بهناز عباسی‌مقدم - کارشناس ارشد تغذیه
تحریریه زندگی آنلاین : برای اغلب ما این اتفاق افتاده است که نسبت به تفسیر نتایج آزمایش خون خود یا نزدیکانمان حساس شده باشیم، البته اغلب نتایج آزمایشات خون همراه با مقادیر مرجع و رفرانس هستند که کار را بسیار راحت نموده است. با وجود این، در بعضی موارد، علامت‌های اختصاری و یا در برخی موارد اطلاعات مختصر ما در مورد نقش بعضی مواد شیمیایی در بدن، ممکن است ما را گیج کنند که البته همین اتفاق ما را به دانستن سریع‌تر نتیجه آزمایش حساس‌تر می‌کند. در اغلب موارد، به دنبال بروز مشکل یا بیماری مکلف به انجام تست خون می‌شویم، اما در موارد بسیاری هم تغییراتی در اجزاء خونی ما رخ می‌دهد که بدون انجام آزمایش هیچ موقع متوجه آن نمی‌شویم و این تغییرات در درازمدت بر روی سلامتی ما اثر سوء خود را نشان می‌دهند. امروزه، نتایج آزمایشات خون در قسمت‌های هماتولوژی، بیوشیمی، ایمونولوژی و ارزیابی هورمون‌ها به تفکیک ارائه می‌شوند. میتوان گفت بیشترین تأثیر تغذیه در قسمت بیوشیمی خون قابل مشاهده است، چون مواردی نظیر قند خون، چربی خون، اوره و... در این بخش اندازه‌گیری می‌شوند. در این مقاله سعی شده است اطلاعات مختصری راجع به اجزاء تفکیک شده در قسمت بیوشیمی خون آورده شود. این توضیحات فقط به عنوان یک راهنمای اولیه ارائه می‌شوند تا شما با مکانیسم عمل مواد شیمیایی حمل شده در خون بیشتر آشنا شوید. هرگونه تفسیر دقیق نیاز به تداخل و دقت پزشک مورد نظر دارد و خارج از حوصله این بحث است.
* کراتی‌نین (Creatinine):
این ماده نیز محصول شکست پروتئین است و سطح آن انعکاسی از توده ماهیچه‌ای بدن می‌باشد. سطوح پایین کراتی‌نین در اثر دریافت ناکافی پروتئین، بیماری کبدی و حاملگی مشاهده می‌شود. افزایش میزان آن نیز در مشکلات کلیوی روی می‌دهد. میزان نرمال کراتی‌نین در حدود 4/1- 7/0 است.
گلوکز یا قند خون
(Fasting blood sugar = FBS):
این ماده، منبع اصلی تأمین انرژی در تمام موجودات زنده است. برای اندازه‌گیری قند خون فرد حتما باید ناشتا باشد، به همین دلیل واژه Fasting به کار می‌رود، یعنی بعد از مدت کوتاهی گرسنگی قند خون اندازه‌گیری شده است. این مدت حدود 10 تا 12 ساعت می‌باشد. اگر سطح قند خون فردی بعد از 12 ساعت ناشتا بیشتر از 105 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، نشان دهنده استعداد ابتلاء وی به دیابت در طی ده سال آینده است. میزان نرمال قند خون بین حداقل 70- 65 و حداکثر 110- 100در محدوده بالا می‌باشد، البته افزایش خفیف قند خون ممکن است در اثر دریافت اخیر فرد باشد، اما اگر در آزمایشات مکرر میزان آن تغییری نکرد، فرد نیاز به توصیه‌های رژیمی برای پیشگیری از ابتلا به دیابت در آینده دارد.
بیشتر بخوانید:
گروه خونی شما درباره شخصیت و سلامت بدنتان چه می گوید؟
کلسترول (Chol):
ماده چرب زرد رنگی است که در خون جریان دارد و افزایش سطح آن با افزایش ریسک بیماریهای قلبی رابطه مستقیم دارد. وجود کلسترول برای بدن حیاتی است، زیرا اعمال مهمی در بدن انجام می‌دهد، مثلا برای عملکرد فیبرهای عصبی، تشکیل نمک‌های صفراوی، حفظ ساختمان غشاء سلول‌ها و به عنوان پیش‌ساز هورمون‌های جنسی در بدن کاربرد دارد. میزان بالای آن در آزمایش نشان دهنده افزایش مصرف قند و کربوهیدرات و چربی در رژیم است و سطوح پایین آن نشان دهنده چربی کم در رژیم، سوء تغذیه و ... می‌باشد. تقریبا 40 درصد کلسترول از منابع غذایی تأمین می‌‌گردد (بقیه توسط خود بدن ساخته می‌شود)، بنابراین با رژیم کم کلسترول میتوان آن را به راحتی تنظیم نمود. بیشتر منشا کلسترول رژیم، چربی‌های اشباع موجود در محصولات گوشتی حیوانی و فرآورده‌های لبنی پرچرب هستند. کلسترول خود شامل دو نوع HDL و LDL است.
