسی کنیم،  ببینیم میزان آلاینده در چه حدی وجود دارد. بعضی همکاران میگویند در محیط‌های دارای تشعشعات کار می‌کنند مثلاً در رادیولوژی یا اتاق آنژیوگرافی... فعالیت دارند؛ زمانی می‌توان گفت که این شغل در زمره مشاغل سخت و زیان‌آور قرار دارد که بررسی لازم ازنظر میزان آلاینده به‌طور دقیق انجام‌شده باشد.

اخذ کارت بهداشت توسط  کارگران شاغل در مراکزی مانند اغذیه‌فروشی‌ها و ... چقدر کاربردی و اثرگذار است؟

صادقانه باید گفت که صرفاً کلاس آموزشی برگزارشده و کارت بهداشت صادر می‌شود. ولی اینکه نظارت چگونه است و چه پیگیری‌های بعدی یا تمدید آموزش در نظر گرفته می‌شود خیلی مهم است. این آموزش‌ها توسط کارشناسان ارائه می‌شود در شرایطی که حتماً باید پزشکان نیز اقدام به مشارکت حداکثری در آموزش کارگران جهت صدور کارت بهداشت و معاینات فردی داشته باشند. این کارت لازم است ولی باید نسبت به شیوه اعطای آن و به‌روزرسانی آن بازنگری شود. هر صنفی که شما تصور می‌کنید باید در دوره‌های آموزشی لازم شرکت کنند و کارت سلامت داشته باشند. بیش از هشتادوپنج درصد مشاغل در کشور مربوط به شغل‌هایی است که کمترین تعداد کارکنان رادارند و بی‌شک نظارت این گروه از شاغلان با این حجم گستردگی خیلی دشوار، مهم و حساس است. همه باید  کمک کنیم تا پوشش به حداکثر خود برسد.

سخن آخر و هشدار پایانی را برای خوانندگان بفرمایید.

مردم وقتی نسبت به عوامل تهدیدکننده سلامت مطلع و آگاه باشند،  آموزش لازم را ببینند می‌توانند مخاطرات را کنترل کنند. گام نخست در اهداف متخصص طب کار، دارودرمانی نیست بلکه آموزش و  پیشگیری است.  انجام صحیح کار، داشتن تغذیه سالم، رعایت اصول زندگی و ارگونومی مهم‌ترین اهداف آموزش است.

رسانه‌ها نقش مهمی دارند و من می‌خواهم روش‌های صحیح سالم زندگی کردن انسان را در ابعاد جسمانی و روانی به مردم آموزش دهند. به‌مرور فرهنگ‌سازی خواهد شد تا پیش‌بینی و پیشگیری شود.