اميد صالحيان؛ كارشناس ارشد فيزيولوژی ورزش
علائم با فشار روانی
اضطراب ایجاد شده در یك مسابقه ورزشی می‌تواند عامل ایجاد علائم گوارشی در ورزشكار باشد. علائم با فشار روانی در ورزشكاران مسابقه‌ای شایع است. حدود 60 درصد از ورزشكاران مسابقه‌ای شكل‌های مختلف علائم گوارشی را در مسابقات تجربه می‌كنند.
30 درصد از آنها همین علائم را هنگامی كه به علت دیگری غیر از مسابقه ورزشی تحت فشار روحی قرار می‌گیرند، نیز دارند. برای تایید نقش اضطراب در ایجاد اختلالات و علائم گوارشی در ورزشكاران باید دیگر علل احتمالی رد شوند.
اختلالات حركتی
اختلالات حركتی دستگاه گوارشی شایع‌ترین مشكل افراد طی فعالیت ورزشی است. در واقع عده‌ای عقیده دارند كه شیوع این علائم به قدری زیاد است كه شاید نشانگر سازگاری فیزیولوژیك نسبت به فعالیت و یا یك پاسخ طبیعی به ورزش شدید باشد. بیشترین تحقیقات در این رابطه بر روی دونده‌ها صورت گرفته است، زیرا آنها بیشترین تعداد و بیشترین میزان شیوع علائم گوارشی را در بین ورزشكاران دارند. علائم گوارشی را می‌توان به دو بخش علائم فوقانی و تحتانی دستگاه گوارش تقسیم كرد.
علائم بخش فوقانی دستگاه گوارش
علائم مربوط به قسمت فوقانی دستگاه گوارش شامل سوزش سردل، كاهش اشتها، تهوع و استفراغ است. در مطالعه‌ای كه بر روی دونده‌هایی كه به صورت تفریحی ورزش می‌كردند، انجام شد 10 درصد آنها از سوزش سردل شكایت داشتند. در مطالعه دیگری علائم قسمت فوقانی دستگاه گوارش طی دویدن نرم و دویدن سخت مورد مطالعه قرار دادند كه در دویدن سخت، بروز علائم بیشتر بود.
بنابراین بروز علائم می‌تواند وابسته به میزان و شدت فعالیت باشد. در این مطالعات همچنین درصد بیشتری از زنان ورزشكار از علائم گوارشی شكایت داشتند كه نشان می‌دهد علائم گوارشی در زنان شیوع بیشتری دارد. همچنین در هر دو مطالعه دونده‌هایی كه تمرین و ورزیدگی كمتری داشتند، دارای علائم بیشتری بودند. این مسأله می‌تواند به علت ایجاد تحمل تدریجی این علائم با افزایش تمرین و ورزیدگی و یا به علت خروج تدریجی دونده‌هایی كه از علائم رنج می‌برند، از جمع ورزشكاران باشد.
شیوه بررسی
بعضی از ورزشكاران احساس تهوع و سوزش سردلی را كه طی ورزش احساس می‌كنند یك پدیده طبیعی می‌دانند. اما عده‌ای هم با این علائم نگران شده و به دنبال درمان آن می‌روند. هرچند علائم گوارشی فوقانی در ورزشكاران شایع است، پزشك باید در بررسی آنها علل جدی و مهم دیگر را مدنظر داشته باشد و بتواند آن را رد كند.
در این بررسی نكته مهم بروز علائم در زمان استراحت و زمانی است كه فعالیتی وجود ندارد، كه در این صورت نشانه بیماری‌های غیروابسته به ورزش می‌باشد. علائم بیماری‌هایی مانند زخم معده می‌تواند در شب ظاهر شود كرده و یا فرد را از خواب بیدار كند و یا با عوامل دیگری مثل غذا خوردن در ارتباط باشد.
موارد بسیار مهمی كه در تشخیص افتراقی این علائم باید به آن توجه شود، علل غیرگوارشی است؛ مانند بیماری‌های عروق كروناری كه ممكن است علائم سوزش سردل و ریفلاكس گاستروازوفاژیال داشته باشد. نكته مهم اینكه این علائم هنگام فعالیت می‌توانند خطرناك باشند برای تشخیص آنها شرح حال دقیق فردی و خانوادگی و بررسی پاراكلنیك مانند نوار قلب، كلسترول سرم و... نهایت تست ورزش مفید خواهد بود.
مكانیسم
انجام مطالعات در مورد عامل ایجاد علائم قسمت فوقانی دستگاه گوارش بر روی سه مسأله زمان تخلیه معده، ریفلاكس گاستروازوفاژیال و غلظت شیره معده متمركز بوده است. زمان تخلیه معده تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد كه می‌تواند مشكلاتی برای تحقیق در این زمینه ایجاد كند.
به عنوان مثال، بعضی از خصوصیات مایع خورده شده در آزمایش، در زمان تخلیه معده اثر می‌گذارد كه عبارتند از اسمولایتی، درجه حرارت و محتوای كالریك. مشكلات دیگر شامل میزان اتساع معده و اثر لوله معده می‌باشد كه در بررسی تخلیه معده شایع است. در دوندگان تون پاراسمپاتیك در حال استراحت افزایش می‌یابد و این ممكن است عامل افزایش سرعت تخلیه معده آنها نسبت به افراد عادی باشد.
مطالعه‌ای كه در مورد اثر ورزش با شدت‌های متفاوت بر روی توانایی تخلیه معده انجام شد، نشان داد كه با افزایش شدت ورزش سرعت تخلیه معده افزایش می‌یابد و هنگامی كه شدت به 75 درصد می‌رسد، كه از این نقطه تخلیه معده به كاهش می‌رود. به نظر می‌رسد كه ورزش ملایم با اثر مكانیكی انقباضات شكم، باعث افزایش سرعت تخلیه معده می‌شود.
در ورزش با شدت بالاتر، افزایش میزان كاتكول آمین‌ها و ایپوئیدمای آندروژن و كاهش جریان خون گوارشی باعث كاهش زمان تخلیه می‌گردد. یكی دیگر از عوامل اختلالات گوارشی در ورزشكاران ایجاد ریفلاكس گاستروازوفاژیال می‌باشد كه در دونده‌ها بیشتر از افراد عادی است.
به نظر می‌رسد این مسأله به شل شدن گذرای اسفنكتر تحتانی مری و افزایش بلع هوا طی دویدن باشد. بعضی از محققان توانسته‌اند با اندازه‌گیری PH تحتانی مری طی یك فعالیت بدنی افزایش PH را ثبت نمایند كه تاییدی بر این نظریه است. علت دیگر ایجاد تغییرات در شیره معده می‌باشد.
مطالعات مختلفی كه بر روی اسیدیته معده صورت گرفته نشانگر عدم تغییر و یا مختصری كاهش در اسیدیته طی فعالیت ورزشی است؛ اما متغیر مهم دیگری كه می‌تواند در ایجاد آسیب‌های مخاطی و بروز علائم موثر باشد، میزان اسیدهای صفراوی موجود در شیره معده است.
در مطالعات میزان اسیدهای صفراوی موجود در معده را هنگام فعالیت چندین برابر میزان طبیعی ثبت كرده‌اند كه می‌تواند یكی از علل علائم گوارشی در پاسخ به فعالیت فیزیكی باشد. در مجموع ریفلاكس و كاهش سرعت تخلیه معده دو مكانیسم مهم در ایجاد علائم گوارش فوقانی در ورزشكاران می‌باشند.
