دکتر فریدون آشنایی - فوق تخصص بیماری‌های قلب اطفال
تحریریه زندگی آنلاین : به دلیل پیچیدگی‌های موجود در تکامل سیستم قلب و عروق در دوران جنینی بیماری‌های مادرزادی قلب شایع بوده و شیوع آن ٨ در هزار تولد زنده است. درحالی‌که شیوع این بیماری‌ها در جنین و نوزادان سقط شده حدود ٢٠ در هزار است. اگرچه امروزه اکثر بیماری‌های مادرزادی قلب قابل درمان هستند، ولی باز هم این بیماری‌ها از مرگ‌ومیر بالای برخوردار است.
علل بیماری‌های مادرزادی قلب:
تشکیل قلب و اغلب دستگاه‌های بدن انسان بین هفته دوم تا دهم بارداری اتفاق می‌افتد. با توجه به اینکه تشکیل قلب جنین مراحل بسیار پیچیده‌ای دارد لذا بیماری‌های مادرزادی قلب بسیار شایع بوده و علیرغم پیشرفت‌های چشمگیر در درمان این بیماری‌ها هنوز هم متأسفانه بیشترین میزان مرگ‌ومیر را در بین بیماری‌های مادرزادی دارد. بنابراین توجه به این بیماری‌ها از نظر شناخت، پیشگیری و درمان بسیار اهمیت دارد.بیماری‌های مادرزادی قلبی علل متعددی دارد. در هشت درصد موارد علت بیماری فقط ژنتیکی است و در دو درصد موارد علت بیماری فقط محیطی است. درحالی‌که در بقیه موارد علل آن ژنتیکی- محیطی (چندعاملی) است. در اغلب موارد عملأ علت دقیق بیماری را نمی‌توان مشخص کرد.
بیشتر بخوانید:
کاهش سریع فشار خون با یک نوشیدنی معجزه آسا
به‌طورکلی علل بیماری‌های مادرزادی قلب به سه دسته تقسیم می‌شود:
الف- علل مادری
ب- علل جنینی
ج- علل ژنتیکی و اختلالات کروموزومی
علل مادری شامل:
بیماری‌های مادر از قبیل دیابت، فشارخون بالا، اختلالات تیروئید، فنیل کتون اوری و لوپوس
عفونت‌های مادر مثل سرخجه، اوریون و سرخک
مصرف بعضی از داروها مثل داروهای ضد تشنج، لیتیوم و وارفارین
تابش اشعه ایکس در ده هفته اول بارداری به مادر
مصرف الکل توسط مادر
بیشتر بخوانید:
علائم نارسایی قلبی چیست؟
نشانه‌های پنهان حمله قلبی
علل جنینی:
هیدروپس، بیماری‌های خارج قلبی جنین مثل فتق دیافراگماتیک، ترنر، سندرم داون
علل ژنتیکی و اختلالات کروموزومی: سابقه بیماری مادرزادی قلب در والدین و یا خواهر و برادر، سندرم مارفان، سندرم نونان، دی جورج
انواع بیماری‌های مادرزادی قلب:
بیماری‌های مادرزادی قلب از دوران جنینی وجود دارند ولی در اغلب موارد در جنین مشکلی را ایجاد نمی‌کنند ولی بعد از تولد ممکن است در دوره نوزادی، شیرخواری، کودکی، جوانی و یا بزرگسالی علائم بالینی و یا مشکلات خود را نشان دهند. با این حال تشخیص این بیماری‌ها در جنین نیز از جهاتی دارای اهمیت است. بیماری‌های مادرزادی قلب برحسب محل درگیری قلب بسیار متنوع است.
به‌طورکلی بیماری‌های مادرزادی قلبی به چند گروه تقسیم می‌شود:
1- بیماری‌های که در آنها به دلیل ارتباط بین بطن (VSD)، ارتباط بین دهلیزی(ASD2) یا ارتباط بین آئورت و شریان ریوی (PDA) جریان خون ریوی افزایش می‌یابد. در این نوع بیماری‌ها برحسب نوع بیماری و شدت آن مشکلات بالینی آن ممکن است به‌صورت نارسائی قلبی، عدم وزن گیری مناسب، عفونت مکرر تنفسی و یا تنها به‌صورت صدای غیر طبیعی قلبی باشد.
2- بیماری‌هایی که در آنها کبودی علامت عمده است. در این گروه از بیماری‌ها جریان خون ریوی کاهش یافته است. بیماری ممکن است به‌صورت تنگی شدید دریچه ریوی و سوراخ بین بطنی(TOF)، عدم تشکیل دریچه ریوی (PA)، غیره باشد. کبودی در این گروه از بیماری‌ها ممکن است از بدو تولد یا ماه‌ها بعد دیده شود.
3- گروه سوم از بیماری‌های مادرزادی قلبی بیماری‌های هستند که در آنها یکی از دریچه‌های قلبی آئورت (AS) یا دریچه ریوی (PS) یا رگ آئورت تنگی داشته باشد. (COA)در این گروه از بیماری‌ها اغلب کبودی وجود ندارد.
4-گروه بعدی از بیماری‌های مادرزادی قلبی بیماری‌های کمپلکس می‌باشد که اغلب چند اختلال قلبی به‌طور همزمان در بیمار وجود دارد. مثل عدم تشکیل دریچه سه‌لتی، سوراخ بین بطنی و تنگی شدید دریچه ریوی که به‌طور همزمان در یک بیمار وجود داشته باشد.
