تحریریه زندگی آنلاین
یا تا به حال واژه «سندرم» را شنیده‌اید؟ در علم پزشكی سندرم مجموعه‌ای از نشانه‌هاست كه از علت واحدی ناشی شده‌اند یا طوری با هم و به صورت مشترك پدید آمده‌‌اند كه ماهیت كلینیكی مشخصی را تشكیل می‌دهند. این واژه در زبان فارسی با عنوان «نشانگان» ترجمه شده است. سندرم شوگرن، كوشینگ، آسپرگر و داون چند نمونه از سندرم‌ها هستند.
آیا شما هم از آن دسته آدم‌هایی هستید كه نمی‌توانند حتی چند دقیقه آرام و بی‌حركت روی صندلی بنشینند و مدام پاهایشان را تكان می‌دهند یا با دست‌هایشان روی میز ضرب می‌گیرند؟ آیا وقتی كه می‌نشینید یا دراز می‌كشید، در پاها یا هر قسمت دیگری از اندام‌های‌تان یك جور حس ناراحت‌كننده بی‌قراری دارید كه فقط با حركت دادن آن عضو آرامش پیدا می‌كنید؟
آیا این حس و اجبار به حركت دادن پاها، عصرها و شب‌ها و به طور كلی هنگام استراحت بیشتر از هر وقت دیگر است؟ آیا موقع به خواب رفتن برای آرامش پیدا كردن مجبورید پاهای‌تان را تكان دهید؟ اگر پاسخ‌تان به این سؤال‌ها مثبت است، احتمالاً شما به یك بیماری تا حدودی شناخته‌شده به نام «سندرم پاهای بی‌قرار» مبتلا هستید كه به اختصار آن را «RLS» می‌نامند.
ممكن است خودتان یا یكی از اطرافیان‌تان به این سندرم مبتلا باشد؛ ولی چون چیزی درباره‌‌اش نمی‌داند، بیهوده در رنج است و نمی‌تواند پاهای بی‌قرارش را رام كند. ما در اینجا راجع به این عارضه صحبت می‌كنیم.
سندرم پاهای بی‌قرار چیست؟
این بیماری یك اختلال عصبی حركتی شایع است كه در ردیف «اختلالات خواب» طبقه‌بندی می‌شود؛ زیرا باعث اختلال در خواب شبانه می‌شود. «انجمن بی‌خوابی آمریكا» برآورد كرده كه حدود 12 میلیون زن و مرد آمریكایی دچار این سندرم هستند. اگر شما به این بیماری دچار باشید، وقتی نشسته یا دراز كشیده‌اید، شدیدا و مدام در پاهای‌تان احساس ناراحتی می‌كنید و می‌خواهید بلند شوید و راه بروید.
با این كار به طور موقت این احساس از بین خواهد رفت. این سندرم می‌تواند در هر سنی بروز كند و با افزایش سن بدتر می‌شود. (هر چند برخی از بیماران قبل از 18 سالگی با چنین شكایت‌هایی به پزشك مراجعه می‌كنند). با وجودی كه پاهای بی‌قرار و آزاردهنده به آسیب‌های جدی دیگری منجر نمی‌شوند و به شكل یك بیماری مزمن فرد را آزار می‌دهند، ولی گاهی اوقات هم ممكن است فرد بسیار ناتوان شود.
علائم
اغلب بیماران می‌گویند كه مدام می‌خواهند پاهایشان را حركت دهند. آنها حس می‌كنند پاهایشان گزگز می‌كند، مورمور و ریش ریش می‌شود و انگار حشره‌ای روی پوست آنها راه می‌رود. وقتی از آنها می‌پرسید چه چیزی این حالات ناخوشایند را بدتر می‌كند، می‌گویند كه اگر استراحت كنند، مدت طولانی بنشینند یا دراز بكشند، به مراتب بیشتر آزار می‌بینند و اگر پاهایشان را حركت دهند، علائم قدری تخفیف می‌یابد.
