دکتر ايمان قماشي؛ متخصص جراحی زانو در گفت‌وگو با زندگی‌آنلاین مطرح کرد: زانو يکي از مهم‌ترين قسمت‌هاي بدن است. تمامي وزن هر انسان روي پاها قرار دارد و بيشترين فشار به مفصل زانو وارد مي‌شود به همين دليل زانو درد شايع‌ترين چالش افراد است. معمولاً زانو درد از سنين بالا شروع مي‌شود اما در سنين پايين نيز به دليل بيماري‌هاي ژنتيکي يا بروز حوادث، شاهد معضلات گسترده هستيم، به نوعي که کار اين افراد به عمل‌هاي جراحي منجر مي‌شود. اگرچه ساييدگي‌هاي زانو باعث مي‌شود که در بسياري از موارد افراد به ويژه در سن سالمندي زمين‌گير شوند، اما علم به اندازه‌اي پيشرفت کرده که مي‌توان با تعويض بخش‌هايي از زانو، درد را از بين برد و توان راه رفتن را به فرد سالمند بازگرداند. در اين رابطه با دکتر ايمان قماشي گفت‌وگو کرديم. وي که متخصص ارتوپدي است و فوق‌تخصص جراحي زانو دارد، معتقد است که مدت‌هاست نگراني بابت زانو درد معنا ندارد و با ورزش يا جراحي مي‌توان به زانو درد پايان داد.
دلایل زانو درد و مشکلات زانو
فوق‌تخصص جراحي زانو با تاکيد بر اين که مفصل زانو يکي از مفاصل تحمل‌کننده وزن انسان است گفت: زانوي انسان به واسطه وزني که دارد، تحت فشار زيادي قرار مي‌گيرد. به همين دليل درد و مشکلات مفصل زانو يکي از جدي‌ترين مسايلي است که به واسطه آن مردم به ارتوپد مراجعه مي‌کنند.
مشکلات زانو مي‌تواند به دليل تغييرات سن باشد و بسياري از مشکلات نيز به واسطه ناپايداري‌هاي زانو است که مي‌تواند ناپايداري کشکک باشد و در سنين پايين‌تر ديده مي‌شود.
دکتر قماشي با اشاره به اين که برخي از مشکلات مي‌تواند به واسطه آن دسته از آسيب‌هاي زانو باشد که در ورزش، تصادف يا سقوط ايجاد مي‌شود گفت: اين موارد مي‌تواند به واسطه شکستگي زانو، پارگي مينيسک يا رباط زانو باشد.
وي با اعلام اين که منظور از ناپايداري زانو، مشکلاتي است که به واسطه ژنتيکي به وجود مي‌آيد گفت: شل بودن رباط يا ساختار آناتومي زانو باعث مي‌شود ناپايداري در کشکک زانو ايجاد شود و ناپايداري کشکک باعث يک سري دردهايي مي‌شود که از سنين پايين‌تر خودشان را نشان مي‌دهند.
بیشتر بخوانید:
پوکی استخوان ؛ از علت تا درمان
درمان درد‌های مفصلی با زهر زنبور عسل
متخصص ارتوپدي با تاکيد بر اين که کشکک بايد در يک مسير مشخص در ناوداني روي استخوان ران و زانو حرکت کند گفت: اگر ناپايداري وجود داشته باشد، مسير حرکت در ناودان به هم مي‌خورد و همين به هم خوردن مسير حرکت باعث مي‌شود يک سري دردهايي ايجاد شود که به آن‌ها دردهاي جلوي زانو يا درد کشکک يا پاتومفورال مي‌گوييم. اين دردها از سنين پايين شروع مي‌شود و مبتلايان از سنين 15 سالگي به پزشک مراجعه مي‌کنند.
وي با اعلام اين که درمان درد در سنين پايين در بيشتر موارد درمان‌هاي بازتواني است و گفت: با درمان‌هاي بازتواني شکل قرار گرفتن عضلات را اصلاح مي‌کنيم، اگر راستاي اندام ايراد داشته باشد، راستاي اندام را اصلاح مي‌کنيم، اگر ضعف عضله باشد، اين ضعف را برطرف مي‌کنيم و در برخي موارد که اين ناپايداري‌ها شديد است و ضعف عضلات ايجاد مي‌کند، نياز به انجام جراحي دارد که با جراحي، هم مسير حرکت کشکک را تغيير مي‌دهيم، هم محل قرار گرفتن و چسبندگي تاندون را اصلاح مي‌کنيم و هم راستاي اندام را اصلاح مي‌کنيم.
