زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر افشین جوادی؛ پزشک عمومی

 

آزمایش خون یک روند مربوط به علوم آزمایشگاهی است که بر روی یک نمونه خونی گرفته شده از سیاه‌رگ، سرخ‌رگ و یا مویرگ انجام می‌شود.

به چند آزمایش خون مرتبط به‌هم یک پانل می‌گویند. [۱] آزمایش خون اغلب در بهداشت و درمان برای تعیین وضعیت فیزیولوژیک و بیوشیمیایی، مانند بیماری، میزان مواد معدنی، اثر بخش بودن دارویی، و عملکرد اندام درونی بدن استفاده می‌شود.

نمونه پانل‌های خون بالینی همیشه شامل یک پانل متابولیک پایه یا شمارش کامل خون هستند. آزمایش خون همچنین در آزمایش مواد مخدر برای تشخیص سوء مصرف مواد مخدر بکار می‌رود.

1- تفسیر آزمایش CBC

آزمایش CBC یا شمارش کامل سلول‌های خونی، یک آزمایش بسیار کاربردی و رایج است که اطلاعات مهمی را به پزشک می‌دهد.

البته ذکر این نکته ضروری است که تفسیر جواب آزمایش حتماً بایستی توسط پزشک معالج انجام شود زیرا هدف پزشک برای انجام آزمایش، طیف بسیار گسترده‌ای است و با توجه به شرایط بیمار را درخواست می‌شود.

در برگه آزمایش CBC متغیرهای گوناگونی گزارش می‌شود که در عمل موارد زیر بیشترین کاربرد را در فرآیند تشخیص روتین دارا می‌باشند:

- هموگلوبین (Hb): تشخیص آنمی یا پلی سایتمی.

- هماتوکریت (Hct): کاربردهای مشابه Hb.

- میانگین حجم گلبول‌های قرمز (MCV): پارامتر کلیدی برای طبقه‌بندی کم‌خونی‌ها.

- گستره توزیع گلبول‌های قرمز (RDW): یک پارامتر نسبتاً مفید برای طبقه‌بندی کم‌خونی‌ها.

- شمارش RBC: شمارش RBC بالا همراه باکم خونی از ویژگی‌های تالاسمی مینور است.

- شمارش پلاکت (PLT): تشخیص ترومبوسیتوز و ترومبوسیتوپنی.

- شمارش تام و افتراقی WBC: معمولاً سرنخ‌های مهمی از تشخیص لوسمی های حاد یا مزمن و همچنین لوکوپنی و نوتروپنی فراهم می‌سازد.

در مواردی که با شمارش غیر طبیعی WBC همراه است، پزشک معالج باید نوع رده لکوسیتی غیر طبیعی را مشخص کند:

نوتروفیل ها، لنفوسیت‌ها، ائوزینوفیل ها یا بازوفیل ها.

از آنجا که در حدود 5درصداز افراد سالم جامعه، نتایج تست‌های آزمایشگاهی ممکن است خارج از محدوده مرجع (Reference range) باشد، یافته‌های غیرطبیعی CBC باید با توجه به مقادیر پایه هر بیمار تفسیر شود.

به همین طریق ممکن است نتایج CBC نسبت به مقادیر مرجع بیمار تغییر کرده باشد ولی همچنان در محدوده مرجع طبیعی (Reference range) قرار بگیرد، که باید بعنوان یافته غیر طبیعی تفسیر شود.

بطور کلی در بانوان شمارش پلاکت‌ها بالاتر و اندکس های وابسته به RBC پایین‌تر می‌باشد. در جمعیت خاورمیانه از جمله ایران ممکن است شمارش نوتروفیل مقداری پایین‌تر از سطوح مرجع مربوط به سفیدپوستان باشد.

نکته مهم در مورد رنج نرمال

آزمایش CBC امروزه به وسیله‌ی دستگاه‌های پیشرفته‌ای که Full Diff هستند انجام می‌شود اما در گذشته با استفاده از لام نئوبار و کانتر دستی این عمل انجام می‌شد اما هنوز هم در بسیار از آزمایشگاه‌ها، علاوه بر دیف اتوماتیک، یک لام خونی از نمونه بیمار تهیه می‌کنند و جهت مشاهده‌ی اشکال دیگر سلول‌های خونی غیر معمول که دستگاه توانایی تشخیص آن را ندارد استفاده می‌کنند. که در این مطلب هر دو رنج نرمال بر اساس رفرنس نوشته شده است.

در مورد رنج نرمال نیز باید به این نکته توجه شود که در امور آزمایشگاهی، هیچ گاه عدد دقیقی برای یک آزمایش نمی‌توان در همه جا در نظر گرفت، و اعداد و ارقام آزمایش تحت تأثیر شرایط فرد، ژنتیک، نژاد، محیط، آب و هوا، تغذیه و... قرار دارد.

مثلاً در آزمایش CBC ممکن است تعداد یاخته‌های سرخ یک فرد که در منطقه مرتفع زندگی می‌کند با تعداد شخصی که محیط کم ارتفاع زندگی می‌کند، بالاتر باشد و یا فردی که دارو یا سیگار مصرف می‌کند با فرد دیگر و یا فرد سفید پوست با فرد سیاه پوست و حتی افراد یک شهر، با شهر دیگر و کشورهای دیگر متفاوت است.

اختلاف در اعداد و ارقام آزمایش به معنی خارج شدن از رنج نرمال نخواهد بود. و به همین دلیل در هر شهری یا منطقه‌ای، رنج نرمال توسط آزمایشگاه مرجع با توجه به رنج افراد سالم مورد آزمایش تعیین می‌شود. و در جواب آزمایش در صورتی که خارج از رنج نرمال باشد، به صورت خودکار Bold و در صورت Rechek با علامت * مشخص می‌شود.

2- آزمایشات چربی خون

آزمایش چربی خون شامل اندازه گیری کلسترول کل، کلسترول خوب (HDL)، کلسترول بد (LDL) و تری‌‌گلیسرید می‌شود. تری‌گلیسرید نوعی از چربی خون است که در اثر مصرف مواد قندی و نشاسته‌ای بالا می‌رود.

