دكتر ناصر ابراهیم دریانی
آروغ یعنی عبور معكوس گازهای معده از طریق مری به دهان. آروغ زدن غیر ارادی، پس از خوردن غذا یك پدیده طبیعی محسوب می‌شود كه علت آن خروج گازهای بلعیده شده همراه غذا می‌باشد. آروغ زدن، یكی از علامت‌‌های افزایش گاز شكم است كه البته در بعضی موارد نیز بدون افزایش گاز شكم انجام می‌شود.
عوامل زیادی می‌توانند زمینه ساز آروغ زدن باشند؛ ولی مهم‌ترین آنها كه در بیشتر مواقع در ایجاد این علامت، نقش دارند عبارتند از:
1- بلع هوا 2- تولید گاز زیاد در معده و روده
بلع مقادیر زیاد هوا (وضعیتی كه به آن آئروفاژی گفته می‌شود) كه شایع‌ترین علت آن عبارتند از خوردن و آشامیدن سریع غذا، صحبت كردن همراه غذا خوردن، مكیدن مایعات با نی، وجود دندان‌های نامناسب، سیگار كشیدن، جویدن آدامس، نوشابه‌های گازدار، وجود ترشحات خلف بینی در سینوزیت مزمن و بیماری ریفلاكس یا برگشت اسید از معده به مری (در این وضعیت، بیمار به دنبال بلع مواد اسیدی برگشتی از معده مقداری هوا نیز بلع می‌كند) و بعضی موارد دیگر، می‌باشد.
بلع هوا به‌طور طبیعی در عده كمی از افراد در موقع غذا خوردن، نوشیدن مایعات اتفاق می‌افتد ولی بعضی افراد به خصوص وقتی كه مضطرب باشند به‌طور مكرر و ناآگاهانه هوا را می‌بلعند.
هوایی كه توسط آروغ زدن خارج نمی‌گردد چه می‌شود؟ آیا این هوا باعث ناراحتی می‌شود؟
هوای بلعیده شده‌ای كه توسط آروغ زدن خارج نمی‌شود وارد معده و روده شده و در روده جذب می‌گردد. اگر مقدار هوای بلعیده شده، بسیار زیاد باشد تجمع این هوا در معده ممكن است سبب احساس پری و فشار بعد از غذا شود. زمانی كه بیمار پس از غذا خوردن زیاد، طاقباز بخوابد هوای داخل معده را در زیر پیوستگاه مری به معده، حس می‌كند و با آروغ زدن، قادر به خارج كردن هوا نیست. بنابراین اتساع حاد معده در اثر هوای بلعیده شده سبب ایجاد درد تیر كشنده در ناحیه شكم می‌شود.
توجه: چون نوزادان در حین شیر خوردن مقدار زیادی هوا می‌بلعند، خواباندن آنها بلافاصله پس از خوردن شیر، منجر به اتساع معده، درد و ناراحتی آنها می‌شود. یكی از بهترین كارها در این مورد، بغل كردن نوزاد در حالت قائم و نواختن ضربه‌های ملایم به پشت او می‌باشد تا گاز معده خود را خارج نماید.
در چه مواردی از آروغ زدن، باید حتما با پزشك مشورت شود؟
در مواردی كه آروغ زدن ادامه‌دار باشد یا بدون علت خاصی بوده و یا همراه با علایم دیگر از قبیل سوزش سردل، درد سینه، آروغ بدبو، استفراغ و هرگونه ناراحتی شكمی، همراه باشد.
در این مواقع، پزشك با گرفتن تاریخچه پزشكی از بیمار و معاینه فیزیكی او، برای انجام تست‌های تشخیصی براساس یافته‌های بالینی تصمیم گرفته و در صورت وجود بیماری، درمان مربوطه را انجام می‌دهد.
چرا بعضی از افراد مرتب و به‌طور مزمن آروغ می‌زنند؟
در آروغ زدن مزمن كه در حقیقت یك بیماری محسوب می‌شود، فرد مبتلا قبل از هر بار آروغ زدن مقداری هوا می‌بلعد، ولی قبل از رسیدن به معده، این هوا اندكی از مسیری مری را می‌پیماید و دوباره بازگردانده می‌شود. بنابراین آروغ‌های مكرر در این افراد به علت بلع مكرر هوا ایجاد می‌شود، نه بر اثر تولید بیش از اندازه گاز در دستگاه گوارش.
نكته: وقتی كه آئروفاژی یا بلع هوا مشكل‌ساز شده منجر به آروغ‌های مكرر و خارج كردن باد از گلو می‌شود، گذاشتن یك خودكار یا هر وسیله دیگر در بین دندان‌ها، میتواند تعداد بلع‌های غیر ارادی یا عادتی را كاهش داده و چرخه بلع هوا و ایجاد ناراحتی در قسمت فوقانی شكم و در نتیجه آروغ زدن را قطع كند.
تولیدگاز زیاد در شكم
تولید گاز زیاد در معده و روده كه با خوردن غذاهایی از قبیل حبوبات، سبزیجات، میوه‌های نارس، نوشیدن مایعات گازدار از قبیل آب جو، سودا، حتی سیب، انگور، آلو ایجاد می‌گردد، میتواند منجر به آروغ زدن زیاد شود.
هشدار: آروغ زدن، همیشه ناشی از بلع هوا یا تولید بیش از حد گاز ناشی از مواد غذایی نیست و در موارد نادر میتواند ناشی از بیماری باشد. به‌طور مثال، اگر آروغ زدن با درد سینه همراه باشد، باید به فكر سكته دیواره تحتانی قلب بود.
هشدار: در مواردی، آروغ زدن همراه با خروج گاز بدبو از دهان می‌باشد كه در این صورت، باید حتما پزشك، شخص را معاینه كرده و بیماری‌هایی را كه می‌توانند زمینه‌ساز ایجاد آروغ بدبو باشند، تشخیص دهد. این بیماری‌ها عبارتند از:
1- انسداد قسمت خروجی معده كه میتواند ناشی از زخم اثنی عشر یا در موارد نادر، تومورهای بدخیم آن ناحیه باشد، كه منجر به باقی ماندن غذا می‌شود.
2- گاستروپارزی (فلج معده): در این وضعیت، به علت آسیب اعصاب معده، تخلیه معده به آرامی انجام می‌شود و منجر به انباشته شدن غذا در معده می‌گردد. در اغلب موارد، این وضعیت، عارضه دیابت نوع1 و گاهی دیابت نوع2 می‌باشد.
3- واگوتومی در این حالت، اعصاب واگ معده به دلیل زخم معده یا هر علت دیگر، توسط جراحی قطع شده است.
نكته: در افراد مبتلا به بیماری‌های گوارش مثل كوله سیستیت، زخم پپتیك و بیماری ریفلاكس معده به مری، بیماران ممكن است زیاد آروغ بزنند. علت این امر، آن است كه آروغ زدن باعث تسكین موقتی بیمار شده و در طی این عمل، به تصور احساس آرامش، بلع مجدد هوا صورت می‌گیرد و فرد دوباره می‌خواهد برای تسكین خود آروغ بزند.