بیشتربخوانید:
استرس دارید و قلب‌تان ضعیف است؟ کاکائو بخورید
علائم بیماری‌های مادرزادی قلب:
با توجه به اینکه بیماری‌های مادرزادی قلب از دوره جنینی وجود دارد بعضی از این بیماری‌ها در جنین باعث بروز علائم می‌شوند. به‌عنوان مثال اگر در جنین دریچه سمت راست قلب (تری کوسپید) دچار نارسائی شود می‌تواند باعث نارسائی قلب جنین و در نهایت باعث تجمع مایع در قسمت‌های مختلف بدن جنین
گردد (هیدروپس فیتالیس) که این بیماری از طریق اکوکاردیوگرافی جنین قابل تشخیص می‌باشد. درحالی‌که اکثر بیماری‌های مادرزادی قلب در جنین علامتی ایجاد نمی‌کنند ولی برحسب نوع بیماری ممکن است علائم انها بعد از تولد، ماه‌ها یا سال‌ها بعد از تولد ایجاد شود.
شیرخواران:
تعداد زیادی از نوزادانی که بیماری مادرزادی قلبی دارند ممکن است هیچگونه علامت بالینی در روزهای اول بعد از تولد نداشته باشند و فقط در معاینه قلب نوزاد پزشک ممکن است به صدای غیر طبیعی قلب پی ببرد. به همین دلیل در اغلب زایشگاه‌ها و بیمارستان‌ها قبل از ترخیص تمام نوزادان توسط پزشک ویزیت می‌شوند.بعضی از شیرخواران مبتلا به بیماری مادرزادی قلب در روزهای اول بعد از تولد دچار کبودی می‌شوند که در اغلب موارد با افزایش سن بیمار شدت کبودی افزایش پیدا می‌کند. اگرچه کبودی مختصر در انتهای دست‌ها یا پاها اغلب ناشی از سرما بوده و معمولاً نگران کننده نمی‌باشد. یکی دیگر از علائم بیماری مادرزادی قلب در شیرخواران تنگی نفس یا افزایش تعداد تنفس می‌باشد که معمولاً در زمان تغذیه تعداد تنفس بازهم افزایش پیدا می‌کند.خستگی زودرس یکی دیگر از علائم بیماری مادرزادی قلب می‌باشد که اغلب شیرخوار موقع شیر خوردن خیلی زود دچار خستگی می‌گردد لذا از ادامه شیر خوردن خودداری می‌کند و به علت خستگی به خواب می‌رود و چون سیر نشده به دلیل گرسنگی خیلی زود از خواب بیدار می‌شود و همین مسئله باعث اختلال خواب شیرخوار شده و ممکن است با بیماری‌های دیگر از جمله دل‌درد شیرخواری قابل اشتباه باشد.
اختلال در وزن گیری یکی دیگر از علامت‌های بیماری‌های مادرزادی قلب می‌باشد. البته وزن گیری نامناسب علل بسیار متعدد دارد و باید علتان برحسب شرایط خاص هر بیمار مورد بررسی قرار گیرد. علت کاهش وزن در بیماران قلبی به دلیل کاهش اشتها، عفونت‌های مکرر تنفسی، افزایش فعالیت قلب، کاهش جذب مواد غذائی از روده و غیره است.
کودکان:
بعضی از علایم بیماری‌های مادرزادی قلب در کودکان ممکن است مشابه شیرخواران باشد، ولی در این گروه سنی یکی از علائم شایع تنگی نفس در زمان فعالیت است، طوری که این بیماران ممکن است نتوانند پا به‌پای همکلاسی‌های خود به فعالیت‌های ورزشی ادامه دهند. درد قفسه سینه یکی دیگر از علائم بیماری‌های قلبی می‌باشد که معمولاً در زمان فعالیت اتفاق می‌افتد. البته در کودکان برخلاف بزرگسالان مبتلا به بیماری قلبی درد قفسه سینه شایع نیست و در صورت وجود معمولاً علت غیر قلبی دارد.تپش قلب نیز یکی دیگر از علائم بیماری قلبی در کودکان است که بیشتر در زمان فعالیت تشدید پیدا می‌کند. تعریق فراوان نیز می‌تواند یکی از علائم بیماری قلبی باشد. باید توجه داشت که در یک کودک مبتلا به بیماری قلبی ممکن است یک یا چند تا از علائم فوق به‌طور همزمان وجود داشته باشد. البته نبودن هیچکدام از علائم فوق در یک کودک به ظاهر سالم نمی‌تواند رد کننده بیماری قلبی باشد. در واقع تعداد زیادی از کودکان مبتلا به بیماری مادرزادی قلبی در ظاهر هیچ علامتی ندارند و زمانی که به علت دیگری مثل سرماخوردگی به پزشک مراجعه می‌کنند در معاینه قلب به بیماری قلبی انها پی برده می‌شود.بنابراین با خودداری از نگرانی بیهوده، عاقلانه‌ترین راه اینکه در کودکانی که احتمال بیماری مادرزادی قلبی زیاد است (سابقه بیماری مادرزادی قلبی در والدین یا فرزندان قبلی، داشتن بیماری ژنتیکی یا کروموزومی، داشتن اختلال مادرزادی در چند ارگان بدن) و یا علائم بیماری قلبی دارند با مراجعه به پزشک متخصص زودتر بیماری تشخیص و درمان لازم انجام شود. یکی از مشکلات رایج در مورد بیماری‌های مادرزادی قلب مراجعه دیرتر بیمار به دلیل نداشتن علامت بالینی است. با توجه به اینکه اغلب بیماری‌های مادرزادی قلب به‌طور کامل قابل درمان است تشخیص به‌موقع بسیار اهمیت دارد.
درمان بیماری‌های مادرزادی قلب:
۱- مراقبت و تحت نظر گرفتن کودک مبتلا به بیماری‌های مادرزادی قلب
۲- درمان دارویی
۳- درمان از طریق مداخله آنژیوگرافی (اینترونشن)
۴- درمان جراحی