کلسترول خون هم با مصرف چربی‌های غذایی مثل کره، چربی‌های گوشت، تخم مرغ و مواد لبنی پرچرب، روغن‌های جامد و مایع، غذاهای سرخ شده و … زیاد می‌شود.

بهترین زمان برای دادن خون به منظور انجام آزمایش بررسی چربی خون، صبح زود و بعد از ۱۲ ساعت ناشتا بودن و قبل از خوردن صبحانه است.

مقدار چربی خون در ساعت‌های روز به بالا و پایین نوسان می‌کند. بلافاصله بعد از خوردن غذای پرکالری و پرچرب مقداری چربی خون افزایش می‌یابد؛ بنابراین اندازه گیری چربی خون بعد از خوردن غذا، مقدار صحیح آن را نشان نخواهد داد.

مقدار چربی خون بعد ازنوشیدن مقادیر زیاد الکل، در طول بیماری و در شرایط استرس افزایش نشان می‌دهد.

بنابراین بهتر است آزمایش چربی خون در شرایط ناشتا صورت گیرد و نیز یک بار دیگر آزمایش چربی خون تکرار شود. مقدار میانگین حداقل دو بار آزمایش چربی خون به عنوان نتیجه قابل قبول تلقی می‌شود.

در دستورالعمل‌های جدید برنامه آموزش ملی کلسترول توصیه شده است که برای ارزیابی مقدار کلسترول، لیپوپروتئین کامل در شرایط ناشتا اندازه گیری شود.

نتایج آزمایش چربی خون پس از ۱۲ ساعت ناشتا بودن، شامل‌تری گلیسریدها، کلسترول تام (توتال)، کلسترول HDL، کلسترول LDL و نسبت کلسترول به HDL هستند.

نسخه‌ای از نتیجه‌ی آزمایش چربی خون به فرد مورد آزمایش داده می‌شود که در آن علاوه بر ارقام مربوط به مقادیر اندازه گیری شده در خون فرد، مقادیر طبیعی هر یک از آنها با توجه به روش انجام آزمایش در آزمایشگاه مربوطه ذکر شده است.

این جدول‌ها میزان‌های طبیعی و غیرطبیعی انواع چربی‌های خون را نشان می‌دهد.

میزان کل کلسترول (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)      تفسیر

کمتر از 200                                                         مطلوب

200 تا 239                                                          حد مرزی بالا

240 و بالاتر                                                          بالا

کلسترول بد یا LDL (میلی گرم در دسی‌لیتر)        تفسیر

کمتر از 70                                                            مطلوب برای افراد در معرض خطر بسیار بالای بیماری قلبی

کمتر از 100                                                          مطلوب برای افرادی در معرض خطر بیماری قلبی

100 تا 129                                                           نزدیک به طبیعی

130 تا 159                                                           حد مرزی بالا

160 تا 189                                                            بالا

190 و بالاتر                                                            بسیار بالا

کلسترول خوب یا HDL (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)     تفسیر

مردان: کمتر از 40

زنان: کمتر از 50                                                     بد

50 تا 59                                                               بهتر

60 و بالاتر                                                             بهترین

تری‌گلیسرید (میلی گرم در دسی‌لیتر)                  تفسیر

کمتر از 150                                                           مطلوب

150 تا 199                                                           حد مرزی بالا

200 تا 499                                                            بالا

500 و بالاتر                                                            خیلی بالا

3- آزمایش دیابت

آزمایشات زیر در تشخیص دیابت بکار می‌روند:

آزمایش قند خون پلاسما در حالت ناشتا (FPG)

اندازه گیری قند خون بعد از حداقل هشت ساعت ناشتا. این آزمایش برای تشخیص دیابت یا پیش دیابت (pre-diabetes یا  دیابت نهان) استفاده می‌شود.

آزمایش تحمل گلوکز خوراکی

میزان قند خون را بعد از حداقل هشت ساعت ناشتا و سپس دو ساعت بعد از خوردن محلول حاوی گلوکز نشان می‌دهد، این آزمایش برای تشخیص دیابت یا پیش دیابت استفاده می‌شود.

آزمایش گلوکز پلاسمای رندوم

پزشک شما بدون توجه به زمان خوردن آخرین وعدۀ غذایی شما، قند خونتان را اندازه می‌گیرد.

این آزمایش همراه با علائم و نشانه‌های دیگر می‌تواند تنها در تشخیص دیابت، نه برای تشخیص پیش دیابت استفاده شود.

آزمایش قند خون پلاسما در حالت ناشتا (FPG)

این آزمایش برای تشخیص دیابت بخاطر سادگی و قابل اعتماد بودن نتیجه‌اش بعلت زمان آزمایش بر سایر آزمایشات ارجع است.

نتایج و تفسیر آنها در جدول (یک) آمده است

اگر قند خون ناشتا بین صد تا صد و بیست و پنج میلی گرم در دسی لیتر باشد، شما به نوعی پیش دیابت که اختلال تحمل گلوکز (impaired fasting glucose یا IFG) نام دارد مبتلا هستید و تفسیر آن احتمال ابتلا به دیابت نوع ΙΙاست اما هنوز به آن مبتلا نشده‌اید.

مقادیر صدو بیست وشش میلی گرم در دسی لیتر یا بالاتر چنانچه با نتیجۀ تکرار آزمایش در روزی دیگر تائید شود به معنی ابتلا به دیابت است.                   

جدول (١) آزمایش قند خون ناشتا ( FPG)

نتیجه گلوکز پلاسما میلی گرم در دسی لیتر     تشخیص

٩٩ و پایین‌تر                                                طبیعی

١٠٠ تا ١٢۵                                                پیش دیابت (impaird  fasting glucose)

اختلال تحمل گلوکز یا IGT

١٢٦و بالاتر                                                دیابت*

آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (Oral Glucose Tolerance Test  OGTT)

محققین نشان داده‌اند که آزمایش  OGTT نسبت به آزمایش FPG برای تشخیص پیش دیابت از حساسیت بالاتری برخوردار است.