LDL:
LDL به نام «کلسترول بد» هم خوانده می‌شود و در واقع برای بدن ضروری است، چون کلسترول ساخته شده در کبد را برای نیازهای ساختمانی سلول حمل می‌نماید، اما مقادیر اضافی آن در دیواره رگ‌ها و بافت‌ها رسوب می‌کند. توصیه پزشکان کاهش سطح LDL به کمتر از 130 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است که البته در افرادی که دچار بیماریهای قلبی هستند، بهتر است حتی به کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر هم برسد.
HDL:
HDL به کلسترول خوب معروف است، زیرا وظیفه آن برداشت کلسترول اضافی از دیواره رگ‌ها و انتقال آن به کبد برای دفع کلسترول می‌باشد. میزان کم HDL در آزمایش، نشان دهنده دریافت رژیم غنی از کربوهیدرات تصفیه شده است. میزان HDL حدود 20 درصد کل کلسترول است. در بعضی آزمایشات نسبت نیز آورده می‌شود که بهتر است کمتر از 5 باشد. مناسب‌ترین میزان آن در مردان بزرگسال بیشتر از 40 و در زنان بزرگسال بیشتر از 50 است. هر چقدر این مقادیر بیشتر باشند، از نظر سلامتی مناسب‌تر است. در واقع نسبت ارزش تشخیصی زیادی دارد و بهتر است این نسبت کمتر از 3 باشد. در افرادی که در آنها این نسبت بین 6- 3 قرار دارد، جزو گروه ریسک متوسط هستند و اگر این نسبت بیشتر از 6 باشد، در گروه پر خطر برای ابتلا به بیماریهای قلبی قرار می‌گیرند.
بیشتر بخوانید:
بیماری‌ها را بر اساس گروه خونی خود بشناسید
پروتئین کل (total pro):
پروتئین کل که میزان کل پروتئین را در خون نشان می‌دهد، مقادیر کم یا زیاد آن نشان از بیماری خاصی ندارد، اما بیانگر این می‌باشد که برای یافتن علت آن به آزمایشات تکمیلی دقیق‌تری نیاز است.
لازم به ذکر می‌باشد که در بررسی هماتولوژی خون، مقادیر هموگلوبین و هماتوکریت، بیشترین ارتباط را با تغذیه دارند. در واقع هموگلوبین مهم‌ترین ناقل اکسیژن در بدن است و از دو قسمت گلوبین (بخش پروتئینی) و هِم (بخش حاوی آهن) تشکیل شده است. مقادیر نرمال آن مابین 16- 12 می‌باشد که البته کاهش مقدار آن نشان دهنده کم‌خونی و یا رژیم فقیر و سوء‌تغذیه است. هماتوکریت هم نشان دهنده درصد گلبول‌های قرمز خون در کل حجم خون می‌باشد. میزان مناسب آن بین 47- 36 درصد بوده و کاهش آن شاخص مهمی در ارزیابی کم‌خونی است.
MCV هم که در بررسی هماتولوژی اندازه‌گیری می‌شود، نشان دهنده سایز و حجم گلبول‌های قرمز است که در تشخیص نوع کم‌خونی مهم می‌باشد. معمولا در کم‌خونی فقر آهن قطر گلبول قرمز کم می‌شود و در کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 و یا فولات، قطر گلبول قرمز بیشتر از میزان طبیعی است.
در شماره‌های آینده، به بررسی پارامترهای آزمایش خون به صورت جداگانه خواهیم پرداخت.