دکتر قماشي با تاکيد بر اين که اين جراحي يک جراحي پيچيده است که جواب خوبي به درمان مي‌دهد گفت: خوشبختانه در بين بيماراني که ناپايداري کشکک دارند، از بين آن‌هايي که ناپايداري شديد نداشته باشند، بين 80 تا 90 درصد درمان غيرجراحي جواب مي‌دهد، اما در کساني که ناپايداري کشکک شديد است و دچار در رفتگي‌هاي شديد کشکک مي‌شوند، معمولان نياز به عمل‌هاي جراحي دارد.
*مشکلات زانوی پرانتزی
وي با اعلام اين که يک سري از بيماري‌هاي زانو به خاطر اشکال در راستاي اندام است گفت: چيزي که در ايران بسيار شايع است، زانوني پرانتزي است، به نوعي که جمعيت زيادي از بيماران زانوي پرانتزي دارند. خوشبختانه 70 درصد بيماران داراي زانوي پرانتزي نياز به عمل جراحي ندارند و فقط حدود 30 درصد از مبتلايان به زانوي پرانتزي، مشکلات حرکتي از جمله درد دارند. اين افراد دچار انحراف پيش رونده زانو مي‌شوند که براي اين‌ها بايد درمان جراحي با هدف اصلاح راستاي اندام انجام شود. در مورد اين بيماران بررسي مي‌کنيم که راستاي اندام از کجا اشکال دارد؟ آيا از زير زانو يا بالاي زانو اشکال دارد و از هر کجا اشکال وجود داشته باشد، از همان قسمت اصلاح انجام مي‌شود.
*مشکلات زانو و افزایش سن و چاقی
فوق‌تخصص جراحي زانو با تاکيد بر اين که يکسري از دردهاي زانو به خاطر تغييرات سن است گفت: مانند بسياري از نقاط بدن که تغييرات مربوط به سن بر آن‌ها تأثیر مي‌گذارد، روي زانو هم تغييرات سن باعث مي‌شود به مرور زمان لايه غضروفي که در زانو وجود دارد، نازک شود. بافت مينيسک‌هاي زانو که نقش ضربه‌گيرهاي زانو را دارد، به مرور زمان تحليل مي‌رود، مکانيزم حفاظتي کم مي‌شود و دچار پارگي‌ها شود که به آن‌ها پارگي دژراتيو مي‌گوييم (پارگي‌هايي که به واسطه تغييرات سن انجام مي‌شود). اين موارد باعث مي‌شود که دردهايي در زانو ايجاد شود که معمولاً در قسمت داخلي و قدامي زانو انجام مي‌شود. در برخي موارد نيز دردهايي در قسمت خارج زانو به وجود مي‌آيد که اين دردها يا مي‌تواند با چاقي ارتباط داشته باشد، يا بيماري‌هاي روماتوييد‌آرتريد مي‌تواند عامل ايجاد آن‌ها باشد. اگر فرد بيماري با درد زانو به پزشک مراجعه کند و آسيب‌ها و پارگي‌هاي رباط يا مينيسک را کنار بگذاريم، بيماري زمينه‌اي را در مورد آن‌ها بررسي مي‌کنيم. ابتدا روماتوييد و آرتريت را بررسي مي‌کنيم که در اين صورت روماتولوژيست بايد درمان کند و اگر بيمار افزايش وزن داشته باشد، بايد وزنش را کاهش دهد.
بیشتر بخوانید:
علائم آرتروز گردن
یک درمان شگفت انگیز برای زانو درد
تعویض مفصل زانو
وي با اعلام اين که در مرحله بعدي تصويربرداري انجام مي‌شود تا ببينيم ميزان تخريب در زانو چقدر است گفت: سن بيمار هنگام دردهاي زانو بسيار مهم است. به نوعي که اگر سن بيمار پايين باشد، درمان‌هاي نگه دارنده را توصيه مي‌کنيم، اما اگر سن بيمار بالاي 60 سال باشد، سنيني است که براي بيمار روشهاي جراحي را پيشنهاد مي‌دهيم که مي‌تواند شامل روشهاي تعويض مفصل زانو باشد.