بیمارلازم است قبل از انجام این آزمایش بمدت هشت ساعت ناشتا بوده و مقدار قند پلاسما فوراً قبل از و دو ساعت بعد از خوردن مایعی محتوی هفتاد و پنج گرم گلوکز حل شده در آب اندازه گیری می‌شود.

نتایج و تفاسیر آن در جدول (2) آمده است. اگر قند خون شما دو ساعت بعد از خوردن نوشیدنی گلوکز بین ١٤٠تا ١٩٩میلیگرم در دسی لیتر باشد، شما به نوعی پیش دیابت که به اختلال تحمل گلوکز (tolerance  impaird  glucose) یا  IGT معروف است، مبتلا هستید و معنی آن این است که شما در معرض خطر ابتلاء به دیابت نوع ΙΙهستید، اما هنوز به آن مبتلا نشده‌اید.

چنانچه میزان قند خون دو ساعت بعد از خوردن محلول گلوکز، ٢٠٠ میلیگرم در دسی لیتر یا بیشتر باشد برای تائید ابتلاء به دیابت، تکرار آزمایش در روز دیگر ضروری است.                                  

جدول (۲)- آزمایش تحمل گلوکز خوراکی             

نتیجۀ آزمایش گلوکز پلاسما دو ساعت بعد از نوشیدن محلول گلوکز (هفتاد و پنج گرم گلوکز) / تشخیص

١۳٩و پائین تر                                                                                                                            طبیعی

١٤٠تا ١٩٩                                                                                                                                پیش دیابت (tolerance  impaird  glucose)

اختلال تحمل گلوکز یا IGT

٢٠٠ و بالاتر                                                                                                                               *دیابت                                               

دیابت حاملگی

 دیابت حاملگی نیز با اندازه گیری مقدار قند خون در آزمایش OGTT مشخص می‌شود. میزان قند خون چهار بار در طی یک آزمایش اندازه گیری می‌شود.

اگر قند خون شما برای حداقل دو بار بیش از حد طبیعی باشد، مبتلا به دیابت حاملگی هستید. جدول (۳) مقادیر OGTT را برای دیابت حاملگی نشان می‌دهد.

جدول (۳) دیابت حاملگی: نتایج بالاتر از حد طبیعی برای آزمایش تحمل گلوکز خوراکی

زمان آزمایش                                             مقدار گلوکز پلاسما میلی گرم در دسی لیتر

ناشتا                                                         ٩۵ یا بالاتر

یک ساعت بعد از خوردن گلوکز                        ١۸٠ یا بالاتر

دو ساعت بعد از خوردن گلوکز                          ١۵۵ یا بالاتر

سه ساعت بعد از خوردن گلوکز                       ١۴٠ یا بالاتر

توجه: در برخی آزمایشگاه‌ها اعداد دیگری برای آزمایشات بالا استفاده می‌شود.

آزمایش اتفاقی قند پلاسما

چنانچه آزمایش اتفاقی قند پلاسما (رندوم) برابر با ۲٠٠ میلی گرم در دسی لیتر  یا بالاتر باشد همراه با وجود برخی علائم و نشانه‌ها می‌تواند نشان دهنده ابتلأ به دیابت باشد.

علائم شامل

* تکرر ادرار

* تشنگی فراوان

* کاهش وزن بدون علت

* سایر علائم شامل خستگی، تاری دید، افزایش اشتها، زخم‌هایی که بهبود نمی‌یابند، می‌باشند.

پزشک معالج شما باید مقدار گلوکز خونتان را روزی  دیگر با استفاده از آزمایش FPG یا OGTT برای تأیید نتیجه نهایی اندازه گیری کند.

4- آزمایش تیروئید

یروئید دو هورمون اصلی در جریان خون ترشح می‌کند. یکی از این هورمون‌ها تیروکسین است که حاوی چهار اتمید بوده و اغلب به آن T4 گفته می‌شود.

این هورمون، به نوبه خود، به تری-یدوتیرونین (T3) تبدیل می‌شود، که حاوی سه‌اتم ید است.

از بین این دو، این T3 است که از نظر بیولوژیکی فعال بوده و متابولیسم بدن را تنظیم می‌کند.

مقدار T4 و T3 ترشح شده توسط غده تیرویید به وسیله غده هیپوفیز تنظیم می‌شود، که زیر مغز قرار دارد.

درست مثل ترموستات که دمای اتاق را حس می‌کند، هیپوفیز نیز سطح هورمون‌های تیروئید در خون را حس کرده و تنظیم می‌کند.

اگر سطح هورمون‌ها کمی از حد طبیعی پایین‌تر بیاید، هیپوفیز با ترشح هورمونی به نام هورمون محرک تیروئید (TSH)، که غده تیروئید را برای تولید T4 بیشتر فعال می‌کند، واکنش نشان می‌دهد.

وقتی سطح هورمون تیروئید از حد طبیعی بالاتر می‌رود، حسگرهای هیپوفیز این موضوع را حس کرده و این غده ترشح TSH را متوقف می‌کند تا تیروئید T4 کمتری تولید کند. به TSH، تیروتروپین هم گفته می‌شود.

آزمایش‌های عملکرد تیروئید کدامند؟

معمولاً در انواع آزمایش‌های خون انجام شده برای عملکرد تیروئید، TSH ،T4 و T3 بررسی می‌شوند.

برای این کار از یکی از سیاهرگ‌های بازو یک نمونه خون گرفته شده و برای تحلیل به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.

معمولاً در این آزمایش‌ها بخش «آزاد» یا فعال T3 و T4 اندازه‌گیری می‌شود (یعنی FT4 و FT3). آزمایشگاه‌ها برای مقایسه نتیجه آزمایش خون بیمار با نتایج افراد سالم، از بازه‌های مرجع استفاده می‌کنند.

