به قلم : دکتر عمار صالحی ؛ متخصص تغذیه بالینی و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : خودداری از خوردن گوشت
برخی از کودکان سنین مدرسه از خوردن گوشت امتناع می‌ورزند، در حالی که مصرف گوشت به عنوان منبع عمده پروتئین با کیفیت خوب، آهن و روی حائز اهمیت است. توصیه می‌شود گوشت چرخ شده در غذایی که مورد علاقه کودک است، به او داده شود؛ مثل ماکارونی، کتلت، همبرگر و کباب که در منزل تهیه می‌شود و یا استفاده از گوشت چرخ شده در املت، سوپ و آش.
خودداری از مصرف شیر و لبنیات
مصرف گروه شیر و لبنیات در این سنین برای رشد و استحکام دندان و استخوان‌ها ضروری است. اگر دانش‌آموز علاقه‌ای به خوردن شیر ندارد، می‌توان مقدار کمی پودر کاکائو (در حد یک قاشق مربا‌خوری در یک لیوان شیر) به آن اضافه کرد. مقدار زیاد کاکائو به علت داشتن اگزالات از جذب کلسیم شیر جلوگیری می‌کند. اضافه کردن مقداری عسل به شیر نیز ممکن است دانش‌آموز را به خوردن شیر علاقه‌مند کند. می‌توان شیر را به صورت غذاهایی مثل فرنی و شیربرنج به کودک داد. معمولا مصرف یک لیوان شیر در روز برای کودکان این سنین کافی است و با گنجاندن سایر مواد غذایی این گروه مثل ماست، پنیر و کشک در وعده نهار و شام و یا بستنی در میان‌وعده نیاز کلسیم تامین می‌شود. افراط در خوردن شیر نیز به این دلیل که جایگزین سایر غذاهای اصلی می‌شود، کودک را در معرض خطر کمبودهای تغذیه‌ای به خصوص کمبود آهن قرار می‌دهد.
بیشتربخوانید:
میان وعده خوب ؛ میان وعده بد
خودداری از مصرف سبزی‌ها:
معمولا کودکان در این سنین تمایلی به مصرف سبزی‌های تازه همراه با غذا ندارند. بهتر است والدین سبزیجات خام مثل هویج، گوجه‌فرنگی، کاهو، گل‌کلم و سبزیجات پخته مثل چغندر پخته (لبو)، نخود‌فرنگی، لوبیا سبز و کدو حلوایی را به عنوان میان‌وعده مثلا در هنگام تماشای تلویزیون به کودکان بدهند.
افراط در مصرف شکلات و شیرینی
مصرف بی‌رویه شکلات و شیرینی به این دلیل که موجب بی‌اشتهایی و سیری کاذب در کودکان می‌شود و آنها را از مصرف غذاهای اصلی باز می‌دارد، موجب اختلال رشد آنها خواهد شد. به والدین توصیه می‌شود حداقل در منزل از نگه داشتن شکلات و شیرینی خودداری کنند و به این ترتیب، دسترسی دائمی آنها به این مواد را کاهش دهند. از دادن شکلات و شیرینی به عنوان جایزه خودداری کنند و با تنظیم یک بـرنامه منظم، تعداد شکلات و شیرینی که دانش‌آموز در طول روز مصرف می‌کند را کنترل کنند. برای جلوگیری از خراب شدن دندان‌ها باید به دانش‌آموز آموزش داد که پس از مصرف مواد قندی و شیرین به خصوص آب‌نبات‌ها و شکلات‌ها، دهان و دندان خود را با آب و تا حد امکان مسواک شستشو دهند.
مصرف بی‌رویه تنقلات کم‌ارزش غذایی
متأسفانه برخی از تنقلات تجارتی مثل انواع پفک به طور بی‌رویه توسط دانش‌آموزان و کودکان مصرف می‌شوند. مصرف پفک به خصوص قبل از وعده‌های غذایی به دلیل ایجاد سیری کاذب کودکان را از خوردن غذاهای اصلی که باید مواد مغذی مورد نیاز رشد کودک را تأمین کنند، باز می‌دارد. از سوی دیگر نمک آن ذائقه کودک را به خوردن غذاهای شور عادت می‌دهد. مصرف بی‌رویه نوشابه همراه مواد غذایی نیز علاوه بر سیری کاذب، جذب مواد مغذی مانند کلسیم را مختل می‌کند. به والدین توصیه می‌شود کودکان را به مصرف تنقلات سنتی مانند نخودچی و کشمش، گردو، بادام، پسته، گندم برشته، برنجک، عدس برشته شده، توت خشک، انجیر خشک و برگه‌ها تشویق کنند و سر سفره به جای نوشابه از دوغ استفاده نمایند.