-چه افرادی مناسب عمل جراحی مفصل زانو هستند؟
دکتر قماشي با تاکيد بر اين که خوشبختانه تعويض مفصل زانو يکي از عمل‌هاي موفق در ارتوپدي است که حدود 85 درصد موارد رضايت بيماران را به دنبال دارد گفت: در بيماراني که انديکاسيون انجام اين جراحي را دارند، با خيال آسوده‌تر جراحي مي‌کنيم. منظور از انديکاسيون اين است که يک سري معيارهايي براي جراحي داريم که به عنوان مثال بيمار درد شديد داشته باشد، زندگي براي او مختل شده باشد، سن بيمار از 60 بالاتر رفته باشد، تخريب در مفصل ايجاد شده باشد و خلاصه اينکه روشهاي ديگر درمان انجام شده باشد و راه ديگري به غير از تعويض مفصل نداشته باشد، در اين صورت جراحي را انجام مي‌دهيم.
وي در خصوص راه‌هاي ديگر درمان زانو درد گفت: منظور اين است که بيمار فيزيوتراپي کرده باشد، داروهاي لازم را مصرف کرده باشد، وزن را کاهش داده باشد و ديگر هيچ راهي باقي نمانده باشد، در اين صورت تعويض مفصل انجام مي‌دهيم. وي در پاسخ به اينکه برخي اوقات مشاهده شده تعويض مفصل در سنين پايين‌تر نيز انجام شده است گفت: شرايط بيماران سنين پايين متفاوت است. اين‌ها افرادي هستند که انحراف شديد زانو دارند، تخريب زياد زانو به هر دليلي ايجاد شده يا بيماراني که زمينه بيماري ژنتيکي زانو دارند که براي اين افراد در سنين پايين تعويض مفصل زانو انجام مي‌دهيم. همه اين موارد به بررسي دقيق نياز دارد که پس از تصويربرداري دقيق، تصميم‌گيري مناسب انجام مي‌شود.
-این عمل تعویض مفصل چه مزایایی دارد؟
متخصص ارتوپدي با تاکيد بر اين که در نتيجه تعويض مفصل زانو، کيفيت زندگي بيمار تغيير مي‌کند گفت: منظور از تغيير کيفيت زندگي اين است که شرايط زندگي بيمار به اندازه‌اي خوب مي‌شود که فرد به زندگي عادي باز مي‌گردد. يعني مي‌تواند رانندگي کند، ورزش کند، پياده‌روي کند، کوه برود، شنا کند و خانم‌هاي خانه‌دار نيز بدون هيچ مشکلي بتوانند کارهاي خانه را انجام بدهند.
وي در پاسخ به اين که تعويض مفصل محدوديت يا ممنوعيت در رفتار روزانه دارد گفت: تنها محدوديت‌هايي که بيماران تعويض مفصل کرده بايد رعايت کنند، اين است که بايد هميشه از توالت‌فرهنگي استفاده کنند و به صورت چهار زانو يا دوزانو نبايد روي زمين بنشينند. البته بيماراني که کارشان به تعويض مفصل مي‌کشد، قبل از تعويض همچنين کارهايي را نمي‌توانستند انجام بدهند، به عبارت بهتر بعد از تعويض مفصل زانو، اتفاق خاص يا محدويت جدي براي آن‌ها به وجود نمي‌آيد.
طول عمر مفصل زانو چقدر است؟
دکتر قماشي در پاسخ به اين که طول عمر مفصل زانوي مصنوعي چقدر است گفت: نکته‌اي که بيماران روي آن حساس هستند و باعث نگراني آن‌ها مي‌شود، طول عمر مفصل زانو (پروتز) است. طول عمر مفصل تعويض شده معمولاً بين 10 تا 15 سال است. البته اکنون با پروتزهاي جديدي که به بازار آمده، طول عمر پروتزها بيشتر هم شده است.