این بیماران عصرها، شب‌ها یا وقتی می‌خواهند بخوابند، بیشتر احساس ناراحتی می‌كنند. مبتلایان به سندرم پاهای بی‌قرار از درد، داغ شدن و خارش در عضلات پاهایشان شكایت دارند. نشانه‌های فوق گاهی در بازوها هم بروز می‌كند.
چرا RLS اینقدر ناخوشایند است؟
مهم‌ترین مشكلی كه RLS برای بیمار ایجاد می‌كند، این است كه آنها به راحتی خواب‌شان نمی‌برد و مكرر طی شب از خواب می‌‌پرند و چون بی‌خوابی كشیده‌اند و نتوانسته‌اند به قدر كافی استراحت كنند، روز بعد خواب‌آلود و خسته هستند و همین در عملكرد شغلی و زندگی خصوصی‌شان مشكل ایجاد می‌كند.
به علاوه، نشستن در سالن سینما، شركت در جلسات كاری طولانی و كنفرانس‌ها و مسافرت‌های طولانی برای آنها عذاب‌آور است؛ چون مجبورند ساعت‌ها روی یك صندلی بنشینند و امكان اینكه از جا برخیزند و قدری راه بروند، وجود ندارد. مسافرت‌های هوایی این بیماران را بسیار عذاب می‌دهد.
اغلب اوقات بیمار نمی‌تواند به درستی احساسات ناخوشایندش را بیان كند یا آنها را درست و به روشنی توضیح دهد؛ ولی همه آنها یك درد مشترك دارند و می‌خواهند مدام پاهایشان را حركت دهند. در این بیماران علائم شدت و ضعف دارد؛ یعنی گاهی علائم آنها شدیدتر است و گاه كمتر آزارشان می‌دهد. همچنین ممكن است نشانه‌های بیماری مدتی دست از سرشان بردارد و اصلا ظاهر نشود.
حركات دورهای اندام‌ها طی خواب (PLMS)
یكی دیگر از نشانه‌های ابتلا به RLS، حركات دورهای اندام‌ها طی خواب است (PLMS). اگر شما به این سندرم مبتلا باشید، در حین خواب و بی‌آنكه خود بدانید پاهای‌تان را مرتب جمع و باز می‌كنید. این حركات كاملا غیرارادی است. اگر شدت بیماری زیاد باشد، ممكن است در بیداری هم حركاتی چون لگد زدن داشته باشید.
وقتی شما در خواب و به طور ناخواسته لگد می‌زنید، كسی كه كنارتان خوابیده است، فردا شكایت دارد كه از بس دیشب لگد زده‌اید، او هم نتوانسته درست بخوابد. گاهی اوقات فرد به نشانگان پاهای بی‌قرار هم مبتلا نیست؛ ولی PLMS دارد. این حالت معمولا در افراد مسن‌تر بروز می‌كند و همیشه هم خواب را بر هم نمی‌زند.
زمان مراجعه به پزشك
برخی از بیماران هرگز برای درمان مراجعه نمی‌كنند؛ چون نمی‌توانند مشكلات‌شان را به روشنی شرح دهند و می‌ترسند پزشك به شكایت‌شان توجهی نكند. در واقع بعضی از پزشكان در ابتدا به بیمار می‌گویند چون خیلی عصبی است و استرس زیادی در زندگی‌‌اش دارد و به همین خاطر دچار بی‌خوابی است، این حالات را دارد و چیز مهمی نیست.
اگر این سندرم در كودكی یا نوجوانی ظاهر شده باشد، ممكن است پزشكان آن را با اختلال بیش‌فعالی- كم‌توجهی (ADHD) اشتباه بگیرند. شاید شما هم یكی از این افراد باشید.