بیشتر بخوانید:
مصرف روزانه 2 لیوان شیر چه تاثیری بر سلامتی شما می گذارد؟
راهنمای غذایی روزانه برای نوجوانان در سنین بلوغ
4-3 لیوان شیر یا ماست (کم‌چرب) به منظور تامین کلسیم و تا حدی پروتئین
5 واحد یا بیشتر میوه‌های پخته شده، خام، خشک یا تازه و انواع سبزیجات
3-2 واحد غذاهای پروتئینی مانند مرغ، ماهی و گوشت قرمز برای تامین پروتئین مورد نیاز بدن
11-6 واحد غلات، نان، برنج، سیب‌زمینی و دیگر نشاسته‌ها جهت تامین انرژی
مصرف متعادل انواع آجیل و خشکبار در حد متعادل به صورت روزانه
مواد غذایی پرچرب و شیرین مانند دسرها، آبنبات و شیرینی‌هایی که مواد مغذی کمی دارند، کمتر استفاده شود.
«مشکلات تغذیه‌ای در دوران بلوغ»
چاقی
در دوران بلوغ از مسائل مهم بهداشتی می‌باشد که بیشتر در سنین 17 - 12 سالگی افزایش می‌یابد. مطالعات اخیر نشان دادند که نوجوانان چاق، عوامل خطری مانند سطح بالای چربی خون، فشار خون، کاهش توانایی انجام کار و احتمال بیشتری برای بیماری‌های قلبی – عروقی دارند. یاد‌آور می‌شود که اضافه وزن با افزایش خطر سرطان نیز ارتباط دارد.
مهم‌ترین مداخلات در زمینه کاهش چاقی، افزایش فعالیت، ورزش و تغییرات رژیمی می‌باشد. چاقی در نوجوانان با افسردگی نیز ارتباط دارد و به همین دلیل نوجوانان چاق اعتماد به نفس کمتری دارند، و از آنجا که این مساله سلامت روان آنها را تهدید می‌کند، لذا آموزش در زمینه کنترل وزن می‌تواند یک روش مناسب جهت پیشگیری از چاقی باشد.
بیشتربخوانید:
7 دستور پخت شلغم برای کودکان
آکنه
یکی از مشکلات شایع دوران بلوغ جوش‌های صورت می‌باشد که علاوه بر مسائل هورمونی با استرس و دوره عادت ماهیانه تشدید می‌شود. به نوجوانان توصیه می‌شود که از فشردن جوش‌ها خودداری کرده و نیز از مصرف غذاهایی که باعث تشدید بروز جوش می‌شوند، پرهیز نمایند. بهتر است که در رژیم غذایی خود انواع میوه‌ها و سبزیجات تازه (هویج، گوجه‌فرنگی و ...) و ماهی را بگنجانند و روزانه بیش از 8 - 6 لیوان آب میل کنند.
بی‌اشتهایی عصبی
نوجوان در سن بلوغ از تصویر ذهنی فرم بدن خود رضایت ندارد و در نتیجه می‌خواهد به وزن کمتری دست یابد، پس دریافت انرژی را کاهش می‌دهد و از طریق ورزش اضافی و استفاده همزمان از داروهای مسهل و دیورتیک دفع خود را افزایش می‌دهد. یک ویژگی ثابت در این بیماران لذت در رسیدن به وزن کم و اضطراب و دلهره شدید در صورت افزایش وزن است که کاهش وزن، این اضطراب را فرو می‌نشاند. گاهی اختلالات ناشی از کمبود مواد مغذی و ویتامین‌ها در این افراد دیده می‌شود که از جمله ریزش موی سر، پوست خشن و پوسته‌پوسته شایع می‌باشد. متاسفانه این نوجوانان به علت تصور غلط ذهنی از بدن خود دچار افسردگی هم می‌شوند، لذا در کنار مشاوره تغذیه و افزایش اطلاعات تغذیه‌ای به مشاوره روانشناسی نیز نیازمندند.
بیشتربخوانید:
ترفندهایی برای غذاخور شدن کودکان بد غذا
پرخوری عصبی
نشانه‌های تشخیصی در مبتلایان دوره‌های مصرف زیاد و سریع مواد غذایی در کوتاه مدت است که فرد قادر به کنترل آن نیست. بیشتر نوجوانان مبتلا از استفراغ عمدی جهت کنترل وزن استفاده می‌کنند. این افراد به صورت مخفیانه اقدام به پرخوری کرده و ختم پرخوری با شروع دل درد یا با ورود شخصی دیگر می‌باشد که پس از آن اقدام به استفراغ عمدی می‌نماید و در پی آن دچار افسردگی و احساس گناه نیز خواهد شد. تلفیقی از روش‌های تغذیه‌ای، آموزشی و کنترل شخصی برای کمک به بهبود افراد مبتلا به کار گرفته می‌شود و پس از آن در جهت تغییر در رفتار و عادات خوردن همت گماشته می‌شود، البته در این زمینه مشاوره روانشناسی نیز توصیه می‌شود.