وي در خصوص دليل پايان يافتن طول عمر مفصل زانو گفت: معمولاً اگر پروتزي 15 سال کار کند و بگوييم بيش از اين نمي‌تواند کار کند، به دليل شل شدن پروتز در محل اتصال به استخوان است که اين شل شدگي باعث مي‌شود مجبور شويم با جراحي دوباره مفصل جديدي را جايگزين کنيم. اکنون با پروتزهاي جديدي که وارد شده، اين جراحي به سادگي انجام مي‌شود و مشکلي براي تعويض دوباره مفصل زانو نداريم.
محدودیت‌های زانوی عمل شده چیست؟
فوق‌تخصص جراحي زانو در پاسخ به اين که بسياري از بيماران مبتلا به درد زانو، نگران اين هستند که پس از تعويض مفصل، فلج شوند يا ديگر نتوانند راه بروند و زمين‌گير شوند، آيا چنين چيزي صحت دارد گفت: اين طور نيست. بيماري که تعويض مفصل زانو انجام مي‌دهد، نه تنها نبايد نگران زمين‌گيري باشد، بلکه عصر همان روز يا در نهايت فرداي روز عمل جراحي از تخت پايين مي‌آيد، راه مي‌رود، تمام وزنش را از طريق پاها و زانو روي زمين مي‌گذارد و تمام قسمت کف پا را روي زمين مي‌گذارد.
وي با تاکيد بر اين که بيمار تحت عمل جراحي مفصل زانو تنها مدتي از زانوبند استفاده مي‌کند گفت: بيماري که جراحي شده، بعد از آن که درد ناشي از عمل کاهش يابد، حرکات زانو را شروع مي‌کند. زانوبند از پاي بيمار باز مي‌شود و چند روزي از عصا يا واکر استفاده مي‌کند و پس از مدتي عصا يا واکر را نيز کنار مي‌گذارد. به عبارت بهتر بيمار چند روز پس از عمل جراحي مي‌تواند کارهاي شخصي خودش را انجام دهد و مانند جراحي ديگر نيست که بيمار در بستر بماند و نياز به استراحت کامل داشته باشد. در نهايت بعد از 4 هفته که درد کاهش يافت، بيمار به حالت عادي کامل باز مي‌گردد و مي‌تواند کارهاي معمولي را انجام دهد و هيچ محدوديتي در رفتارهاي زندگي ندارد، حتي مي‌تواند به استخر برود و در آب پياده‌روي داشته باشد.
دکتر قماشي با ابراز تأسف از اين که مباحث عاميانه باعث ضربه به علم پزشکي مي‌شود گفت: متاسفانه در جامعه بين افراد عادي مطرح مي‌شود که تعويض مفصل باعث زمين‌گيري يا از کارافتادگي مي‌شود، در صورتي که اين باور غلط است. بهترين راهکار و توصيه من به کساني که در تعويض مفصل زانو ترديد دارند اين است که با بيماران مبتلا به زانو دردي که جراحي تعويض مفصل انجام داده‌اند، مشورت کنند. البته بايد با بيماراني مشورت شود که عمل روي آن‌ها به خوبي انجام شده و پزشکي که اين کار را انجام داده، تخصص و مهارت لازم را داشته است. شک ندارم که براي اين بيماران نتيجه تعويض مفصل عالي است.
مراقبت‌های پس از جراحی چگونه است؟
در درمان‌هاي غيرجراحي که به بيماران مي‌دهيم، تقويت عضلات چهارسر ران را تاکيد مي‌کنيم که براي کاهش درد بسيار مؤثر است. يکي از مواردي که به بيماران توصيه مي‌کنيم، اين است که در آب راه بروند. زيرا در آب فشار وزن بدن کم مي‌شود و در نتيجه فشار روي زانو نيز کاهش مي‌يابد، اما عضلات تحت فشار آب قرار مي‌گيرد و تقويت مي‌شوند. حالت ديگر ورزش‌هاي ساده‌اي است که بيمار روي زمين مي‌نشيند و يک پايش را صاف بالا مي‌آورد که اين حرکت باعث تقويت عضله چهارسر ران مي‌شود. اگر بيمار سرحال‌تر باشد، به آن‌ها مي‌گوييم که ورزش ايروبيک يا هوازي انجام بدهند، اما به آن‌ها توصيه مي‌کنيم که موقع ورزش، زانوهایشان زياد خم نشود و تحت فشار زياد قرار نگيرد. حتي برخي بيماران سؤال مي‌کنند که آيا مي‌توانيم از دوچرخه ثابت استفاده کنيم که پاسخ مثبت است، فقط بايد زين دوچرخه را بالاتر بياورند که زانو زياد خم نشود. در مجموع ورزش‌هاي زيادي مخصوص زانو وجود دارد که به 80 درصد بيماران مبتلا به زانو درد اين ورزش‌ها را توصيه مي‌کنيم و در بيشتر موارد با همين ورزش‌ها خوب مي‌شوند، تنها در مورد 20 درصد بيماران، اين ورزش‌ها جوابگو نيست و کارشان به جراحي مي‌کشد که اين افراد تخريب زياد مفصل زانو و سن بالا دارند.
