زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر امیرمنصور رضادوست- فوق تخصص گوارش و کبد

تحریریه زندگی آنلاین : بواسیر (هموروئید) معمولاً به دلیل افزایش فشار روی سیاهرگ‌های لگن و ناحیه راست‌روده (رکتوم) بروز می‌یابد. به‌موازات افزایش فشار، انباشته شدن خون در سیاهرگ‌ها باعث ورم کردن آن‌ها می‌شود و درنهایت سیاهرگ‌های متورم اطراف بافت کشیده می‌شوند و هموروئید ایجاد می‌شود.در این مقاله ابتدا به، علائم و نشانه‌ها پرداخته می‌شود و در پایان به راه‌های درمان بواسیر اشاره می‌شود. پزشک با توجه به‌شدت بیماری ابتدا از درمان هموروئید بدون جراحی کمک خواهد گرفت.

علائم و نشانه‌ها

ازجمله علائم بواسیر خونریزی هنگام دفع مدفوع، خارش و درد روده بزرگ رایج‌ترین علائم هموروئید محسوب می‌شوند.

 در ادامه علائم انواع این بیماری ذکرشده است:

هموروئید خارجی: درد راست‌روده عموماً همراه با بواسیر خارجی است. خون جمع شده در زیرپوست، توده یا برآمدگی دردناک و سختی را به وجود می‌آورد که با اصطلاح ترومبوزه یا بواسیر دلمه شده از آن یاد می‌شود. در این حالت بیمار مبتلا به هموروئید پس از دفع مدفوع گاهی اوقات رگه‌های خون را روی دستمال و یا کاسه توالت می‌بیند.

هموروئید داخلی: خونریزی راست‌روده رایج‌ترین‌ علامت بواسیر داخلی است و بیمار رگه‌های خونی قرمز روشن را روی دستمال توالت یا خون قرمز روشن را روی کاسه توالت پس از اجابت مزاج می‌بیند. همچنین گاهی اوقات خون‌روی سطح مدفوع نیز دیده می‌شود.

بیشتربخوانید:

خواص دارویی تره از درمان بواسیر تا نفخ و قوای جنسی

دیگر علائم بواسیر داخلی عبارت‌اند از:

خارش: اکثراً جزء علائم بواسیر خارجی هست، چون این عارضه غالباً با ترشح مخاط همراه است که باعث تحریک پوست مقعد و درنتیجه خارش می‌شود.

سوزش پوست: بواسیرهای بزرگ بیرون زده از مقعد چون با ترشح مخاط همراه هستند، تحریک و سوزش ملایم پوست را به دنبال دارند.

احساس ناراحتی: گاهی بیمار پس از دفع مدفوع احساس می‌کند که تخلیه کامل صورت نگرفته است. این احساس ناراحت‌کننده از برجستگی بواسیر در بخش انتهایی روده بزرگ و مجرای مقعدی نشئت می‌گیرد. در کل هر چه هموروئید بزرگ‌تر باشد، ناراحتی بیمار بیشتر است.

درد: اکثر هموروئیدها دردناک نیستند، اما بواسیرهای بزرگ بیرون زده از مقعد، در صورت ورم کردن و فشرده شدن توسط عضله‌های کنترل‌کننده مقعد، دردناک می‌گردند. درد شدید گاهی نشانه‌ی نرسیدن خون به هموروئید (بواسیر مختنق) است که باید به‌سرعت درمان شود.

درد و خونریزی راست‌روده و تغییر یافتن عادت‌های روده‌ای که مدت‌زمان زیادی از آن نگذشته است از علائم سرطان مقعد، راست‌روده و روده بزرگ نیز به شمار می‌روند. در صورت مواجه‌شدن با این علائم، به‌ویژه اگر بیش از 50 سال دارید یا در خانواده سابقه ابتلا به سرطان روده بزرگ وجود دارد، حتماً در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید تا بهترین درمان بواسیر و یا مشکل دیگری که ممکن است به آن مبتلا باشید را برایتان تجویز نماید.

