زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گفتگو : رضاحسینمردی

تحریریه زندگی آنلاین : حدود هفتاد درصد از موفقیت های درمان در تخصص های مختلف پزشکی با کار صحیح و دقیق یک آزمایشگاه تشخیص طبی در ارتباط است

دکتر مصلایی سال 1346در خانواده ای فرهنگی در شهر قزوین متولد شد. پدر و مادر ایشان معلم و مدیر مدرسه بودند. وی دوران دبیرستان را در شهر زادگاه اش گذراند و پس از قبولی در مقطع کاردانی رشته علوم آزمایشگاهی دانشگاه علوم پزشکی ایران و موفقیت درپذیرش رشته  دکترای علوم آزمایشگاهی ، فروردین ماه 1373 دانش آموخته این رشته تخصصی از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی شد. وی طی سالهای فعالیت خود در مراکز درمانی و آزمایشگاه های مختلف مسئول فنی بوده است که از آن جمله میتوان به ریاست بخش و مسئول فنی آزمایشگاه بیمارستان بقیه الله العظم، ریاست آزمایشگاه بیمارستان جماران، عضویت در هیات مدیره و نایب رییس انجمن دکترای علوم آزمایشگاهی ایران  و از پایه گذاران  کنگره ارتقاء کیفیت علوم آزمایشگاهی ایران، همچنین  تصدی سمت دبیری بخش علمی و بین الملل کنگره های مختلف در دوره های مکرر و متوالی بخشی از کارنامه این مرد پرتلاش و خستگی ناپذیر است.وی فعالیت مستقل خود را در تاریخ سوم خرداد 1383 با تاسیس آزمایشگاه پزشکی پارسه، آغاز کرد که اکنون در سه عرصه تشخیص طبی، پاتولوژی و سیتولوژی، ژنتیک (سیتوژنتیک و مولکولار ژنتیک) فعالیت دارد. او یک مدیر جدی و اثرگذار است و تا کنون ایده های ارزنده ای در مسیر اعتلای امور آزمایشگاهی و خدمت به بیماران ارائه و اجرایی کرده است.ایشان پدر چهار دختر است و در خانواده پدری خود یک برادر و دو خواهر دارد. پدر ایشان مرحوم ولی مادر در قید حیات است. او میگوید: از خداوند میخواهم که همیشه سایه پدر و مادرها را بر سر عزیزان خود نگهدارد.در این مطلب  به گفتگویی نزدیک با ایشان نشستیم تا به ابعاد مختلف این رشته مهم و کاربردی در عرصه طب و پزشکی از زوایای مختلف نگاه بهتری کنیم.

دوستان خواننده زندگی آنلاین ، این مطالب مقدمه‌ای بود برای گفتگو با یکی از نخبگان کشورمان، شاغل در بیمارستان حضرت رسول اکرم (ص) دانشگاه علوم پزشکی ایران که شما را به خواندن آن دعوت می‌کنیم.

جناب دکتر لطفا بفرمایید،علت علاقه و گرایش شما به تحصیل در رشته علوم آزمایشگاهی چه بوده است؟

من آزمایشگاه را از دوران دبیرستان دوست داشتم. یادم می آید که مرحوم پدرم سال اول دبیرستان یک دستگاه میکروسکوپ دانش آموزی برای من تهیه کرد. برایم جالب بود؛ من صاحب یک آزمایشگاه خانگی شدم و شاید همین حرکت پدرم منشاء اصلی تصمیم من برای ادامه تحصیل در این رشته شد. آن سالها من در زیرزمین خانه آزمایشگاه خانگی راه اندازی کردم و آزمایشات درسی را انجام میدادم. واقعیت این است که رفتن تا مقطع دکترا ، رسیدن تا این مرحله و تاسیس یا اداره آزمایشگاه کاری بسیار دشوار است ولی آنقدر به این رشته علاقه دارم که شاید اگر ده بار دیگر متولد شوم ، مجدد همین رشته را دنبال میکنم.بدین ترتیب منشا علاقه ام به میکروسکوپ و آزمایشگاه  دوران مدرسه باز میگردد و مرحوم پدر عزیزم.

