دكتر محمد علیمرادی؛ دكترای داروسازی، دانشجوی دكترای تخصصی تغذیه
درمان استئوپروز برای هر بیمار با توجه به میزان دانسیته و تراکم بافت استخوان ، بیماریهای زمینه‌ای، وضعیت اقتصادی- اجتماعی، سن و جنس بیمار متفاوت است. داروهای مورد مصرف در پوکی استخوان به دو دسته داروهای ضدجذب (که مانع از بین رفتن استخوان و جذب آن می‌شوند) و داروهای آنابولیك (کمک کننده به ساخت مجدد استخوان) تقسیم می‌شوند. استفاده از داروهای ضد جذب باعث افزایش حدود 5 تا 10 درصدی در دانسیته و تراکم استخوان بخصوص در سال اول استفاده از آنها می‌شود ولی استفاده از داروهای آنابولیك می‌تواند دانسیته را تا 30درصد نیز افزایش دهد.
داروی‌های دسته بیس فسفونات گروهی از داروها هستند که به عنوان داروهای خط اول ، در درمان پوکی استخوان و جلوگیری از خطر کاهش چگالی استخوان استفاده می شوند که عبارتند از: آلندرونات، ریسدرونات، اتیدرونات، تیلودرونیت، ایباندرونیت، زولیدرونیت، پامیدرونیت. تراکم استخوان با مصرف داروهای این دسته افزایش یافته و خطر شکستگی و کاهش تراکم و توده استخوانی کمتر می‌شود. اما تمام داروها به موازات اثرات مفید درمانی دارای عوارض جانبی هم می باشند که باید مورد توجه واقع شوند. در مورد داروهای بیس فسفونات ها حالت تهوع، درد شکمی، سختی بلع و عوارض التهاب یا زخم مری (در حد ناتوان كننده و نیازمند به بستری و حتی منجر به تنگی مری) می‌تواند پیش بیاید.
به همین دلیل به محض مشاهده هر علامتی از التهاب یا زخم مری (ازوفاژیت) باید مصرف دارو قطع شود و پزشک معالج مطلع گردد. داروهای دیگری هم در افراد دچار پوکی استخوان استفاده می‌شود که از آن جمله می‌توان به داروهای رالوكسیفن، استروژن، كلسیتونین، كلسیم و ویتامین D، هورمون پاراتیروئید اشاره کرد.
درمانهای جایگزین
استفاده از هورمون‌های استروژن و پروژسترون و درمانهای جایگزین هورمونی (HRT) در زنان یائسه در افزایش تراكم در همه نواحی استخوانی موثر است و خطر شكستگی‌های كمری و غیركمری (از جمله شكستگی لگن) را كاهش می‌دهد. این داروها همچنین خطر سرطان كولوركتال را كاهش داد اما عوارض مهمی دارند که استفاده طولانی مدت این داروها را محدود کرده است.این عوارض شامل: سرطان سینه مهاجم، سكته مغزی، ترومبوآمبولیسم وریدی و بیماریهای عروق كرونر قلب می باشند.
داروهای غیرهورمونی
داروهای غیرهورمونی دیگری مانند رالوکسیفن وجود دارند(دسته داروهای SERMs) كه در بدن به گیرنده‌های استروژن، با همان میزان تمایل استروژن، وصل می‌شوند، اما در بعضی بافتها اثرات مشابه استروژن و در بعضی بافتها اثرات مخالف با استروژن را دارند. این دارو در مردان استفاده نمی‌گردد. رالوکسیفن اثرات مشابه استروژن بر روی استخوان و چربی‌های خون دارد و در پستان و رحم، اثرات مخالف با استروژن نشان می‌دهد. این دارو تراكم را در نواحی كمر و لگن (سر استخوان ران)، افزایش می‌دهد و بطور واضح سطح نشانگرهای بازجذب استخوانی را كاهش می‌دهد. این دارو همچنین در كاهش خطر شكستگی‌های كمری موثر است. گرگرفتگی، خونریزی واژن، توقف قاعدگی، خارش فرج، اختلالات گوارشی، کاهش تعداد پلاکتها، احتباس مایعات، طاسی، فیبروم رحم، اختلالات بینایی (تغییرات قرنیه، آب مروارید و رتینوپاتی) از عوارض جانبی دارو هستند.
داروی دیگر کلسی تونین است که امروزه بیشتر به شکل اسپری بینی وجود دارد ولی اشکال تزریقی آن نیز موجود است. این دارو منجر به مهار سلولهای موثر در جذب استخوان (استئوكلاست ها) شده و به عنوان یك داروی ضد جذب استخوان عمل می‌كند. اسپری بینی كلسی تونین در جلوگیری از شكستگی كمری در مبتلایان به پوكی استخوان شدید موثر است و با استفاده از آن، تراكم استخوان در نواحی كمر و لگن، حفظ شده و شاید اندكی افزایش یابد. کلسی تونین به اندازه بیس فسفونات‌ها قوی نیست، معمولا برای افرادی که قادر به مصرف داروی دیگری نیستند استفاده می‌شود.
آنالوگ‌های هورمون پاراتیروئید هم مانند داروی تری پاراتید (Teriparatide) در درمان پوکی استخوان موثرند. این دارو تراكم استخوانی مهره ها را افزایش می‌دهد و خطر شكستگی‌های استخوانی را كاهش می‌دهد. تری‌پاراتید برای درمان افرادی كه سابقه شكستگی دارند یا واجد چند عامل خطر برای پوكی استخوان هستند یا به درمانهای قبلی جواب نداده‌اند مصرف شود. عوارض آن عبارتند از: حالت تهوع ، سردرد و افزایش کلسیم خون.
علاوه بر داروهای مذکور مصرف کلسیم و ویتامین D به عنوان مکملهای ضروری برای درمان استئوپروز باید مورد توجه قرار گیرد. کمبود کلسیم یک نقش اصلی در پیشرفت استئوپروز دارد. دریافت پایین کلسیم در کاهش چگالی استخوان، در از دست دادن زودرس بافت استخوانی و افزایش خطر شکستگی موثر است. رژیم غذایی باید مقادیر كافی كلسیم باشد. منابع غذایی كلسیم شامل مواد لبنی مانند شیر، ماست، پنیر، دوغ، سبزیجات تیره برگ‌دار، آبزیان مانند ماهی قزل‌آلا و ساردین، آجیل مانند انواع بادام، انجیر خشك، مواد غذایی غنی شده با كلسیم مانند غلات، انواع آبمیوه و نوشیدنی نان‌های غنی شده با كلسیم است.
ویتامین (D) یك ویتامین محلول در چربی است كه از منابع غذایی و یا قرار گرفتن در برابر خورشید تامین می‌شود. این ویتامین برای جذب كلسیم در بدن ضروری است و در نتیجه دریافت كافی آن اهمیتی برابر دریافت كافی كلسیم دارد. منابع غذایی ویتامین D شامل شیر غنی شده، زرده تخم مرغ، جگر، کره و ماهی های چرب مثل ماهی آزاد،کپور ، قزل‌آلا، ساردین است.
