زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گل‌هايی زيبا، اما خطرناك!

در ادامه مطالب شماره قبل، به بیان برخی از مسمومیت‌های رایج گیاهی می‌پردازیم:

1- تاتوره:

تاتوره گیاهی است علفی، یكساله، با ارتفاع 80-30 سانتی‌متر و بومی مناطق گرم و معتدل كه در تمام دنیا و ایران رویش دارد. این گیاه دارای برگ‌های پهن و گل‌های منفرد شیپوری زیبا به رنگ سفید و صورتی بوده، میوه آن یا سیب خاردار با چهار شكاف باز می‌شود و دانه‌های سیاه به مقدار زیاد خارج می‌گردند.

تاتوره از گیاهان سمی بوده، اثری شبیه بلادون (ولی قوی‌تر از آن) دارد و تمام قسمت‌های گیاه حاوی آلكالوییدهای هیوسیامین، آتروپین و اسكوپولامین می‌باشد.

علائم بالینی: تهوع، سردرد، سرگیجه، افزایش ضربان قلب، تاكی پنه، میدریاز، آژیتاسیون، هذیان، پوست خشك و قرمز رنگ، احتباس ادرار و یبوست.

درمان: در این موارد، درمان‌های علامتی و در صورت لزوم تجویز ضدآتروپین فیزوستیگمین (با احتیاط) مورد نیاز است.

فاویسم یا مسمومیت با باقلا:

این بیماری به علت كمبود آنزیم G6PD بوده و خود را به شكل دوسندرم بالینی نشان می‌دهد: یكی آنمی همولیتیك مزمن و دیگری آنمی همولیتیك در اثر تماس با مواد اكسیدان مانند داروها و باقلا. این بیماری ارثی است. كمبود آنزیم بر روی كروموزوم X اثر می‌گذارد و 200 میلیون نفر در سراسر جهان به این بیماری مبتلا می‌شوند. در ایران مبتلایان اغلب در استان‌های شمالی كشور می‌باشند.

علائم: بیمار مبتلا 48-24 ساعت بعد از خوردن باقلا بعد دچار بحران همولیز می‌شود، هموگلوبین اوری و گاهی كلا‌پس عروقی دارد. طی مدت همولیز تزریق خون برای جلوگیری از نارسایی قلبی، كلاپس و مرگ ضروری است كه به مقدار 15-10 سی‌سی برای هر كیلوگرم Packed-cell با كنترل هموگلوبین انجام می‌شود. مهم‌ترین مساله در برخورد با بیماران پیشگیری و توصیه به احتراز از تماس با باقلا یا مواد دارویی و اكسیدان می‌باشد.

2- گل خرزهره

گل خرزهره از گیاهان سمی می‌باشد. این گیاه در مناطق گرمسیری جهان گستردگی رویش دارد. خرزهره، درختچه‌ای است زینتی با گل‌های زیبای سفید و قرمز كه تمام قسمت‌های آن حاوی گلیكوزیدهای قلبی (مانند دیژیتالین) بوده و برای انسان و حیوان سمی است.

چنانچه برگ‌های خشك شده آن در علوفه حیوانات باشد، حیوان مسموم شده، گوشت و شیر آن برای انسان نیز ایجاد مسمومیت می‌كند. به خاطر شهرتی كه این گیاه در درمان برخی از بیماری‌ها دارد همه ساله مواردی از این مسمومیت در انسان و حیوان دیده می‌شود، به صورتی كه خوردن جوشانده گیاه یا در دهان گذاشتن چند برگ از آن می‌تواند موجب مسمومیت شود. مسمومیت اتفاقی بر اثر استفاده از تركه‌های آن به عنوان سیخ كباب ممكن است منجر به مرگ شود. در سال 1808 میلادی در جنگ اسپانیا تعدادی از سربازان فرانسوی اقدام به تهیه كباب از چوب این گیاه (به عنوان سیخ) نمودند و مسموم و تلف شدند. همچنین موردی از مرگ گاوها با نوشیدن آبی كه برگ‌های خرزهره در آن خیس شده بود، گزارش شده است.