  بیشتر بخوانید:

گروه خونی شما درباره شخصیت و سلامت بدنتان چه می گوید؟

همانطور که میدانید این رشته فراز و نشیبهای مختلفی را طی کرده و گرایشات و شاخه های متنوعی دارد. لطفا در خصوص بالندگی و توسعه رشته علوم آزمایشگاهی و رشته های مرتبط بیشتر بگویید.

واقعیت همین است. قبل از پیروزی انقلاب اسلامی این نیاز وتوجه به موضوع آزمایشگاه نیز بسیارمطرح بود. در آن دوران داروسازان و دامپزشکان دوره های کوتاه مدت شش ماه تا یکسال را میگذراندند و در نهایت صاحب عنوان متخصص علوم آزمایشگاهی میشدند. همان دوران وزارت علوم و آموزش عالی به این نتیجه رسیده بود که شاید این افراد توان کافی برای اداره امور آزمایشگاهی را نداشته باشند. البته در این میان دو گروه متخصص شامل متخصصین آسیب شناسی یا پاتولوژی بالینی و متخصصین پاتولوژی تشریحی وجود داشتند. بعد از انقلاب فرهنگی و بازگشایی مجدد دانشگاهها، طرحی جامع ارائه شد مبنی بر اینکه فارغ التحصیلان کاردانی و کارشناسی علوم آزمایشگاهی تا مقطع دکترا امکان ادامه تحصیل داشته باشند. چندین دوره پذیرش در چند دانشگاه بزرگ کشور از جمله دانشگاههای علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران، شیراز، مشهد، تبریز، اصفهان و اهواز برای جذب در مقطع دکتری اقدام کردند. در مجموع حدود هزار و صد نفر، طی مدت چند سال در رشته علوم آزمایشگاهی از این دانشگاه ها دانش آموخته شدند. حضور این فارغ التحصیلان  در نقاط مختلف کشور بویژه مناطق دور افتاده کمک ارزنده ای به نظام سلامت کرد. خدمات پزشکی و حضور پزشکان با وجود دانش آموختگان دکترای علوم آزمایشگاهی تشخیص طبی در نقاط محروم و نیازمند کشور گسترش روز افزون پیدا کرد. دسترسی مردم نیز به دریافت این خدمات تسهیل شد. همین اقدام کمک شایانی به تشخیص به موقع و درمان سریع  یا ریشه کنی برخی بیماری ها بویژه امراض انگلی کرد. نمونه این مساله کاهش و ریشه کنی بیماری های عفونی و انگلی دستگاه گوارشی  در کنار توجه به ابعاد بهداشت فردی و اجتماعی است. افزایش تعداد آزمایشگاه ها در شهرهای بزرگ و علاقه این دانش آموختگان رشته آزمایشگاه که تمایل به ارائه آزمایشهای گسترده تر داشتند، موجب افزایش فهرست تعداد خدمات و تنوع آزمایشات یا در اصطلاح "تست لیست" شد. زمانیکه من دانشجو بودم تعداد تست های آزمایشگاهی خیلی محدود بود اما الان با وجود تحریم ها و گرانی خدمات، بالغ بر دوهزار عنوان تست در آزمایشگاههای سراسر کشور در حال انجام است.