چه داروهایی برای درمان مشکلات زانو هستند؟
تنها داروهايي که براي مبتلايان به زانو درد تجويز مي‌کنيم، داروهاي ضددرد و ضدالتهاب است و بقيه داروهايي که در بازار به عنوان غضروف‌ساز در بازار وجود دارد، يا آمپول‌هايي که به زانو تزريق مي‌شود، يا ژل‌هايي که به زانو تزريق مي‌شود، هيچکدام پايه علمي ندارد. نتيجه بررسي‌ها نشان داده که تزريق اين آمپول‌ها اثري نداشته يا اعلام شده که معلوم نيست اثري داشته باشد. در آخرين مقالاتي هم که انجمن ارتوپدي منتشر کرده، تاکيد شده که اين آمپول‌ها تجويز نشود و تنها چيزي که توصيه مي‌شود، اين است که داروي ضددرد تجويز شود تا مبتلايان به زانو درد بتواند ورزش کنند و با اين ورزش‌ها که باعث تقويت عضلات مي‌شود، به زندگي روزمره بازگردند. ما به بيماران توصيه مي‌کنيم که اگر روزي دو بار هم قرص‌هاي مسکن مصرف کنند تا دردشان کاهش يابد و بتوانند ورزش کنند، هيچ اشکالي ندارد.
دکتر قماشي تاکيد کرد: اکنون اوزون‌تراپي، پي‌آرپي يا تزريق ژل از جمله روشهاي درماني است که انجام مي‌شود، اما هيچ کدام قطعي نيست و فقط مي‌تواند تا مدتي درد بيمار را کاهش دهد و اثر آن‌ها از مصرف مسکن بيشتر نيست. در برخي موارد شاهد هستيم که آمپول‌هاي گران‌قيمت خارجي به زانو تزريق مي‌شود، اما اين تزريق‌ها هيچ فايده‌اي ندارد و اگر زانوي بيمار تخريب شده باشد، يا بيمار در سنين بالا قرار دارد، بهتر است هيچ هزينه ديگري نکند و تنها به تعويض مفصل بي‌انديشد.
وي در پاسخ به اين که برخي از پزشکان اصرار دارند از پله استفاده نشود يا فشار به زانو وارد نشود اما شما بر ورزش تاکيد مي‌کنيد گفت: اين که بر ورزش تاکيد مي‌کنيم منظور ورزش‌هايي است که فشار روي زانو را زياد نکند، اما عضلات مرتبط را تقويت کند. اين حرف درستي است که اگر فشار روي مفصل زانو زياد شود، تخريب را شدت مي‌دهد، اما تقويت عضلات زانو که ناشي از ورزش‌هاي خاص باشد، فشار روي زانو را کاهش مي‌دهد و به بهبود بيمار کمک مي‌کند.
بیشتر بخوانید:
آموزش کمک های اولیه برای آسیب‌های مفصلی و استخوانی
درد سیاتیک و راه های درمان آن
وي به اثرات مخرب مصرف داروهاي گياهي اشاره کرد و گفت: بيماراني را داريم که با تخريب شديد مفصل زانو يا لگن به پزشک مراجهه مي‌کنند. اين بيماران براي چاق شدن يا لاغر شدن از داروهاي گياهي استفاده کرده‌اند که در اين گياهان موادي وجود دارد که باعث تخريب شديد مفاصل بدن مي‌شود و جوانان با اين علايم به پزشک مراجعه مي‌کنند. به عنوان مثال دختر يا پسر 20 ساله‌اي با درد شديد زانو يا لگن به پزشک مراجعه مي‌کند و هنگامي‌که بررسي مي‌کنيم، متوجه مي‌کنيم که مفاصل بدن اين فرد تخريب شده و هنگامي‌که از او سؤال مي‌کنيم چه کار کرده، متوجه مي‌شويم به عطاري مراجعه کرده و گردي براي چاق شدن يا براي لاغر شدن گرفته که به «گرد فرشته» معروف است و مصرف اين گرد تخريب مفاصل را به دنبال داشته است.