علت

ازجمله علت بواسیر می‌توان به عادت‌های روده‌ای افزایش‌دهنده‌ی فشار و دامن زننده به هموروئید زیر اشاره کرد:عجله کردن هنگام اجابت مزاج باعث کشیدگی مضاعف می‌شود و فشار روی سیاهرگ‌های راست‌روده را افزایش می‌دهد.اسهال یا یبوست مداوم باعث کشیدگی و افزایش فشار روی سیاهرگ‌های مجرای مقعدی می‌شود.

از دیگر علت بواسیر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

اضافه‌وزن: وزن اضافی، به‌ویژه در شکم و لگن، فشار روی سیاهرگ‌های لگن را افزایش می‌دهد.

حاملگی و بعد از زایمان: تغییرات هورمونی دوران بارداری جریان خون را در لگن افزایش می‌دهد و بافت‌های نگه‌دارنده را شل می‌کند، دراین‌بین جنین در حال رشد فشار بیشتری را به رگ‌های خونی وارد می‌کند. در طول زایمان، بواسیر به دلیل فشار شدید روی ناحیه مقعدی هنگام زور زدن برای خارج شدن نوزاد ایجاد می‌شود.

بیماری: عارضه‌هایی مانند بیماری قلبی و کبدی طولانی‌مدت گاهی تجمع خون در ناحیه لگن و شکم و درنتیجه بزرگ شدن سیاهرگ‌ها را به دنبال دارد که ممکن است علت این بیماری باشند و نیاز به درمان بواسیر داشته باشد.

 بیشتربخوانید:

هموروئید‌ بواسیر د‌ر بارد‌اری

 در بارداری

بانوان در حاملگی به دلایل گوناگون بیشتر مستعد ابتلا به بواسیر (هموروئید) و همچنین اتساع سیاهرگ‌های پا و حتی فرج هستند. رحم در حال بزرگ شدن به سیاهرگ‌های لگن و بزرگ سیاهرگ زیرین یعنی سیاهرگ بزرگی فشار می‌آورد که در سمت راست بدن واقع است و خون پایین‌تنه را دریافت می‌کند و به قلب می‌رساند. درنتیجه‌ی این فرایند، بازگشت خون از نیمه راست پایین‌تنه آهسته می‌شود و فشار روی سیاهرگ‌های زیر رحم افزایش می‌یابد و به تورم یا اتساع بیشتر آن‌ها می‌انجامد.یبوست، دیگر مشکل رایج در حاملگی است که منجر به بروز بواسیر یا تشدید آن می‌شود، چون حرکت سخت و دشوار روده یا اجابت مزاج مشکل، باعث کشیدگی و افزایش فشار یعنی علت اصلی هموروئید می‌شود. هموروئید در دوران بارداری، به‌ویژه در سه ماه آخر، درصد شیوع بالایی دارد. برخی بانوان باردار نخستین بار در طول این دوران به این عارضه مبتلا می‌شوند؛ اما عده‌ای دیگر که پیش‌ازاین دچار بواسیر شده‌اند، به‌احتمال‌زیاد در طول این نه ماه نیز بار دیگر این مشکل را تجربه خواهند کرد. ضمناً بواسیر گاهی اوقات هنگام زور زدن در زایمان نیز ایجاد می‌شود و یکی از عارضه‌های رایج و زودهنگام بعد از زایمان به شمار می‌رود. هموروئید در بارداری در اکثر موارد اندکی پس از زایمان شروع به بهبود یافتن می‌کند و نیاز به درمان بواسیر جدی ندارد، به‌ویژه اگر بیمار نکته‌های لازم جهت پیشگیری از یبوست را رعایت کند.

تشخیص

پزشک علائم بواسیر را برای حذف احتمال ابتلا به مشکلاتی جدی‌تر ارزیابی می‌کند. بعضی از عارضه‌های تأثیرگذار بر مقعد و روده بزرگ (کولون) خونریزی، ترشح مخاط، خارش و ناراحتی را در پی‌دارند. اکثر افراد هنگام مواجهه با این علائم بی‌درنگ فکر می‌کنند که مشکل هموروئید دارند حال‌آنکه غالباً به عارضه‌ای دیگر مبتلا شده‌اند. پزشک در صورت وجود مشکل، پس از بررسی اندازه و محل آن، برنامه درمانی را بر مبنای شدت بواسیر تهیه می‌کند.تشخیص هموروئید بر اساس سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی صورت می‌گیرد.