چه کسانی در حال حاضر مجاز به تصدی مسئولیت فنی و یا تاسیس آزمایشگاه تشخیص طبی در کشور هستند؟

 در سال 1373 ادامه پذیرش دانشجو در مقطع دکترای علوم آزمایشگاهی متوقف شد ولی دلیل آن را هیچگاه متوجه نشدیم! ولی آنچه میدانیم وجود رقابت های صنفی میان رشته های مختلف است. البته دوره منحل نشده و فقط متوقف شده است؛ هر لحظه که وزارت بهداشت احساس کند که نیاز است میتواند با بازنگری مجدد و به روز رسانی سرفصل ها این رشته را دوباره فعال نماید. دوره تخصصی کوتاه مدتی که داروسازان و دامپزشکان میگذراندن و متخصص آزمایشگاه میشدند نیز از همان دوران انقلاب فرهنگی منحل شد. فعلا سه گروه دانش آموخته  یا فارغ التحصیل صاحب صلاحیت برای تصدی امور آزمایشگاه در کشور فعالیت دارند. یک گروه مثل من، همکاران دانش آموخته دکترای علوم آزمایشگاهی هستند، یک گروه پاتولوژیست ها هستند که از پزشکی عمومی جذب این رشته شده اند (دوره چهار ساله شامل دو سال آزمایشگاه و دو سال بافت شناسی آناتومی)، گروه دیگر افرادی هستند که از مقطع کارشناسی (لیسانس) رشته های علوم آزمایشگاهی یا میکروبیولوژی و... به مقطع فوق لیسانس ارتقاء یافته و سپس در مقطع دکترای تخصصی تک رشته ای تحت عناوینی چون دکترای بیوشیمی، دکترای انگل شناسی و... دانش آموخته شده اند. این گروه آخر چون تک رشته ای اند باید حداقل سه یا چهار نفر در چند رشته کنار همدیگر اقدام به تاسیس آزمایشگاه بکنند.البته طی یکی دو سال گذشته دوره فلوشیپ آزمایشگاه برای کسانی که دانش آموخته این دوره های تک رشته ای اند راه اندازی شده است که روی کار آیی و اثر بخشی این دوره به دلیل اینکه نوپاست و خروجی ای تا کنون نداشته بحث خواهد بود.

  بیشتر بخوانید:

بیماری‌ها را بر اساس گروه خونی خود بشناسید

جایگاه آزمایشگاه در مسیر تشخیص و درمان بیماری ها چقدر مهم و حیاتی است؟

بر اساس مستندات گفته میشود که حدود هفتاد درصد پرونده پزشکی یک بیمار را نتایج و بررسی تستهای آزمایشگاهی و پاراکلینیکی تشکیل میدهد؛ همچنین هفتاد درصد عوامل تشخیص بیماری توسط پزشکان و تعیین نحوه درمان و نوع یا میزان داروی تجویزی به نتایج آزمایشات تشخیص طبی و پاراکلینیکی مربوط میشود. قطع درمان و یا تغییر دارو و روند درمان نیز به همین اطلاعات آزمایشگاهی ارتباط نزدیک دارد؛ این نکته اهمیت آزمایشگاه را نشان میدهد. تصمیمات و سیاستگذاری های درمان یا مدیریت آن در شیوع برخی اپیدمی ها مانند همین کرونا نیز به آمارهای آزمایشگاهی وابسته است. پزشک بر اساس یافته ها معاینات و شرح حالی که از بیمار دریافت میکند به یک تشخیص نسبی میرسد ولی با استناد به آزمایشات تجویز شده و سایر بررسی های پاراکلینیک مانند رادیولوژی، سونوگرافی ... جهت تشخیص دقیق و تعیین نوع درمان، تصمیم نهایی را اتخاذ میکند؛ اما در این بین نقش آزمایشگاه تشخیص طبی خیلی مهمتر و پر رنگ تراست چون تنوع و تمایز تست ها و اختصاصی بودن آنها بیشتر است. گاهی حتی نوع ومیزان دارو را نیز باید آزمایشگاه تعیین کند؛ مثال آن تستهای مربوط به میکروب شناسی و تعیین نوع میکروب موجود در نمونه آزمایشگاهی (نمونه ادرار، خون، مدفوع، ترشحات حلق یا دستگاه تناسلی...) همچنین نوع و دوز آنتی بیوتیک موثر نیز در زمره فعالیتهای آزمایشگاه تشخیص طبی است (آزمایش آنتی بیوگرام).متاسفانه بدون مستندات تست آنتی بیوگرام، امکان خطا در تعیین دارو ودرمان مناسب وجود دارد. اگر پزشک معالج آنتی بیوتیک را بدون اینکه بداند منجر به مرگ میکروب و ختم بیماری میشود یاخیرتجویز کند، نه تنها به درمان مفید منجر نمیشود بلکه در دراز مدت موجب مقاومت های دارویی نیز خواهد شد. هر سال شاهد گسترش انواع مقاومتهای دارویی آنتی بیوتیک هستیم؛ این رخداد ناگوار به  عدم استفاده از تستهای مناسب و آزمایشگاه توسط پزشکان  مربوط بوده و یا اینکه دارو توسط بیماران صحیح و با میزان و فواصل دقیق مصرف نمیشود؛ یعنی دارو نادرست، ناکافی یا نا منظم مصرف میشود.از سوی دیگر وجود تستهای غربالگری بویژه غربالگری های دوران بارداری و بدو تولد میتواند از بسیاری از تولدها با مشکلات و ناهنجاری هایی مانند سندرم داون و ... پیشگیری کرده و یا میتواند از پیامدهای ناگوار داشتن فرزندی بیمار بکاهد.