بازه‌های مرجع برای بزرگسالان سالم، عموماً عبارتند از:

از                               تا                      آزمایش          واحد

TSH                   4/0                            0/4                (میلی‌واحد در هر لیتر) mU/L

FT4                   0/9                          0/25                 (پیکومول در هر لیتر) pmol/L

5/3                            8/7                   FT3                 (پیکومول در هر لیتر) pmol/L     

در دوران بارداری بازه مرجع TSH سرُم با بازه مرجع جمعیت عمومی متفاوت بوده و بهترین حالت این است که مقادیر آن بر مبنای بازه‌های مرجع بدست آمده از زنان سالم باردار همان جمعیت استخراج شوند.‌

اگر چنین بازه‌های مرجعی برای بارداری در دسترس نباشد می‌توان برای سه ماهه اول از یک بازه TSH معادل 0/4 تا 2/5 mU/l و برای سه ماهه‌های دوم و سوم نیز معادل 0/4 تا 3/0 mU/l استفاده کرد.

شرایط آزمایش تیروئید

معمولاً آزمایش‌های عملکرد تیروئید به آمادگی بسیار کمی نیاز دارند. با این حال، اگر دارویی مصرف می‌کنید، باید موضوع را به پزشکتان بگویید، زیرا برخی داروها نتیجه آزمایش‌ها و چگونگی تفسیر آن‌ها را تغییر می‌دهند.

همچنین، اگر اخیراً هرگونه آزمایش رادیولوژی انجام داده‌اید که در آن از یک رنگ کنتراست مخصوص استفاده شده است، حتماً باید این مورد را نیز ذکر کنید زیرا این رنگ‌ها حاوی ید هستند که آن هم بر نتیجه آزمایشتان تأثیر می‌گذارد.

بارداری هم باعث تغییر سطح هورمون‌های تیروئید می‌شود، بنابراین اگر باردار هستید پیش از آزمایش پزشکتان را مطلع کنید.

5- آزمایشات مربوط به عملکرد کبد

تست‌های آنزیم‌های کبدی، که به طور معمول تست‌های عملکردی کبد نام دارد، گروهی از آزمایشات خون است که برای شناسایی و بررسی آسیب و التهاب کبد استفاده می‌شود.

در این تست‌ها عملکرد کبد بررسی می‌شود. آنزیم‌های کبدی شامل AST,ALT,ALKP همراه با تست‌های PT, INR و آلبومین و بیلی روبین بررسی می‌شوند.

چرا تست‌های آنزیم‌های کبدی انجام می‌شود؟

اغلب موارد، تست‌های کبدی به عنوان تست روتین آزمایشگاهی استفاده می‌شود. بسیاری از پزشکان در معاینه‌ی بیماران جدید و یا به عنوان بررسی‌های روتین، کبد را هم بررسی می‌کنند.

در این موارد پزشک به سراغ بررسی آنزیم‌های کبدی می‌رود:

* استفاده از داروهایی که ممکن است برای کبد آسیب رسان باشد.

* بیماری کبدی

* علائم بیماری کبدی و یا دستگاه صفراوی (درد شکمی، تهوع و استفراغ، و یا زردی پوست)

* مصرف بیش از حد الکل

تست‌های عملکردی کبدی ممکن است همراه با سایر تست‌ها انجام شود و یا به طور جداگانه‌ای انجام شود.

تست‌ها و بررسی‌های آنزیم‌های کبدی: AST, ALT

کبد خون را فیلتره می‌کند. ریزمغذی‌ها را متابولیزه می‌کند، سموم را دفع می‌کند و عوامل مؤثر در انعقاد خون را می‌سازد، و البته عملکردهای متعدد حیاتی دارد. سلول‌های کبدی پروتئین‌هایی دارند که آنزیم نام دارد.

در زمان آسیب سلول‌های کبدی، آنزیم‌های درون سلول‌های کبدی شروع به نشت به خارج می‌کنند و وارد خون می‌شوند،  این آنزیم‌ها بوسیله ی تست‌های خون بررسی می‌شود.

دو آنزیم اصلی در این زمینه بررسی می‌شود

* AST که SGOT هم نام دارد. این آنزیم در ماهیچه‌ها و بسیاری از بافت‌های دیگر هم یافت می‌شود.

* ALT که SGPT هم نام دارد و در کبد یافت می‌شود.

اگر سطح این دو آنزیم در خون بالا باشد، احتمالاً آسیب کبدی محتمل است.

آنزیم‌های کبدی: آلکالن فسفاتاز، ۵` نوکلئوتیداز، و گاماگلوتامیل ترانس پپتیداز GGT

در این تست‌ها بیماری‌های کلستاتیک صفراوی یا انسداد مجاری صفراوی بررسی می‌شود. صفرا در کبد تولید می‌شود و در کیسه‌ی صفرا ذخیره می‌شود.

تست‌های عملکردی کبد: PT (زمان پروترومبین) و INR (نسبت بین المللی استاندارد شده)

یکی از کارهای کبد ساخت پروتئین‌های اصلی انعقاد خون است. INR از تقسیم PT بیمار بر PT کنترل حاصل می‌شود.

اگر PT طولانی شود، یعنی میزان پروترومبین تولیدی توسط کبد کم بوده است پس بیماری مزمن کبدی وجود دارد.

تست‌های عملکردی کبدی: آلبومین

آلبومین هم از پروتئین‌های مهم خون است. در افرادی با بیماری شدید و مزمن کبدی کم می‌شود چون کبد میزان نرمالی از این پروتئین را می‌سازد.

سطح کم آلبومین به صورت گذرا دیده می‌شود و می‌تواند نشان دهنده‌ی بیماری مزمن کبدی باشد.

تست‌های عملکردی کبدی: بیلی روبین Bil

بیلی روبین از تجزیه‌ی گلبول‌های قرمز ایجاد می‌شود. کبد بیلی روبین می‌سازد پس ممکن است در مدفوع هم ترشح شود. بیلی روبین وارد صفرا می‌شود.

در افرادی که جریان صفرا مختل باشد، بیلی روبین زیاد می‌شود. در بیماری کبدی شدید، بیماری کیسه صفرا و یا اختلالات مجاری صفراوی افزایش می‌یابد.

سطح بسیار بالای آن زردی می‌دهد. سطح بسیار بالای بیلی روبین ممکن است در نوعی آنمی به نام آنمی همولیتیک هم دیده شود.