علائم بالینی: مهمترین علائم بالینی، آریتمی، برادی‌كاردی سینوسی، بلوك سینوسی دهلیزی و بلوك دهلیزی بطنی بوده و در مسمومیت‌های شدید، تاكی‌كاردی، آریتمی و نهایتا فیبریلاسیون بطنی ایجاد می‌شود.

درمان: اصول درمان كلی مسمومیت‌ها شامل شستشوی معده و درمان نگهدارنده (همانند مسمومیت با دیژیتال) می‌باشد.

3- اوكالیپتوس:

اسانس یا روغن اوكالیپتوس به صورت مایع زرد روشن جهت بخور در دسترس عموم قرار دارد، دارای اثرات ضدعفونی‌كننده می‌باشد و اغلب به جای شربت ضدسرفه سهوا به كودكان داده می‌شود. در سال 1375، 84 مورد مسمومیت با مایع بخور اوكالیپتوس در مركز مسمومین لقمان حیكم گزارش شده كه با درمان سرپایی بهبود یافته‌اند. مكانیسم اثر و مقدار كشندگی آن مشخص نیست، اما خوردن 4 میلی‌لیتر از آن در افراد بالغ منجر به مرگ شده است. مقدار زیاد آن باعث سوزش مخاط دهان، تهوع، استفراغ، درد شكم، سرگیجه، اختلال تكلم، اختلال در راه رفتن، خواب آلودگی، افزایش ترشحات ریوی، تاكی پنه، برنكواسپاسم، پنومونی شیمیایی، دپرسیون تنفسی و در موارد شدید منجر به مرگ می‌شود.

درمان: این مورد درمان اختصاصی نداشته، درمان نگهداری و احیاء تنفسی، مشابه اقدامات درمانی هیدروكربورها می‌باشد.

مسمومیت با گیاه زینتی دیفن‌باخیا:

دیفن باخیا گیاهی است زینتی آپارتمان‌ها با برگ‌های بزرگ و رگه‌های سفید كه در اغلب منازل و گل فروشی‌ها وجود دارد. در اثر كندن برگ، شیره سفید رنگی خارج می‌شود كه ایجاد مسمومیت می‌كند. تركیبات شیره آن عبارت است از كریستال‌های اگزالات كلسیم و یك سم پروتئولیز و چنانچه كودك این ماده سفید رنگ را در اطراف دهان بمالد، سوختگی اطراف دهان، لب‌ها و در اثر بلع تورم لارنكس و اختلالات تنفسی ایجاد می‌شود. چنانچه شیره درخت با چشم‌ها تماس داشته باشد. سوختگی و تورم در محل تماس و زخم قرنیه چشم ایجاد می‌شود.

اقدامات درمانی: این مورد، درمان اختصاصی ندارد و مانند تمام مسمومیت‌های جلدی و مخاطی، شستشوی اطراف دهان و چشم با سرم فیزیولوژی و مشاوره چشم‌پزشكی مورد نیاز است.

كرچك:

كرچك، گیاهی است یكساله با ارتفاع متوسط 2 متر و برگ‌های بزرگ و پنجه‌ای شكل كه میوه آن پوشیده از خار بوده و دارای دانه روغن می‌باشد. این گیاه در بسیاری از نقاط ایران كاشته می‌شود. از دانه كرچك روغن كرچك تهیه می‌گردد كه در طب به عنوان مسهل استفاده می‌شود. مغز دانه كرچك دارای دو نوع سم می‌باشد: Ricine و دیگری ماده‌ای از مشتقات پیریدین به نام Ricinine كه هر دوی این سم‌ها موجب آگلوتیناسیون، همولیز گلبول‌های قرمز و دژنرسانس كلیه و گاهی كبد می‌شوند.