تستهای قبل یا حین استخدام؛ تستهای تایید مسیر مناسب درمان بویژه تستهای بررسی تومور مارکر ها در آغاز تشخیص و درمان انواع سرطان جهت اتخاذ تصمیم درمان اختصاصی... مهم و سرنوشت ساز است. همچنین تست انواع کم خونی و بررسی علل مهم و موثر در آن نوع کم خونی که میتواند راهکار مناسب  و تعیین مسیر درمانی متفاوتی را تبیین کند. در کلیه رشته های تخصصی پزشکی ، آزمایشگاه حرف برای گفتن زیاد دارد. شاید بتوان گفت که هفتاد، هشتاد درصد موفقیت های درمان در تخصص های مختلف پزشکی به کار صحیح و دقیق یک آزمایشگاه تشخیص طبی و ارائه جواب های دقیق و قابل استناد ارتباط دارد.

شما چه ابزارهایی دارید که کمک میکند پاسخ تست ها و آزمایشات دقیق، صحیح یا واقعی باشد؟

واقعیت این است که رشته آزمایشگاه وابستگی بسیار زیادی به دستگاه ها و تجهیزات مختلف و متنوع دارد. بخش عمده ای از این دستگاه ها وارداتی اند. اگرچه برخی شرکتهای داخلی اقدام به تولید تعدادی از این دستگاه ها کرده اند ولی واقعیت این است که در ساخت بسیاری از این تجهیزات مهم و پیشرفته که گران قیمت نیز هستند، هنوز حرفی برای گفتن نداریم. البته در این میان نداشتن امکانات و وجود انواع تحریم ها یا اینکه وارد کردن آن دستگاه مقرون به صرفه خواهد بود نیز مطرح است. دستگاههای اتوآنالایزر، الایزا ریدر، الایزا پروسسور، پی سی آر، سل کانتر... و انواع مختلفی از تجهیزات در آزمایشگاه تشخیص طبی کاربرد دارد که مواد و هزینه های جانبی برخی از این دستگاهها عمومیت داشته ولی برای برخی مانند کمی لومینسانس والکترو کمیلومینسانس به ناچار باید کیت های اختصاصی همان دستگاه را تهیه کنیم. البته تستهایی نیز وجود دارد که تجهیزات خاصی نیاز ندارد ولی این تست ها کم درخواست محسوب میشوند. عمده دستگاه ها وارداتی و گران قیمت هستند.