 آندوسکوپی تنها آزمایش‌های ضروری ابتدایی هستند و پزشک پس از مشاهده نتایج آن‌ها در صورت لزوم تصمیم به انجام آزمایش‌های دیگر می‌گیرد. چنانچه بواسیر علت آشکار خونریزی راست‌روده باشد، سن بیمار کمتر از 50 سال باشد و احتمال ابتلا به سرطان روده بزرگ وجود نداشته باشد، نیاز به انجام آزمایش‌های بیشتر نخواهد بود.  به‌منظور اطمینان یافتن از این‌که عارضه‌های دیگری مانند سرطان روده بزرگ باعث بروز علائم و نشانه‌ها نشده‌اند، معمولاً آزمایش‌های زیر انجام می‌شود:

سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر:

 پزشک به کمک این آزمایش می‌تواند درون مقعد، راست‌روده و بخش پایینی روده بزرگ (کولون) را ببیند و وجود زائده‌های غیرطبیعی، گوشت اضافه و دیگر نشانه‌های بیماری را بررسی کند.

تنقیه با باریم

کولونوسکوپی: پزشک به کمک این آزمایش می‌تواند لایه داخلی روده بزرگ (راست‌روده و کولون) را، با استفاده از لوله‌ی باریک انعطاف‌پذیری موسوم به کولونوسکوپ برای دیدن روده بزرگ، بررسی کند و از وجود تومورها، پولیپ‌های روده بزرگ، زخم‌ها و نواحی دارای التهاب یا خونریزی مطلع شود.

 بیشتربخوانید:

درمان های غذایی بواسیر در بچه ها

درمان

چنانچه یبوست علت هموروئید باشد، رژیم غذایی باید به‌گونه‌ای باشد که عمل دفع به‌صورت منظم انجام شود و مدفوع نرم باشد تا هنگام اجابت مزاج فشاری وارد نشود. به این منظور می‌توان برای درمان بواسیر میزان فیبر رژیم غذایی را با خوردن منبع‌های غنی از فیبر مانند نان سبوس‌دار، میوه، سبزی و حبوبات افزایش داد.

همچنین بیمار باید آب فراوان بنوشد و از مصرف کافئین (موجود در چای، قهوه و نوشابه) اجتناب کند.

رعایت توصیه‌های زیر هنگام اجابت مزاج مفید است:

به خود فشار نیاورید و عجله نکنید، چون ممکن است موجب وخیم‌تر شدن بواسیر شوید.

پس از عمل دفع، به‌جای دستمال توالت خشک از دستمال توالت مرطوب یا پاک‌کننده‌های نوزادان استفاده کنید.

اطراف مقعد را به‌آرامی پاک‌کنید و دستمال را با خشونت روی این ناحیه نکشید.

دارو

پماد آنتی هموروئید، کرم‌ها و شیاف‌های گوناگون را می‌توان برای برطرف کردن تورم و ناراحتی بدون تجویز پزشک از داروخانه تهیه کرد. این داروها را نباید بیش از 5 تا 7 بار در روز مصرف کرد؛ چون در صورت استفاده بیشتر، پوست حساس اطراف مقعد را تحریک می‌کنند. هرگونه داروی درمان  قطعی بواسیر را باید در کنار رژیم غذایی مناسب و رعایت نکته‌های اشاره‌شده در بالا مصرف کرد.هیچ دلیل و مدرکی دال بر کارآمدتر بودن یک روش درمان هموروئید بر روش دیگر در دست نیست؛ بنابراین با پزشک داروساز در مورد مناسب بودن هر یک از داروها با توجه به شرایط خاص خود مشورت کنید و همواره بروشور حاوی اطلاعات مربوط به دارو (موجود در جعبه دارو) را پیش از مصرف آن مطالعه کنید. هرگز چند فراورده دارویی مخصوص درمان بواسیر را به‌صورت هم‌زمان مصرف نکنید.

پماد کورتیکواستروئید: پزشک عمومی در صورت التهاب شدید داخل و اطراف مقعد، پماد کورتیکواستروئید حاوی استروئید را تجویز می‌کند.استعمال بیش از هفته‌ای یک‌بار این پماد برای درمان بواسیر به دلیل تأثیر آن بر نازک شدن پوست اطراف مقعد و تحریک و سوزش بیشتر پوست مجاز نیست.