6- آزمایشات مربوط به عملکرد کلیه

علاوه‌بر اندازه گیری فشارخون می‌توان با آزمایشات مختلف بیماری‌های کلیوی را مورد ارزیابی قرار داد:

* پروتئین ادرار: از طریق چند تست مختلف می‌توان میزان پروتئین موجود در ادرار را بررسی نمود.

* پروتئین توتال ادرار و یا نسبت پروتئین ادرار به کراتینین: از این طریق نه تنها آلبومین بلکه تمام انواع پروتئین موجود در ادرار تشخیص داده خواهد شد.

* آزمایش ادرار: این روش یک آزمایش معمولی است که علاوه‌بر پروتئین موجود در ادرار گلبول‌های قرمز و سفید خون نیز مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.

در حالت طبیعی موارد فوق نباید در ادرار وجود داشته باشند. وجود هریک از آن‌ها در ادرارمی‌تواند نشانه بیماری و نارسایی کلیه باشد.

* آلبومین ادرار: آزمایش آلبومین ادرار می‌تواند روی نمونه ادرار تصادفی و یا نمونه ادرار ۲۴ ساعته انجام شود. برخی مواقع آلبومین ادرار و کراتینین یا تست نسبت آلبومین به کراتینین ممکن است در نمونه ادرار تصادفی اندازه گرفته شود.

طبق توصیه انجمن دیابت آمریکا، آزمایش نسبت آلبومین به کراتینین بهترین روش برای ارزیابی آلبومین موجود در ادرار می‌باشد.

* سطح تصفیه گلومرول اندازه‌گیری شده: آزمایش کراتینین خون و یا آزمایش سیستاتین سی معمولاً جهت محاسبه سطح تصفیه گلومرول اندازه‌گیری شده انجام می‌شود.

میزان تصفیه گلومرولی به میزان خون فیلتر شده در هر دقیقه اشاره دارد.

* اوره (نیتروژن اوره): هنگامی که تصفیه خون توسط کلیه‌ها دچار اختلال شود میزان اوره در خون افزایش می‌یابد. افزایش میزان اوره در خون نشان‌دهنده نارسایی عملکرد کلیه می‌باشد.

لازم به ذکر است که شرایطی نظیر نارسایی قلبی، سکته قلبی و یا شوک می‌توانند موجب افزایش سطح اوره خون شوند.

* کلیرانس کراتین: این آزمایش میزان کراتین را در نمونه خون و نمونه ادرار ۲۴ ساعته اندازه می‌گیرد. در این روش میزان کراتینینی که از خون به ادرار وارد شده محاسبه می‌شود.

آزمایشاتی که جهت کنترل عملکرد کلیه انجام می‌شوند

آزمایشات تکمیلی

اگربیماری‌های کلیوی در فردی تشخیص داده شود ممکن است برای بازبینی عملکرد کلیه‌ها به آزمایشات متعددی نیاز باشد. برخی از آزمایشات عبارتند از:

* آزمایش نیتروژن اوره خون و کراتینین برای بررسی تشدید بیماری

* اندازه گیری میزان کلسیم و فسفر خون، گازهای خون، تعادل سرم و الکترولیت‌های ادرار. تمام موارد فوق می‌توانند تحت تأثیر نارسایی و بیماری‌های کلیوی قرار گیرند.

* آزمایش هموگلوبین خون، این روش بخشی از شمارش کامل سلول‌های خونی است. گاهی هموگلوبین خون از طریق تولید هورمون و اریتروپوئیتین کلیه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

همانطور که قبلاً اشاره کردیم نقش عمده اریتروپوئیتین‌ها کنترل تولید گلبول‌های قرمز خون است. بیماری‌های کلیه ممکن است عملکرد اریتروپوئیتین را تحت تأثیر قرار دهد.

* هورمون پاراتیروئید، این هورمون که کنترل کننده سطح کلسیم است اغلب به دلیل بیمار کلیه افزایش می‌باید.

معمولاً برای اطمینان از میزان کلسیم و ویتامین دی و پیشگیری از آسیب‌های استخوانی سطح هورمون پاراتیروئید اندازه گرفته می‌شود.

* سیستاتین سی، این آزمایش در افراد مشکوک به نارسایی کلیوی و یا افراد مبتلا به بیماری‌های کلیه جهت بررسی و کنترل عملکرد کلیه انجام می‌شود.

* در کنار سایر آزمایشات دیگر ممکن است به تست بتا ۲ میکروگلوبولین نیاز باشد. از طریق این آزمایش می‌توان آسیب کلیه و بیماری‌های کلیه را ارزیابی کرده و اختلالاتی که به گلومرول و لوله کلیه آسیب می‌رسانند را متمایز کرد.

تعیین علل و راهنمایی درمان از طریق آزمایش

ممکن است جهت تشخیص علل نارسایی کلیوی و انواع درمان به آزمایشات دیگری نیاز باشد. این آزمایشات به عوامل مختلف نظیر علائم بیماری بیماری کلیوی در فرد، معاینه فیزیکی و سوابق پزشکی بستگی دارد. برخی از این آزمایشات عبارتند از:

* آزمایش ادرار: در صورتی که فردی به دلیل عفونت باکتریایی دارای علائم عفونت باشد از طریق آزمایش ادرار تشخیص داده می‌شود.

* آزمایش هپاتیت بی و سی: از طریق این آزمایش می‌توان به عفونت‌های ویروسی هپاتیت ناشی از بیماری‌های کلیوی پی برد.

* آزمایش آنتی بادی ضد هسته: به تشخیص بیماری خود ایمنی نظیر لوپوس کمک می‌کند. لوپوس بیماری است که می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند.

* پنل خطر سنگ کلیه: این تست به تشخیص خطر تولید سنگ کلیه، کنترل درمان و پیشگیری می‌پردازد.

* آنالیز سنگ کلیه: از طریق این آزمایش می‌توان ترکیبات سنگ کلیه دفع شده از سیستم ادراری را تعیین نمود.