برای رسیدن به پاسخ های صحیح باید دو نکته مهم را مورد توجه قرار داد؛ اول اینکه از کارآیی دستگاه، اصول  و دستور العمل دقیق آن مطلع باشیم؛ دوم اینکه باید کارها از نظر کنترل کیفی در آزمایشگاه بررسی شوند. این کنترل کیفی در دو بعد داخلی و خارج آزمایشگاهی انجام میشود. یعنی در کنار هر سری آزمایش و نمونه آزمایشگاهی باید از تست های کنترلی و کیتهایی موسوم به "سرم کنترل" جهت بررسی صحت و دقت دستگاه به عنوان نمونه های شاهد استفاده کنیم. بدین ترتیب دستگاه با بررسی "سرم کنترل" برای ما مشخص میکند که جواب های بدست آمده از نمونه بیماران درست است یا خیر. یا بهتر بگوییم: دستگاه درست پاسخ میدهد یا خیر؟ در اینصورت به صحت کالیبراسیون دستگاه پی میبریم؛ بدین ترتیب مجاز به انجام تست های بیماران خواهیم بود. تقریبا در تمام گروه های  آزمایشهای بیوشیمی، هماتولوژی(خون شناسی)، میکروبشناسی، هورمون شناسی... نمونه های “ کنترل” و بررسی های لازم برای تامین صحت پاسخ تست ها انجام میشود که البته این کار بستگی به نوع و تعداد تست ها دارد . گاهی روزانه یک تا چندین بار تایید صحت تست ها بطور منظم و مکرر انجام میشود.کنترل کیفی خارجی که در خارج از محیط آزمایشگاه و توسط آزمایشگاه مسئول یا به اصطلاح مرجع انجام میگیرد نیز راهکار دیگری برای بررسی کیفی  است.

 بیشتربخوانید:

نتایج آزمایش خون خود را تفسیر کنید

این آزمایشگاه مرجع چه میکند؟

آزمایشگاه مرجع وابسته به وزارت بهداشت در گذشته نمونه های "سرم کنترل" را برا ی کلیه آزمایشگاههای کشور بطور دوره ای ارسال و پاسخ آن را نیز اخذ میکرد سپس عملکرد آزمایشگاهها را بطور نموداری و آماری به اطلاع میرساند. طی سالهای اخیر این مسئولیت بر عهده انجمن های مربوطه و بطور خاص انجمن دکترای علوم آزمایشگاهی و انجمن پاتولوژی نهاده شده است.البته  قبل از ارسال نمونه ها، هر آزمایشگاه فعال در سطح کشور ثبت نام کرده و هزینه های بالایی را نیز برای این بررسی و ارزیابی کیفی میپردازد. این نمونه ها در فصول چهارگانه سال بررسی و نتایج با آنالیزهای آماری به عنوان عملکرد کیفی در اختیار آزمایشگاه در خواست کننده و سایر همکاران مرتبط  قرار داده میشود. بدین ترتیب در صورت بروز مشکل آزمایشگاه میتواند در انجام تستهای خود اصلاحات یا تجدید نظر لازم را انجام دهد.طی سالهای گذشته پیرو برگزاری کنگره ارتقاء کیفیت خدمات آزمایشگاهی و سیاستگذاری انجام شده  در کنار این اقدامات مذکور، مستند سازی خدمات آزمایشگاه ها در قالب چک لیست های مشخصی در حال انجام است. این اقدام با هدف بازنگری مدیریت و ارتباط نزدیک با پزشکان و بیماران  جهت بهبودی کیفی خدمات در حال انجام است. اگرچه هزینه و صرف وقت لازم است اما در راستای اعتلای اهداف کیفی و سلامت بیماران، توسط آزمایشگاههای کشور در حال اجراست. ما اعتقاد داریم که این کار باید انجام شود.

بیشتربخوانید:

همه چیز درباره آزمایش خون