دکتر عطیه میرزابابایی - متخصص تغذیه از دانشگاه علوم پزشکی تهران
تحریریه زندگی آنلاین : آسم بیماری التهابی مزمن ریهها و مجاری هوایی، شایع‌ترین بیماری مزمن جدی دوران کودکی و سومین علت شایع بستری شدن در کودکان زیر ۱۵ سال است. بیشتر کودکان مبتلا به آسم، قبل از پنج سالگی‌شان علائم را نشان می‌دهند و به دلایل ناشناخته، این تعداد در حال افزایش است. این آمار حتی در کشورهای توسعه یافته به 40 درصد می‌رسد. کودکان اغلب اولین علائم آسم را قبل از ۵ سالگی تجربه می‌کنند. پس از تشخیص بیماری آسم در کودک، پزشک بر اساس سوابق پزشکی و شدت آسم، یک برنامه و نسخه کتبی برای درمان می‌دهد. این برنامه، زمان و چگونگی مصرف داروهای آسم و مواردی که باعث تشدید بیماری شده، را مشخص میکند. بسیار مهم است که نحوه عمل به این برنامه و نسخه را به‌خوبی متوجه شوید. آسم دوران کودکی میتواند باعث علائم آزاردهنده‌ای باشد که در بازی، ورزش، مدرسه و خواب کودکان اختلال ایجاد کند. عمل کردن به برنامه مقابله با آسم در کودکان، جهت کنترل موفقیت‌آمیز بیماری آسم بسیار مهم است.
بیشتربخوانید:
علائم شایع ترین بیماری مزمن تنفسی در کودکان
انواع آسم در کودکان
نوع اول: در این نوع برخی از کودکان مجاری تنفسی باریکی دارند که در اثر ورود عفونت‌های ویروسی دچار التهاب و تنگ‌تر شده و در نهایت باعث آسم در کودک میشود. یکی از دلایل تنگ بودن مجاری تنفسی کودک این است که مادر در دوران بارداری سیگار می‌کشیده است. این کودکان در هنگام بیماری عفونی مانند سرماخوردگی آسیب‌پذیر بوده و علائم آسم را از خود نشان می‌دهند.
نوع دوم: یکی از دلایل آسم در کودکان آلرژی و حساسیت می‌باشد. کودک در مواردی مانند تماس با گرده گل و حیوانات، علائم آسم را نشان می‌دهد. امکان دارد این آلرژی را به صورت ژنتیکی داشته باشند و در طی زمان آن را نگه داشته‌اند.
شرایطی که زمینه‌ساز ابتلا به بیماری آسم در کودکان می‌شوند
داشتن سابقه خانوادگی آسم یا آلرژی (به صورت ژنتیکی)
عفونت‌های مکرر تنفسی
کمبود وزن هنگام تولد
قرار گرفتن در معرض دود سیگار و قلیان در دوره جنینی یا بعد از تولد
نژاد (شیوع آسم در تیره‌پوستان بیشتر است)
قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های هوا، مانند دود تنباکو
آلرژی به گرد و غبار، حیوانات خانگی وگرده گل یا کپک
تغییرات آب و هوا یا هوای سرد
بیشتربخوانید:
بهترین و بدترین خوراکی‌ها برای کودکان بیش فعال
علائم آسم در کودکان
سرفه کردن در شب
بیدار شدن کودک به علت سرفه و گرفتگی ناحیه سینه
کم شدن فعالیت بدنی از جمله ورزش در اثر آسم
سرفه‌های مداوم که با خوابیدن، ورزش، هوای سرد یا ابتلای کودک به عفونت ویروسی بدتر می‌شوند.
کیفیت بد خواب به دلیل تنگی‌نفس، سرفه یا خسخس
حملات سرفه‌ای متعدد که با سردی هوا یا سرماخوردگی بدتر میشود.
علائم آسم از کودکی به کودک دیگر متفاوت است و میتواند با گذشت زمان بدتر یا بهتر شود. کودک شما ممکن است فقط یک نشانه داشته باشد. در مواردی خانواده باید محل زندگی خود را برای بهبودی کودک تعویض کند.
حتی استفاده از رژیم غذایی مناسب میتواند به کنترل بیماری کودک کمک نماید. با این کار نه تنها به بهبود وضعیت جسمی کودک کمک میشود، بلکه از لحاظ روحی تاثیر مثبتی بر روی او می‌گذارد.
