دكتر ایرج خسرو‌نیا؛ متخصص داخلی
پیوند كبد در تمام دنیا به‌خصوص جهان سوم، یك معضل است، زیرا اكثر مردم آشنایی كافی با اهدای عضو از جانب بیمارانی كه دچار مرگ مغزی (CVA) شده‌اند یا فوت كرده‌اند، ندارند. متاسفانه بسیاری از افرادی كه به‌خصوص كودكانی كه مبتلا به بیماری‌های كبدی هستند باید مدت زیادی در انتظار نوبت دریافت كبد بمانند.
وظیفه كبد
كبد شبیه یك فیلتر، كلیه سموم بدن را گرفته و پس از تغییرات، از طریق روده دفع می‌كند. همچنین مواد ضروری را كه برای بدن لازم است، مثل پروتئین‌ها و آلبومین، ساخته و وارد جریان خون می‌كند؛ بنابراین با از كار افتادن كبد، مواد سمی داخل بدن جمع شده و فرد دچار ادم و ورم می‌شود كه این عوارض نهایتا می‌تواند به فوت بیمار منجر گردد. معمولا كبد با یك‌پنجم سلول‌های باقی‌مانده هم فعالیت و كار خود را انجام می‌دهد، ولی اگر كل كبد از كار بیفتد، بیمار محكوم به مرگ خواهد بود البته وظیفه كبد به این موارد محدود نمی‌شود و در تنظیم قند خون، سنتز انواع كلسترول و سنتز ویتامین D فعال و... نیز نقش مهمی بر عهده دارد.
بیماری‌هایی كه نیازمند پیوند كبد هستند به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1- برخی از بیماری‌های مادرزادی و دوران كودكی.
2- بیماری‌های كبدی تخریب‌كننده بافت كبد كه مهم‌ترین آن در ایران سیروز كبدی است.
انواع سیروز كبدی
1- سیروز اولیه مادرزادی (بدون علت)
2- سیروز ثانویه كه به دنبال بیماری های قلبی، عفونت‌ها (به‌خصوص هپاتیت B) و مصرف الكل به‌وجود می‌آید.
چه بیماری‌هایی باعث از كار افتادن كبد می‌شود؟
بعضی از بیماری‌ها ممكن است كبد را از كار بیندازد و در این حالت نیاز به پیوند كبد باشد. مانند: هپاتیت‌های fulminant (فوق حاد)، كبدچرب غیرالكلی، سندرم كالری (كیست‌های بزرگ مجاری صفراوی)، آمیلوئید كبدی همراه با نوروپاتی، هپاتیت‌های ویروسی مزمن، بیماری‌های بدخیم اولیه كبد و آدنوم‌های كبد.
در چه مواردی پیوند كبد امكان‌پذیر نیست؟
در بعضی موارد كبد از كار افتاد ولی به دلایلی پیوند كبد غیرممكن است. این موارد عبارتند از:
- افراد بالای 70 سال
- عفونت‌های مكرر بدن
- آنومالی‌های سایر قسمت‌های بدن
- معتادین به الكل
- بیماری‌های حاد قلبی – عروقی
- سرطان‌های قسمت‌های دیگر بدن
- متاستازی‌های كبدی
- بیماری‌های سیستمیك
- ترومبوز وریدهای كبدی
- چاقی مفرط
- HIV مثبت
- كمبود اكسیژن بدن
- بالا بودن فشار ریوی
- بیماری‌های روانی حاد
متاسفانه این بیماران به دلیل عدم پیوند كبد، دچار مرگ می‌شوند در ایران افرادی كه در لیست دریافت كبد هستند به بیش از 2000 نفر می‌رسد. ولی متاسفانه طبق آمار تعداد كبد‌های اهدایی بسیار كمتر از حد نیاز است. بنابراین این افراد مجبورند سال‌های سال منتظر دریافت كبد باشند. در تمام دنیا این مشكل وجود دارد و همان طور كه برای سایر اعضای بدن بانك اعضا وجود دارد، متاسفانه برای این بیماری، بانك وجود ندارد. در این زمینه لازم است مردم توسط وسایل ارتباط جمعی تشویق به اهدای كبد شوند و افراد یا اقوام مبتلا به مرگ مغزی حتما در این راه پیشقدم باشند.
- كبد فردی كه دچار مرگ مغزی شده تا چه مدت قابل اهدا است؟
تا زمانی كه فرد زنده است و به كبد آسیبی نرسیده می‌توان كبد را اهدا كرد. در افراد دچار مرگ مغزی هیچ‌گونه آسیبی به كلیه‌ها و كبد وارد نمی‌شود و بنابراین فرصت تصمیم‌گیری برای انجام این كار خیر وجود دارد.
- از زمان جداسازی كبد از بدن فرد اهداكننده، چقدر وقت برای پیوند وجود دارد؟
پیوند باید بلافاصله و حداكثر تا 12 ساعت پس از جداسازی انجام گیرد.
- پس از پیوند كبد چه اقدامات درمانی لازم است؟
بیمار باید، سال‌ها تحت نظر پزشك باش و از داروهایی استفاده كند كه از پس زدن كبد توسط بدن جلوگیری شود. باید توجه نمود اهداكننده بیماری عفونی و كبدی نداشته باشد. ممكن است فردی دچار مرگ مغزی شده ولی مبتلا به هپاتیت، HIV یا عفونت‌های سیستمیك بدن یا سل باشد لذا به دلیل مصرف داروهای مهار كننده دستگاه ایمنی (ایمونو ساپرسیو)، این عفونت‌ها بلافاصله فعال شده و باعث پس زدن عضو اهدایی توسط بدن می‌شوند.
- هزینه پیوند كبد چقدر است؟
این پیوند در كشورهای خارجی بیش از 200 میلیون تومان و در ایران حدود 50 میلیون تومان هزینه دارد.
- آیا برای افرادی كه نیاز به پیوند كبد دارند، پوشش بیمه‌ای در نظر گرفته شده است؟
با توجه به اینكه این كار در بخش‌های دولتی انجام می‌گیرد بسیار ارزان‌تر از سایر قسمت‌ها است ولی پیوند كبد، خرید وسایل و داروها هزینه‌های بالایی را دربردارد.
- عوارض پیوند كبد چیست؟
افراد گیرنده كبد ممكن است در روزها یا ماه‌های اول كبد را دفع كنند یا دچار نارسایی و آریتمی قلب شوند. همچنین ممكن است دچار احتباس مایعات در بدن یا آنمی، عفونت‌های مكرر و بیماری‌های متابولیك و آنسفالوپاتی شوند. بنابراین باید همواره تحت نظر پزشك باشند.