مسکن‌ها: مسکن‌های رایجی مانند پاراستامول درد بواسیر را تسکین می‌دهد، بااین‌حال، بهتر است از مصرف مسکن‌های حاوی کدئین به دلیل بروز یبوست خودداری کرد.احتمال دارد پزشک عمومی فراورده‌های حاوی داروی بی‌حسی موضعی (مسکن‌ها) را برای درمان بواسیر دردناک تجویز کند. این داروها را نیز باید مانند پمادهای موضعی غیر تجویزی تنها برای چند روز مصرف کرد، چون پوست اطراف مقعد را حساس‌تر می‌کنند.

ملین‌ها: پزشک در صورت یبوست داشتن بیمار، ملین تجویز می‌کند که نوعی دارو است که تخلیه روده را آسان‌تر می‌کند و به درمان هموروئید کمک می‌کند.

درمان‌های بدون جراحی

پزشک عمومی بیمار را در صورت بی‌تأثیر بودن مصرف داروها و تغییر در رژیم غذایی به متخصص معرفی می‌کند تا وی ابتلا به بواسیر را تأیید کند و درمان مناسب را پیشنهاد دهد. چنانچه بواسیر بالای خط دندانه ایجادشده باشد، درمان بدون جراحی مانند بستن با نوار زخم‌بندی و اسکلروتراپی توصیه می‌شود.

پیشگیری

به‌منظور پیشگیری از سوزش و دیگر علائم بواسیر می‌توانید نکات زیر را انجام دهید:

گنجاندن میوه، سبزی، حبوبات و غلات، مواد سرشار از فیبر، در رژیم غذایی روزانه.

نوشیدن مایعات به‌اندازه‌ای که ادرار به رنگ زرد روشن یا شفاف مانند آب باشد.

سعی کنید هر هفته حداقل دو ساعت ونیم فعالیت متوسط یا یک ساعت و ربع فعالیت شدید داشته باشید. ورزش کردن در بازه‌های زمانی ده‌دقیقه‌ای یا بیشتر در طول روز و هفته بسیار مفید است.

مصرف مکمل‌‌های فیبری مانند سیتروسل یا متاموسیل  نیز به کاهش علائم و درمان هموروئید کمک می‌کند. این مکمل‌ها را می‌توان در صورت لزوم هرروز مصرف کرد، در ابتدا از مقادیر اندک شروع کنید و سپس به آهستگی مقدار دارو را طی یک ماه یا بیشتر افزایش دهید.

بستن با نوار

یکی از روش‌های درمان بواسیر بستن با نوار عملی است که در آن، نوار لاستیکی بسیار محکمی اطراف ریشه آن بسته می‌شود تا خون‌رسانی به آن متوقف شود و درنتیجه هموروئید پس از حدود یک هفته می‌افتد. نوار بستن عمل سرپایی و بدون نیاز به بی‌حسی انجام می‌شود و اکثر بیماران روز بعد فعالیت‌های طبیعی خود را از سر می‌گیرند. بیمار گاهی یک روز یا بیشتر از درد یا ناراحتی ملایمی رنج می‌برد که معمولاً با مصرف مسکن‌های معمول یا در صورت لزوم، مسکن‌های قوی‌تر تجویزشده توسط پزشک عمومی تسکین می‌یابد.گاهی خود بیمار متوجه افتادن بواسیر نمی‌شود چون معمولاً آن‌ها هنگام اجابت مزاج جدا می‌شوند. ترشح مخاط ظرف یک هفته پس از عمل معمولاً به معنای افتادن بواسیر است. بیمار بلافاصله پس از عمل هنگام اجابت مزاج با خون‌روی دستمال توالت مواجه می‌شود که طبیعی است، البته میزان این خونریزی نباید زیاد باشد. در صورت دفع خون زیاد قرمز روشن یا لخته‌های خونی (توده‌های خون) باید بی‌درنگ به نزدیک‌ترین مرکز فوریت‌های پزشکی مراجعه شود. زخم‌ها (جراحت‌های باز) گاهی در محل بستن نوار برای درمان هموروئید ایجاد می‌شوند که معمولاً بدون هیچ درمان خاصی به‌خودی‌خود التیام می‌یابند.