آنالیز سنگ کلیه، گاهی جهت تشخیص علل تشکیل سنگ کلیه، راهنمای درمان و پیشگیری از سنگ سازی مجدد کلیه انجام می‌شود.

* تست‌های تکمیلی نظیر C3 و C4: این آزمایش ممکن است همراه با آزمایش گلومرولونفریت انجام شود.

* آزمایش الکتروفورز پروتئین ادرار: ممکن است جهت تعیین منبع یا علت بالا بودن پروتئین در ادرار انجام شود.

* میوگلوبین: افرادی که عضلات اسکلتی آن‌ها به شدت آسیب دیده (رابدومیلوزیس) ممکن است جهت ارزیابی خطر آسیب کلیه به آزمایش میوگلوبین ادرار نیاز باشد. میزان میوگلوبین خون و ادرار در افرادی که عضلات آن‌ها به شدت آسیب دیده به سرعت افزایش می‌یابد.

7- آزمایشات مربوط به الکترولیت‌های خون

الکترولیت‌ها موادمعدنی هستند که در قالب نمک‌های محلول در بافت‌های بدن و خون یافت می‌شوند.

الکترولیت‌ها به‌عنوان ذرات الکتریکی باردار به حرکت موادغذایی به داخل سلول‌های بدن، تخلیه مواد زائد از سلول‌ها، حفط تعادل آب بدن و تثبیت سطح اسید باز (ph) بدن کمک می‌کنند.

سطح ph طبیعی باید در حدود ۷٫۳۵ تا ۷٫۴۵  باشد. حفظ تعادل الکترولیت‌ها به تضمین عملکرد مناسب فرایندهای متابولیک و همچنین انتقال اکسیژن به بافت‌ها کمک می‌کند.

آزمایش پانل متابولیک به بررسی الکترولیت‌های اصلی در سطح خون ازجمله سدیم (Na+)، پتاسیم (k+)، کلرید (Cl-) و بی‌کربنات (HCO3-) که برخی مواقع با علامت اختصاری CO2 خوانده می‌شود می‌پردازد.

از آن‌جایی که عدم تعادل اسید باز و الکترولیت‌ها ممکن است موجب بروز بسیاری از بیماری‌های حاد و مزمن شود تست پانل الکترولیت عموماً به منظور ارزیابی بیماران اورژانسی و همچنین بیماران بستری انجام می‌شود.

اهمیت انجام آزمایش الکترولیت

سدیم، پتاسیم و کلرید از طریق تغذیه تأمین می‌شوند. کلیه‌ها با جذب یا دفع الکترولیت‌ها در ادرار به حفظ تعادل سطوح الکترولیت در بدن کمک می‌کنند.

شش‌ها اکسیژن را فراهم کرده و دی‌اکسید کربن را تنظیم می‌کنند. دی‌اکسید کربن توسط بدن تولید شده و با بی‌کربنات تعادل دارد. تعادل کلی این مواد شیمیایی نشانه عملکرد صحیح بدن است.

سدیم، پتاسیم و کلر در حفظ طیف گسترده‌ای از عملکردهای بدنی از جمله انقباض عضلات اسکلتی و قلب همچنین هدایت عصبی نقش عمده‌ای دارند.

هر بیماری یا شرایطی که میزان آب بدن را تحت تأثیر قرار دهد نظیر کم آبی بدن و یا به ریه‌ها، کلیه‌ها، متابولیسم و تنفس آسیب برساند ممکن است موجب اختلال در تعادل مایعات، الکترولیت‌ها و یا اسیدها (اسیدوز و آلکالوز) شود.

سدیم

آزمایش سدیم به‌منظور تعیین غلظت‌های غیرطبیعی سدیم خون نظیر کاهش سدیم خون (هیپوناترمی) و یا افزایش سدیم (هیپناترمی) صورت می‌گیرد.

این آزمایش در چکاپ‌های معمولی سلامت اغلب به‌عنوان بخشی از پانل الکترولیت و یا پانل الکترولیت پایه انجام می‌شود. سدیم الکترولیتی است که در تمام مایعات بدن یافت می‌شود و برای عملکرد طبیعی بدن ازجمله عملکرد اعصاب و عضلات ضروری است.

سدیم کمک می‌کند سلول‌ها فعالیت و عملکرد طبیعی داشته و از طرفی به تنظیم میزان آب بدن کمک شایانی می‌کند.

این آزمایش ممکن است در تعیین علل و کنترل درمان بیماری‌هایی از قبیل دهیدراسیون یا به‌عبارتی کم آبی بدن، تجمع مایع (آدم) و یا علائم متعددی نظیر ضعف، سردرگمی، تشنگی و یا خشکی غشاهای مخاطی انجام شود.

سطح سدیم خون در بسیاری از بیماری‌ها غیرطبیعی می‌شود.

یک پزشک با تجویز آزمایش سدیم خون و سایر الکترولیت‌ها می‌تواند عدم تعادل الکترولیت و همچنین علائم بیماری‌های مغز، ریه، کبد، قلب، کلیه، تیروئید یا غدد آدرنال را تشخیص دهد.

پتاسیم

پتاسیم الکترولیتی است که وجود آن در متابولیسم سلولی حیاتی است. پتاسیم در انتقال موادغذایی به درون سلول‌ها و دفع مواد زائد از سلول‌ها کمک فراوانی می‌کند.

پتاسیم در عملکرد عضلات، کمک به انتقال پیام‌ها بین اعصاب و ماهیچه‌ها نقش عمده‌ای ایفا می‌کند. از طریق آزمایش پتاسیم خون می‌توان به میزان پتاسیم در خون و ادرار پی برد.

پتاسیم همراه با الکترولیت‌های دیگر از قبیل سدیم، کلرید و بی‌کربنات به تنظیم میزان مایعات بدن و حفظ تعادل اسید باز کمک می‌کند.

پتاسیم در تمام مایعات بدن یافت می‌شود اما قسمت عمده آن درون سلول‌ها و مقدار کم آن در مایعات خارج از سلول‌ها و همچنین مایع حاوی سلول‌های خون (با نام سرم یا پلاسما) وجود دارد.