علل ابتلا
در بسیاری از بیماران علت بروز RLS مشخص نیست. پژوهشگران عقیده دارند كه وقتی تعادل یك ماده شیمیایی به نام «دوپامین» در مغز بر هم می‌خورد، این سندرم خود را نشان می‌دهد. دوپامین پیام‌های مغز را كه برای كنترل حركت عضلات صادر می‌شود، منتقل می‌كند. از عوامل دیگر ابتلا به این سندرم می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
ژنتیك: در خانواده نیمی از مبتلایان به این سندرم، فرد یا افراد دیگری هم RLS دارد. زمانی كه فرد در جوانی به این بیماری دچار می‌شود، نقش ارث اهمیت بیشتری پیدا می‌كند.
بارداری: اگر با داشتن سندرم پاهای بی‌قرار باردار شوید یا میزان هورمون‌ها در بدن‌تان تغییر كند، ممكن است علائم به طور موقت تشدید شوند. برخی زنان در همان اولین حاملگی و به خصوص در سه ماهه آخر، نخستین بار این حالات ناراحت‌كننده را حس می‌كنند. خوشبختانه شكایت و نشانه‌هایی كه پزشك در اغلب زنان حامله مشاهده می‌كند پس از زایمان خیلی سریع از بین می‌روند.
بیماری‌های زمینه‌ای: در بیشتر موارد، بیماری زمینه‌ای جدی و قابل توجهی وجود ندارد؛ ولی گاهی اوقات ممكن است بیماری زمینه‌ای وجود داشته باشد كه یا بیمار از آن باخبر است یا در مراجعه به پزشك به وجود آن پی می‌برد. شاید همین بیماری‌های زمینه‌ای باشد كه علائم RLS را پدید آورده‌اند و درمان آن بتواند فرد را از سندرم پاهای بی‌قرار خلاص كند.
آسیب به اعصاب محیطی: در بعضی موارد آسیب دیدن اعصاب محیطی دست‌ها و پاها باعث ابتلا به سندرم پاهای بی‌قرار می‌شود. بیماری‌های مزمنی چون دیابت و اعتیاد به الكل میتوانند باعث بروز این آسیب‌ها شوند.
فقر آهن: فقر آهن همیشه عامل كم‌خونی (آنمی) نیست و آنمی علل گوناگونی دارد. برخی بیماران بی‌آنكه آنمی داشته باشند، دچار فقر آهن هستند و ذخایر آهن بدن‌شان به میزان كافی نیست. اگر تا به حال خونریزی معده یا روده داشته‌اید، خونریزی‌های ماهانه شما زیاد است یا مكرر خون اهدا كرده‌اید، ممكن است فقر آهن داشته باشید كه می‌تواند به عنوان یك عامل زمینه‌ای این سندرم را ایجاد كرده باشد.
نارسایی كلیه: اگر كاركرد كلیه شما به هر دلیلی مختل شده باشد، به احتمال زیاد فقر آهن و آنمی دارید؛ چون عملكرد ناقص كلیه باعث كاهش میزان ذخایر آهن در خون می‌شود. این نقصان در كنار تغییرات دیگر مواد شیمیایی در بدن هم می‌تواند این مشكل عصبی حركتی را به وجود آورد.
پس می‌بینید كه سندرم پاهای بی‌قرار همیشه تنها یك بیماری نیست؛ بلكه می‌تواند هشداری باشد كه از وجود اختلالی در كاركرد سایر اعضای بدن خبر می‌دهد.
مراجعه به پزشك
وقتی با چنین شكایت‌ها و علائمی نزد یك پزشك عمومی می‌روید، او پس از بررسی‌ها و معاینات اولیه شما را به یك متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب یا متخصص اختلالات خواب ارجاع می‌دهد. اگر امكان دارد كه كسی همراه‌تان به مطب بیاید و در حضور او با پزشك حرف بزنید، بهتر است؛ چرا كه به خاطر سپردن همه اطلاعاتی كه او به شما می‌گوید آسان نیست و شاید برخی از آنها را فراموش كنید.