تزریق‌ها (اسکلروتراپی)

گاهی به‌جای بستن نوار از روش درمان بواسیر موسوم به اسکلروتراپی استفاده می‌شود. در طول اسکلروتراپی، محلولی شیمیایی درون رگ‌های خونی مقعد تزریق می‌شود تا با بی‌حس کردن پایانه‌های عصبی محل تزریق، درد را تسکین دهد. به‌علاوه این تزریق بافت هموروئید را به‌گونه‌ای سفت می‌کند که اسکار (جای زخم) ایجاد می‌شود. بواسیر پس از گذشت حدود 4 تا 6 هفته کوچک یا جمع می‌شود.بیمار پس از تزریق نباید طی ساعات باقیمانده‌ی روز ورزش‌های سنگین انجام دهد. بروز درد ملایم و خونریزی اندک طبیعی است و موردی برای نگرانی وجود ندارد. بیمار می‌تواند فعالیت‌های معمول خود، ازجمله وظایف شغلی، را از فردای روز تزریق از سر بگیرد.

جراحی

اگرچه در اکثر موارد درمان بواسیر با روش‌های بدون جراحی هست، برای درمان یک مورد از هر 10 مورد هموروئید به‌ناچار به جراحی روی آورده می‌شود. جراحی به‌ویژه برای مواردی مفید است که زیرخط دندانه ایجادشده‌اند، چون هنگام جراحی، برخلاف درمان‌ هموروئید غیر جراحی، برای این‌که بیمار متحمل درد نشود از داروی بی‌حسی استفاده می‌شود.جراحی درمان بواسیر گونه‌های مختلف متعدد دارد، اما تمام آن‌ها معمولاً شامل برداشتن هموروئید یا کاهش خون‌رسانی به آن جهت کوچک کردنش می‌شوند.

درمان با لیزر

گاهی اوقات درمان بواسیر با لیزر صورت می‌پذیرد. در طول این فرایند درمانی، با استفاده از وسیله مخصوصی که نور لیزر از آن ساطع می‌شود بافت هموروئید سوزانده می‌شود و خون‌رسانی آن قطع می‌گردد. عمل مشابهی را می‌توان با بهره‌گیری از جریان برق به‌جای نور لیزر برای درمان هموروئید انجام داد که از آن با اصطلاح برق‌درمانی یاد می‌شود.

ایجاد عادت‌های روده‌ای سالم نیز به کاهشش علائم بیماری هموروئید کمک می‌کند. ازجمله این موارد عبارت است از:

رفتن به دستشویی در صورت احساس دفع و به تأخیر نیانداختن دفع

عجله نکردن و فشار نیاوردن هنگام اجابت مزاج. آرام باشید و اجازه دهید فرایند دفع روند طبیعی خود را طی کند.

حبس نکردن نفس هنگام دفع

هنگام نشستن در دستشویی مطالعه نکنید. به‌محض اتمام دفع بلند شوید، نشستن طولانی‌مدت در بروز بواسیر بی‌تأثیر نیست.

تعدیل فعالیت‌های روزانه نیز به درمان هموروئید کمک می‌کند. دراین‌باره به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

پرهیز از نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت. انجام پیاده‌روی‌های کوتاه و مکرر در طول روز برای ایجاد وقفه در حالت نشسته یا ایستاده.

در صورت امکان از بلند کردن مکرر اشیاء سنگین خودداری کنید. اگر مجبور به بلند کردن اشیاء سنگین هستید، هیچ‌گاه نفس خود را هنگام بلند کردن اشیاء حبس نکنید و همواره عمل بازدم را حین انجام این حرکت انجام دهید.

اگر باردار هستید، به پهلو بخوابید تا فشار کمتری به رگ‌های خونی لگن وارد شود و بواسیر بزرگ‌تر نشود.

درمان بواسیر خارجی و داخلی در اکثر موارد بدون جراحی ازجمله درمان با لیزر امکان‌پذیر هست. بیماری هموروئید برای بانوان به‌ویژه بعد از زایمان طبیعی ممکن است بروز نماید. در مراحل اول درمان پزشک از داروها و پماد آنتی هموروئید استفاده  می‌کند. علت بواسیر هر چه که باشد باید حتی قبل از درمان هموروئید خانگی و درمان گیاهی آن به پزشک مراجعه کنید.