دکتر قماشي با تاکيد بر اين که داروهاي گياهي اگر از سوي متخصص پزشک طب سنتي صورت گرفته باشد، مي‌توان آن‌ها را امتحان کرد گفت: به خاطر داشته باشيم که تمامي گياهان تجويزي طب سنتي نيز تنها اثرات کاهش درد دارد. تاکنون هيچ تحقيقي ثابت نکرده که دارويي وجود دارد که مي‌تواند مفصل تخريب شده را بازسازي کند. متاسافنه بافت غضروفي در بدن از بافت‌هايي است که‌ترمیم نمي‌شود، اين يک واقعيت علمي تأیید شده است که يک سري از بافت‌ها در بدن وجود دارد که در صورت تخريب هرگز ترميم نمي‌شود که غضروف هم يکي از آن‌هاست.
وي با اشاره به روشهاي جايگزيني گفت: روشهاي درماني تحت عنوان بازسازي وجود دارد. به عنوان مثال گاهي يک غضروف را از يک نقطه از بدن بر مي‌داريم و در جاي ديگر وصل مي‌کنيم. برخي از غضروف‌ها در نقطه‌اي از بدن قرار دارند که تحت فشار وزن نيستند و سالم مي‌مانند به همين دليل آن‌ها را از آن جا برمي‌داريم و در نقطه‌اي قرار مي‌دهيم که تحت فشار وزن قرار دارد که به اين روش «موزاييد پلاستي» مي‌گوييم. اما در سنين بالا که تخريب مفصل کلي است، تنها راهکار اين است که مفصل را برداريم و مفصل مصنوعي را جايگزين کنيم و بقيه درمان‌ها جنبه کاهش درد دارد تا بيمار بتواند براي مدتي به زندگي خود ادامه دهد.
فوق‌تخصص جراحي زانو در پاسخ به اين که تخريب زانو در مردان بيشتر است يا زنان گفت: بيماري‌هاي تخريب زانو در اثر سن در خانم‌ها بسيار بيشتر است به نوعي که تخريب زانو در خانم‌ها نسبت به آقايان 9 به يک است. يعني در قبال هر 9 خانمي که تعويض مفصل مي‌کنيم، يک آقا تعويض مفصل مي‌شود. در آقايان حوادث بيشتر باعث مشکلات زانو مي‌شود و با آسيب‌هاي در نتيجه ورزش و تصادف به پزشک مراجعه مي‌کنند، اما در خانم‌ها بيشتر با مشکلات دژنراتيو (تخريب زانو در اثر گذر سن) به پزشک مراجعه مي‌کنند.
دکتر قماشي در پاسخ به اين که تأثیر پوکي استخوان بر زانو چقدر است گفت: پوکي استخوان ارتباطي به آرتروز ندارد، اما چون استخوان را درگير مي‌کند، اطراف زانو را نيز درگير مي‌کند. البته هنگام تعويض زانو پوکي استخوان بسيار مهم است. اگر بخواهيم فردي که مبتلا به پوکي استخوان است را تعويض مفصل کنيم، در گام اول ميزان پوکي استخوان را بررسي مي‌کنيم، زيرا اگر پوکي استخوان شديد باشد، قبل و بعد از عمل بايد تمهديدات شديدي بي‌انديشيم. داروهايي قبل و بعد از عمل به بيمار مي‌دهيم، يا پروتزي که استفاده مي‌کنيم بايد متفاوت باشد. نکته مهم اين است که ماندن پروتز در مفصل، مستلزم اين است که استخوان سالمي باشد که بتواند پروتز را نگه دارد که در مورد همه بيماران به ويژه مبتلايان به پوکي استخوان اين نکته بسيار اهميت دارد.