آزمایش پتاسیم جهت تشخیص غلظت غیرطبیعی پتاسیم ازجمله افزایش پتاسیم (هیپرکالمی) و کاهش پتاسیم (هیپوکالمی) انجام می‌شود.

کلرید

کلرید یکی از الکترولیت‌ها است. کلرید یون منفی است که برای تنظیم میزان مایعات بدن و حفظ توازن اسید باز با الکترولیت‌های دیگر فعالیت می‌کند.

این آزمایش جهت ارزیابی میزان کلرید در خون و ادرار انجام می‌شوند. کلرید در تمام مایعات بدن یافت می‌شود اما غلظت آن در خون و مایعات خارج از سلول‌های بدن بالا است.

در اکثر موارد، غلظت کلرید انعکاس دهنده سدیم است. به‌عبارتی غلظت کلرید با افزایش و کاهش سدیم ارتباط مستقیم داردو هر عاملی که موجب افزایش یا کاهش غلظت کلرید شود موجب افزایش یا کاهش غلظت سدیم می‌گردد.

هنگامی که تعادل اسید باز به هم می‌خورد، سطح کلرید خون به طور مستقل از سطح سدیم تغییر پیدا می‌کند چراکه کلرید نقش بافر را ایفا می‌کند.

کلرید با حرکت به داخل و خارج سلول‌ها به خنثی بودن الکتریکی در سطح سلولی کمک می‌کند. آزمایش کلرید خون جهت تعیین غلظت‌های غیرطبیعی کلرید انجام می‌شود.

بی‌کربنات (توتال CO2)

بی‌کربنات نوعی الکترولیتی است که یون منفی دارد و جهت حفظ تعادل اسید باز (ph) توسط بدن استفاده می‌شود.

از دیگر وظایف بی‌کربنات می‌توان به فعالیت با الکترولیت‌های دیگر جهت حفظ خنثی بودن الکتریکی در سطح سلولی اشاره نمود.

این آزمایش میزان کل دی اکسید کربن (CO2 توتال) در خون که معمولاً به‌صورت بی‌کربنات (HCO3-) است را اندازه می‌گیرد.

دی اکسید کربن عمدتاً محصول جانبی فرایندهای متابولیکی مختلف است.

چه موقع دستور داده می‌شود؟

آزمایش سطح الکترولیت‌های بدن ممکن است جهت ارزیابی شرایطی نظیر کم آبی بدن، بیماری‌های کلیوی، بیماری ریوی و یا مشکلات قلبی که موجب عدم تعادل الکترولیتی می‌شوند انجام شوند.

تکرار آزمایشات به کنترل درمان شرایطی که باعث عدم تعادل الکترولیت می‌شوند صورت می‌گیرد.

در صورتی که فردی به نشانه و علائمی که در این قسمت معرفی می‌کنیم دچار باشد، پانل الکترولیت ممکن است به عنوان بخشی از تست‌های غربالگری معمولی یا کمک تشخیصی انجام شوند:

* تجمع مایع (آدم)

* حالت تهوع یا استفراق

* ضعف

* گیجی

* ضربان قلب نامنظم (آریتمی)

درصورتی که فردی به بیماری مزمن یا حاد مبتلا باشد و یا به دلیل ابتلا به بیماری یا شرایطی در فواصل منظم مجبور به مصرف داروهایی شده که باعث اختلال در تعادل الکترولیت بدن شود، آزمایش سطح الکترولیت‌های بدن اغلب به‌عنوان بخشی از ارزیابی‌ها انجام می‌شود.

آزمایش الکترولیت‌های خون معمولاً در فواصل زمانی منظم جهت کنترل درمان شرایط خاص ازجمله فشارخون بالا (هایپرتنشن)، نارسایی قلبی، بیماری‌های ریوی، کبد و کلیه انجام می‌شوند.

نتایج

سدیم

کاهش سطح سدیم در خون (هیپوناترمی) ممکن است ناشی از:

* از دست دادن مقدار زیاد سدیم در بدن به دلیل ابتلا به بیماری‌هایی از قبیل اسهال، استفراق، تعریق زیاد، مصرف دیورتیک (مدر)، بیماری کلیه و کاهش سطح هورمون‌های کورتیزول، آلدوسترون و هورمون‌های جنسی (آدیسون)

* نوشیدن آب زیاد در طول ورزش

* تجمع مقدار زیادی مایعات در بدن که ناشی از نارسایی قلبی، سیروز، بیماری‌های کلیوی که موجب دفع پروتئین (سندروم نفروتیک) یا سوء تغذیه است.

در شماری از بیماری‌ها، خصوصاً بیماری‌های مرتبط با مغز و ریه، بسیاری از انواع سرطان‌ها و مصرف برخی از داروها بدن مجبور به تولید میزان زیاد هورمون‌های ضد دیورتیک شده و این امر منجربه احتباس مقدار زیادی آب در بدن می‌شود.

افزایش سطح سدیم خون (هیپرناترمی) معمولاً ناشی از دفع آب زیاد بدن (دهیدراسیون) و عدم نوشیدن آب کافی است.

در موارد نادر چنین شرایطی ممکن است ناشی از افزایش مصرف نمک بدون نوشیدن آب کافی، سندروم کوشینگ و یا بیماری ناشی از کمبود هورمون آنتی دیورتیک موسوم به دیابت بی‌مزه است.

پتاسیم

افزایش سطح کلرید خون (به نام هیپرکلرومیا) معمولاً نشانه کم آبی بدن است اما ممکن است با مشکلات دیگری نظیر سندروم کوشینگ و بیماری کلیه که موجب افزایش سدیم خون می‌شوند همراه باشد.

معمولاً دفع زیاد اسید باز (اسیدوز متابولیک) یا تنفس تند (موجب آلکالوزیس تنفسی) موجب بروز بیماری هیپرکرومیا می‌شود.

کاهش سطح کلرید خون (موسوم به هیپوکلرومیا) با هر اختلالی که موجب کاهش سطح کلرید خون می‌شود رخ می‌دهد.