چربی‌خون (TG= تری‌گلیسیرید):
تری گلیسیریدها در واقع دسته‌ای از چربی‌های بدن هستند که به عنوان سوخت و تأمین انرژی برای متابولیسم بدن به کار می‌روند. افزایش سطح آنها در خون معمولا نشانه دریافت زیاد کربوهیدرات است و کاهش آن در هیپرتیروئیدی، سوء تغذیه و سوء جذب مشاهده می‌شود و در مقایسه با کلسترول، ارتباط ضعیف‌تری با بیماریهای قلبی دارد. سطح آن به دریافت اخیر غذایی بسیار حساس است (خوردن غذای سبک قبل از آزمایش و حتی‌الامکان مصرف آن عصر روز قبل به طوری که 12 ساعت ناشتا رعایت شود، یکی از همین دلایل است). میزان مناسب تری گلیسیرید، معمولا زیر 200- 150 بوده و در شرایط سنی مختلف متفاوت است. اگر میزان اندازه‌گیری شده بالاتر از 200 بود، ضمن رعایت رژیم غذایی مناسب، توصیه جدی به انجام تمرینات ورزشی منظم روزانه می‌شود.
بیشتر بخوانید:
حقایق جالب درباره افراد دارای گروه خونی O
اسید اوریک:
اسید اوریک، محصول نهایی متابولیسم پورین‌ها در بدن است. پورین‌ها موادی هستند که به طور عمده در محصولات گوشتی وجود دارند. میزان بالای این ماده در رژیم پرپروتئین، نقرس و عفونت مشاهده می‌شود و سطح پایین آن نشان دهنده رژیم کم پروتئین و کم مولیبدنیوم (عنصر یافت شده در ترکیبات حیوانی) است.
میزان نرمال آن در زنان بین 7- 2میلی‌گرم در دسی‌لیتر و در مردان بین 5/8- 2 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است، البته در بسیاری از آزمایشات به جای بیان اسیداوریک، از blood urea که با B.U.N یا B.Uنشان داده می‌شود، استفاده می‌کنند. در این صورت مقادیر نرمال متفاوت خواهند بود و باید حدود 50- 10 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.
آلبومین (Alb):
آلبومین عمده‌ترین پروتئین خون است که در کبد ساخته می‌شود و در واقع مثل آنتی‌اکسیدان‌ها عمل می‌کند و بافت‌ها و سلول‌ها را از آسیب رادیکال‌های آزاد محافظت می‌نماید. آلبومین به محصولات دفعی، سموم و داروهای مضر که ممکن است به بدن آسیب بزنند متصل و موجب دفع آنها می‌شود.
همچنین بافر عمده بدن است و تعادل اسمزی را حفظ می‌کند، زیرا باعث کنترل میزان آب بدن می‌شود. علاوه بر آن، آلبومین باعث انتقال بسیاری از ویتامین‌ها، مواد معدنی و هورمون‌ها در خون می‌شود. هر چقدر میزان آن بیشتر باشد، بهتر است. بیشترین مقدار مورد انتظار آلبومین حدود 5/5 می‌باشد.
ترانس آمینازها (SGP, SGOT):
این آنزیم‌ها که به ترتیب آسپارتات ترانسفراز (AST) و آلانین ترانسفراز (ALT) نیز خوانده می‌شوند، در ابتدا در کبد شناسایی شدند و به همین دلیل به آنزیم‌های کبدی معروفند.
بعضی از داروها، بیماریهای کبدی، هپاتیت و بیماریهای مجاری صفراوی منجر به افزایش این آنزیم‌ها در خون می‌شوند، البته مقادیر کم آنها ممکن است به دلیل کمبود ویتامین B6 باشد. میزان مناسب آنها در محدوده وسیع 40‑5 قرار دارد.
* آهن (IRON)
بدن برای ساخت هموگلوبین و انتقال اکسیژن به ماهیچه‌ها (میوگلوبین) نیاز به عنصر آهن دارد. اگر آهن بدن پایین باشد، تمام سلول‌های بدن به خصوص سلول‌های ماهیچه‌ای در بزرگسالان و سلول‌های عصبی در کودکان نمی‌توانند عملکرد مناسب خود را انجام دهند. میزان مناسب آهن در محدوده 155- 40 قرار دارد و اگر در آزمایش فردی مقدار آن کمتر از محدوده نرمال بود، در آزمایش بعدی نیاز به تست فریتین (برای تشخیص کم‌خونی دقیق‌تر است) می‌باشد.