همراه شما می‌تواند نكات را دقیق‌تر یادداشت كند تا چیز مهمی از قلم نیفتد. به علاوه ممكن است شما یكی از علامت‌های‌تان را ندانید؛ ولی همراه‌تان كه آن رامشاهده كرده برای پزشك توضیح می‌دهد.
به پزشك چه بگویید؟
قبل از مراجعه، علائم و پرسش‌های خود را یادداشت كنید. احتمالاً پزشك سوالاتی می‌پرسد كه دانستن پاسخ آنها بسیار كمك‌كننده است و در وقت هم صرفه‌جویی می‌شود. این پرسش‌ها معمولاً به قرار زیر هستند:
چه علائمی دارید و چه چیزی شما را ناراحت كرده كه نزد من آمده‌اید؟
آیا این علائم وقتی نشسته‌اید یا دراز كشیده‌اید، ناراحت‌‌تان می‌كنند؟
آیا این حالات هنگام عصر و شب‌ها بدتر می‌شوند؟
آیا مدام می‌خواهید پاهای‌تان را حركت دهید و نمی‌توانید آنها را ثابت نگه دارید؟
آیا حركت دادن پاها آرام‌تان می‌كند؟
چه چیزهای دیگری این حالات را بدتر می‌كنند؟
آیا تا به حال كسی به شما گفته كه وقتی خوابید، لگد می‌زنید و پاهای‌تان را مدام جمع و باز می‌كنید؟
آیا در خوابیدن مشكل دارید؛ مثلا به سختی خواب‌تان می‌برد یا مدام از خواب می‌پرید؟
آیا روزها خسته و خواب آلوده‌اید یا سرحال و قبراق هستید؟ این خستگی و چرت زدن در زندگی و كارتان مشكل ایجاد كرده است؟
از اعضای خانواده‌تان كس دیگری هم دچار این حالات هست؟
پزشكان دیگر چه تشخیصی در مورد بیماری‌تان داده‌‌اند؟
چه داروها یا مكمل‌هایی می‌خورید؟
در روز چقدر قهوه یا نوشیدنی‌های كافئین‌دار می‌نوشید؟
به طور مرتب ورزش می‌كنید یا خیر؟
روش‌های تشخیص RLS
پیش از هر چیز پاسخ دقیق به سوالات، به پزشك كمك می‌كند بیماری‌تان را تشخیص دهد. آزمایش خون یا تست‌‌های عصب یا عضله هم میتوانند به كار بیایند. به علاوه، او ممكن است شما را به یك كلینیك بررسی اختلالات خواب معرفی كند تا الگوی خواب‌تان به دقت بررسی شود (البته اغلب اوقات متخصص به این كار احتیاجی ندارد).
درمان
سندرم پاهای بی‌قرار درمان قطعی ندارد؛ ولی گاهی مصرف مكمل آهن می‌تواند تا حد زیادی این حالات آزاردهنده را تخفیف دهد. البته هرگز سرخود و با مشاهده این علائم و بدون مشورت با پزشك متخصص مكمل آهن مصرف نكنید. اگر علت بروز سندرم پاهای بی‌قرار هیچ بیماری دیگری نباشد، پزشك درمانش را روی تغییر سبك زندگی شما متمركز می‌كند و اگر پس از مدتی اوضاع تغییری نكرد، به درمان دارویی روی می‌آورد.
درمان دارویی
به طور كلی هیچ كدام از بیماران مبتلا به سندرم پاهای بی‌قرار برای بهبود علائم خود به دارو نیاز ندارند و اگر داروهایی برای این منظور تجویز می‌شوند، در اصل برای درمان بیماری‌های زمینه‌ای دیگر است. در صورت نیاز به دارو، آگونیست‌های دوپامین، درمان اولیه برای نشانگان پاهای بی‌قرار متوسط تا شدید هستند.