نارسایی احتقانی قلب، استفراق طولانی مدت، ساکشن معده، بیماری آدیسون، آمفیزم یا سایر بیماری‌های مزمن ریوی (موجب اسیدوز تنفسی) و دفع اسید بدن (موسوم به آلکالوز متابولیک) ممکن است موجب کاهش کلرید خون شود.

علایم کمبود ویتامین D چیست؟

تشخیص کمبود ویتامین D از روی علایم بسیار دشوار و شاید غیر ممکن باشد زیرا علایم آن مشابه با بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات دیگر است از جمله می‌توان به خستگی، کوفتگی بدن و درد در عضلات اشاره نمود.

علایم مرتبط با کمبود شدید آن شامل درد در استخوان‌ها، ضعف عمومی و در برخی از افراد ابتلای مکرر به بیماری‌های عفونی است.

قابل ذکر است برخی از افراد ممکن است هیچ علایمی را مشاهده نکنند به همین دلیل اندازه گیری سطح این ویتامین از طریق آزمایش خون از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

بیماری‌هایی که کمبود ویتامین D می‌تواند موجب تشدید آن‌ها گردد عبارتند از:

آلزایمر، آسم، اوتیسم، سرطان، بیماری‌های مرتبط با سیستم ایمنی، افسردگی، دیابت نوع 1 و 2، اگزما، پسوریازیس، فشار خون، بیماری‌های قلبی، ناباروری و کاهش حجم اسپرم در مردان، التهاب روده، بی خوابی، میگرن، چاقی، پوکی استخوان، آرتریت روماتوئید، تشنج و اسکیزوفرنی

در یک بررسی محققان کلینیک مایو در آمریکا متوجه شدند بیماران مبتلا به سرطان خون که دارای سطح پایینی از ویتامین D می‌باشند دو برابر بیشتر از بیماران با سطح مناسب از ویتامین D دچار مرگ می‌شوند و همچنین سرعت پیشرفت این نوع سرطان در افراد دچار کمبود ویتامین D بیشتر از سایرین است.

طبق یک بررسی در ایران حدود 70 درصد از مردم دچار کمبود این ویتامین می‌باشند.

بنا بر گزارش‌های دیگری که توسط کلینیک مایو منتشر شده در آمریکا نیز 25 درصد از مردم دچار کمبود ویتامین D می‌باشند.

فقط یک آزمایش خون ساده کافی است برای تشخیص کمبود ویتامین D، اما تعیین حد مطلوب به این سادگی‌ها نیست.

درباره سطح مطلوب و سطح پایین ویتامین D همواره اختلاف نظر وجود دارد. آزمایش خون سطح 25 (OH)[1] بدن را اندازه گیری می‌کند.

مرکز دارو مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها را درباره سطح 25(OH) ویتامین D در سرم (خون) تعیین نموده است که به قرار زیر است:

کمبود: 25(OH) دی زیر 12 نانوگرم بر میلی لیتر

ناکافی: 25(OH) دی بین 12-20 نانوگرم بر میلی لیتر

سطح مناسب: 25(OH) دی بین 20-50 نانوگرم بر میلی لیتر

بیش از حد: 25(OH) دی بالای 50 نانوگرم بر میلی لیتر

تشخیص کمبود ویتامین D چگونه است؟

بسیاری از افراد معتقدند اندازه مینیمم سطح مناسب باید 30 نانوگرم بر میلی لیتر باشد.

براساس بررسی ملیان اچ ایان ای اس متوسط سطح ویتامین D در سال 1988-1994 از 30 نانوگرم بر میلی لیتر به 23 نانوگرم بر میلی لیتر در سال 2001 – 2004 رسیده است. و درصد زیر افراد با سطح ویتامین D زیر 10 نانوگرم بر میلی لیتر از 2 به 6 درصد رسیده و درصد افراد با سطح ویتامین D 30 نانوگرم بر میلی لیتر یا بالاتر از 45 به 23 درصد رسیده است.

این تغییر در سطح ویتامین D در همه جا وجود دارد.

راه‌های تشخیص کمبود ویتامین D چگونه است؟

راه درمان کمبود ویتامین D چیست؟

مقدار ویتامین D لازم جهت جلوگیری از بروز کمبود ویتامین D به شدت کمبود ویتامین D بستگی دارد.

راه‌های تشخیص کمبود ویتامین D چگونه است، هنگامی که سطح ویتامین D در خون زیر 30 نانوگرم بر میلی لیتر باشد برای کودکان مصرف مقدار 1000 واحد در روز ویتامین D 3 و مقدار 1500 تا 2000 واحد در روز برای بزرگسالان توصیه می‌شود.

توجه کنید برای افزایش سطح ویتامین D به اندازه 1 نانوگرم بر میلی لیتر به دریافت 100 واحد ویتامین D نیاز است.

مقدار نیاز بدن به ویتامین D چقدر است؟

میزان توصیه شده ویتامین D برای کودکان و نوجوانان 100 الی 300 واحد (IU) در روز است، بزرگسالان تا سن 70 سال 400 الی 600 واحد، زنان باردار و شیرده 600 واحد و افراد بالای 70 سال 800 واحد در روز است.

البته این ویتامین در کبد ذخیره می‌شود و می‌توان آنرا به صورت هفتگی و یا ماهانه نیز دریافت نمود.

چگونه میزان کافی از این ویتامین را دریافت کنیم؟

توصیه می‌شود 2 بار در هفته و هر بار به مدت 10 الی 15 دقیقه بدن خود (صورت، دست‌ها و پشت) را در معرض مستقیم نور خورشید قرار دهید.

چنانچه آفتاب گرفتن برایتان مقدور نمی‌باشد می‌توانید زیر نظر پزشک از مکمل‌های غذایی ویتامین D استفاده نمایید، همچنین توصیه می‌شود به میزان کافی منابع غذایی ویتامین D مصرف نمایید.

بهترین منابع غذایی ویتامین D

ماهی قزل آلا، تن و ساردین، لبنیات خام و محلی، تخم مرغ و قارچ از منابع غذایی سرشار از ویتامین D می‌باشند.