دكتر ايرج خسرونيا؛ متخصص بيماری های داخلی
خونریزی‌های دستگاه گوارش ممكن است به صورت استفراغ خونی (هماتمز)، دفع خون روشن و یا تیره (ملنا) خود را نشان دهد. گاهی اوقات خونریزی‌های خفیف و مزمن دستگاه گوارش فقط توسط آزمایشگاه و بررسی مدفوع تشخیص داده می‌شود و بیمار با ضعف عمومی و بی‌حالی و رنگ‌پریدگی مراجعه می‌كند كه متأسفانه به علت طرح فیزیكی ساخت توالت‌ها و عدم مشاهده مدفوع ممكن است این پدیده مدت‌ها از نظر دور بماند.
در اكثر بیمارستان‌های ایران یك تا دو درصد مراجعان را بیمارانی تشكیل می‌دهند كه یا از خونریزی حاد شكایت می‌كنند و یا با علائم آنمی و ضعف عمومی مراجعه می‌نمایند و با توجه به اینكه حدود 5 درصد بیماران به علت خونریزی فعال از واریس مری یا زخم‌های معده و اثنی‌عشر فوت می‌كنند، مراجعه بموقع، تشخیص بیمار و درمان اورژانس در خونریزی‌های دستگاه گوارش امری اجتناب‌ناپذیر است.
متاسفانه افزایش بیماری‌های همراه و اختلال همودینامیك از جمله عواملی است كه عوارض مرگ و میر را بیشتر می‌كند كه در این مورد حضور بموقع پزشك و بستری نمودن بیمار، به خصوص بیماران بدحال، در ICU كمك زیادی به نجات جان بیماران خواهد كرد. آمارهای موجود نشان می‌دهد 50 درصد از خونریزی‌های دستگاه گوارش به علت زخم‌های معده و اثنی‌عشر است. پارگی مخاط مری یا سندرم مالوری ویس در حدود 5 درصد بیماران دیده می‌شود واریس مری، به خصوص در كشورهایی كه از الكل استفاده می‌كنند و كشورهای با شیوع بالای هپاتیت ویروس نسبت به مناطق دیگر شایع‌تر است. در ایران به علت مصرف داروهای NSAID، خونریزی‌های دستگاه گوارش، به علت گاستریت اروزیو ویا ازوفاژیت بیشتر دیده می‌شود.
خونریزی از قسمت تحتانی دستگاه گوارش ممكن است به علت هموروئید، شقاق و كولیت باشد كه با دفع خون روشن یا گاهی سوزش ناحیه مقعد خود را نشان می‌دهد. اكثر بیماران از دفع خون روشن، قبل و بعد از مدفوع، به خصوص در موقع یبوست شكایت دارند. ناگفته نماند كه سرطان‌های قسمت تحتانی دستگاه گوارش می‌تواند فقط با وجود خون در مدفوع خود را نشان دهد. بنابراین حتی اگر بیمار از نظر هموروئید بیمار شناخته‌شده‌ای باشد، بررسی تمام كولون توصیه می‌شود.
در بسیاری از كشورهای پیشرفته بررسی آندوسكوپی كولون جزء معاینه‌های سالیانه است؛ ولی متاسفانه در كشورهای خاورمیانه حتی اگر علائم خونریزی و درد شكم وجود داشته باشد، بیمار و حتی پزشك از انجام كولونوسكوپی امتناع می‌كنند كه متاسفانه درصدی از این بیماران با پیشرفت ضایعات بدخیم مجددا مراجعه می‌نمایند.قابل ذكر است یك سوم بیماران كه دچار خونریزی دستگاه گوارش به علت زخم پپتیك هستند، بعد از سه سال مجددا به علت عود خونریزی مراجعه می‌كنند.
به طور كلی می‌توان علل خونریزی‌های قسمت فوقانی دستگاه گوارش را به صورت زیر تقسیم‌بندی نمود.
1- زخم پپتیك
2- پارگی مالوری ویس
3- واریس مری
4- گاستریت اروزیو
5- سایر عوامل خونریزی را علل خونریزی‌های قسمت تحتانی را می‌توان به صورت زیر تقسیم‌بندی كرد:
هموروئید، فیستول، فیشر، دیورتیكول‌ها، زخم‌های ناحیه ركتوم و سكوم، پولیپ، سرطان، اختلالات عروقی و دسپلازی آنها كه می‌توان ركتوسیگموئیدوسكوپی، كلونوسكوپی و در مواردی سنتی گرافی گلبول‌های قرمز به تشخیص رسید.
بررسی بیمار مبتلا به خونریزی دستگاه گوارش باید با دقت و حوصله انجام گیرد. ابتدا ضمن گرفتن رگ و تزریق سرم، به تعداد ضربان قلب و فشارخون و رنگ بیمار توجه كرده و مقدار خونریزی بیمار بررسی می‌شود. خونریزی‌های شدید موجب تغییر تعداد ضربان نبض و پایین افتادن فشار خون می‌شود و گاهی در چند ساعت اول ممكن است مقدار هموگلوبین بیمار كم نشده باشد كه این امر به علت افت گلبول‌های قرمز و پلاسما با هم است؛ ولی پس از چند ساعت به علت ورود مایع از خارج عروق به داخل آن، حجم خون در گردش به حد طبیعی برمی‌گردد، ولی مقدار هموگلوبین كمتر خواهد شد.
بنابراین، جبران حجم خون از دست رفته همچنین N.C كردن بیمار و استراحت وی از اهمیت بسیاری برخوردار است و در صورتی كه بیماری‌های دیگر وجود داشته باشد، بیمار حتما باید در بخش ICU بستری شود. NG tube برای تخلیه خون داخل معده در خونریزی‌های قسمت فوقانی لازم است.درمان خونریزی بستگی به تشخیص و علت خونریزی دارد و در صورت مثبت بودن تست H.pylori، درمان میكروب‌زدایی و در صورت وجود زخم خونریزی‌دهنده فعال، مشاوره جراحی ضروری به نظر می‌رسد. بررسی سدیم، پتاسیم و هموگلوبین، اوره، كراتینین و تست‌های كبدی بیمار و كنترل فشار خون وی ضروری است.تا تشخیص قطعی علت خونریزی قسمت فوقانی و تحتانی دستگاه گوارش باید فشار خون، حجم خون و علائم حیاتی بیمار كنترل شود و سپس با تشخیص قطعی به درمان بیماری پرداخت.