خوردن 4-3 عدد مغز دانه كرچك در كودكان یا 15 عدد از آن در بزرگسالان ایجاد مسمومیت می‌كند و حتی ممكن است منجر به مرگ شود. خوردن دانه سالم یا پوسته اثرات سمی چندانی ندارد، زیرا پوسته آن در دستگاه گوارش مقاوم است.

علائم مسمومیت: دو ساعت بعد از خوردن مغز دانه كرچك علائم به صورت سوزش دهان، تهوع، استفراغ، اسهال و درد شكم ظاهر می‌شود و با پیشرفت بیماری، خواب آلودگی، اختلال هوشیاری، سیانوز، هماتمز، هماچوری، خونریزی شبكیه، كلاپس قلبی عروقی، تشنج و اولیگوری، طی 2-1 هفته ایجاد می‌شود.

اقدامات درمانی: در صورتی كه خونریزی ایجاد نشود، اقدامات حفاظتی و نگهداری و در صورت لزوم CPR، شستشوی معده، تجویز شاركول و مسهل مورد نیاز می‌باشد. در صورت خونریزی، استفاده از FFP و خون، در صورت نارسایی كلیه، دیالیز و سایر درمان‌های كلاسیك برحسب مورد باید انجام شود.

میزان مرگ 5 درصد بوده و ممكن است بعد از 2 هفته اتفاق بیافتد.

شوكران:

گیاهی است علفی، 2 ساله با ارتفاع 2-1 متر كه در مكان‌های سایه‌دار كنار رودخانه‌ها و در تمام نواحی ایران رویش دارد. میوه آن به ابعاد 3 میلی‌متر بوده و قسمت میوه و برگ آن مصرف درمانی دارد، ولی تمام قسمت‌های آن سمی است. گل آزین و میوه بیشترین سمیت را دارد. ماده سمی، از مشتقات Piperidine بوده، دارای اثرات فلج‌كننده عضلات می‌باشد و همانند سم كورار، بلوك‌كننده گانگلیون‌های عصبی است.

علائم بالینی: عوارض مسمومیت طی 25 دقیقه تا یك ساعت بعد از مصرف شروع می‌شود. این علائم به صورت تاری دید، سردرد، سرگیجه، عدم تعادل، سوزش گلو، تهوع، استفراغ، برادی‌كاردی، هیپوتانسیون و اختلال تكلم بوده و با پیشرفت بیماری، میدریاز، دپرسیون تنفسی، هیپوكسی، سیانوز، تشنج، هذیان، اغماء و مرگ نیز ممكن است اتفاق بیافتد.

اقدامات درمانی: اقدامات لازم شامل احیاء تنفسی، كنترل تشنج، كنترل علائم حیاتی، شستشوی معده و تجویز شاركول می‌باشد. با به كار بردن درمان‌های محافظتی و نگهدارنده‌، میزان مرگ 10 درصد است.

شیرین‌بیان:

شیرین‌بیان، گیاهی است علفی با ساقه‌هایی به طول 1-5/0 متر و برگ‌هایی با 7-4 زوج كه گل‌های آن به رنگ آبی روشن بوده و در بسیاری از نقاط ایران رویش دارد. ماده اصلی این گیاه اسید گلیسیریدریك است كه خاصیت آن شبیه مینرال كورتیكواستروئید می‌باشد.

علائم بالینی: علائم شبیه سندرم هیپرآلدوسترونیسم اولیه و به صورت ضعف، هیپوكالمی، هیپرتانسیون، احتباس آب و نمك و اسیدوز متابولیك می‌باشد. بیماران مبتلا ممكن است با علائم ادم ریوی مراجعه كنند.

درمان: در این موارد، با درمان نگهدارنده، حفاظتی و در صورت لزوم اصلاح هیپوكالمی، بهبودی حاصل می‌گردد.