تغذیه مناسب کودکان مبتلا به آسم
نخستین خط دفاعی کودک در برابر آسم یک رژیم غذایی سالم و متعادل است که از سلامت بدن حمایت میکند. هر چه مواد غذایی تازه و با تراکم بالای مواد مغذی مصرف کنند، می‌توانند کنترل بهتری روی بیماری داشته باشند. یک رژیم غذایی سرشار از میوه‌ها و سبزیجات به همراه چربی‌های سالم و همچنین وزن مناسب کودکان میتواند در مدیریت آسم نقشی کلیدی داشته باشد.
مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه
مطالعات نشان می‌دهند، افرادی که ویتامین C، بتا کاروتن (پیش‌ساز ویتامین A)، منیزیوم و امگا سه بیشتری مصرف می‌کنند، کمتر در معرض آسم قرار دارند. بیماران آسمی باید به مقدار کافی از میوه‌های تازه مصرف کنند، زیرا ویتامین C به عنوان ضد التهاب قوی عمل میکند و فعالیت‌های ضد التهابی این ویتامین میتواند علائم بیماری آسم را کاهش دهد. سیب سرشار از اسیدهای فنولیک و فلاونوئیدها است که مصرف آن به کاهش التهاب و تنگی مجاری هوایی در بیماری آسم کمک میکند. موز میتواند تنگی‌نفس و خسخس سینه در کودکانی که مبتلا به آسم هستند را کاهش دهد. احتمالا آنتی‌اکسیدان و پتاسیم فراوان موز به بهبود عملکرد ریهها و از بین رفتن عامل و علت تنگی‌نفس کمک میکند. از دیگر منابع خوب برای پتاسیم می‌توان به آووکادو، اسفناج، سیب‌زمینی شیرین و کیوی اشاره کرد.
بیشتربخوانید:
آسم و مشکلات تنفسی کودکان
دریافت ویتامین Dکافی
خطر ابتلا به آسم در کودکانی که کمبود ویتامین D دارند، بیشتر است. دریافت مقدار کافی ویتامین Dمیتواند به کاهش تعداد حملات آسم و بهبود بیماری آسم کمک کند. از سوی دیگر وجود این ویتامین در بدن موجب بالا بردن و تقویت سیستم ایمنی بدن و کاهش التهابات مجاری هوایی در بدن میشود.
منابع غذایی این ویتامین عبارتند از:
ماهی سالمون
شیر غنی شده با ویتامین D
آب پرتقال غنی شده
تخم‌مرغ
مصرف ویتامین A
ویتامین A نیز میتواند در بهبود بیماری آسم کمک‌کننده باشد.
منابع ویتامین A عبارتند از:
هویج
طالبی
سیب‌زمینی شیرین
سبزیجات برگدار
کاهو
کلم و اسفناج
دریافت منابع حاوی منیزیم
کمبود منیزیم اغلب در مبتلایان به آسم یافت میشود. منیزیم میتواند از اسپاسم ماهیچه‌‌ها جلوگیری کرده یا آن را متوقف کند، بنابراین رژیم غذایی غنی از منیزیم میتواند برای مبتلایان به آسم مفید باشد. از منابع خوب منیزیم مغزها و غلات، حبوبات، سبزیجات برگ سبز تیره، ماهی و گوشت قرمز می‌‌باشند.
مواد غذایی حاوی سلنیوم
کمبود سلنیوم به میزان قابل‌توجهی میتواند خطر آسم را افزایش دهد. سلنیوم به عنوان یک آنتی‌اکسیدان از تخریب سلول‌ها، آسیب کروموزوم‌ها و سرطان‌ها جلوگیری میکند. از منابع عالی سلنیوم می‌توان به مغز، جگر، قلوه و نان تهیه شده از آرد کامل، ماهی، جوانه گندم، سبوس‌‌ها، ماهی تن، پیاز، گوجه‌فرنگی و کلم بروکلی اشاره کرد.
مصرف ماهی
ماهی‌های چرب، مانند سالمون، ساردین و خال‌مخالی سرشار از اسیدهای چرب امگا-3 هستند و زمانی که موضوع بهبود علائم آسم مطرح میشود، آنها یکی از بهترین مواد غذایی هستند. رژیم غذایی سرشار از اسیدهای چرب امگا-3 به محافظت از کودکان در برابر علائم آسم کمک میکند. آسم یک بیماری التهابی است و غذاهای سرشار از اسیدهای چرب امگا-3 مانند ماهی چرب، گردو و بذر کتان گزینه‌های خوبی برای کاهش التهاب محسوب می‌شوند. التهاب کمتر به معنای شدت کمتر علائم آسم و حملات کمتر بیماری است.
افزایش دریافت روغن زیتون
طی تحقیقات اسید اولیک، یک ترکیب ضد التهاب موجود در روغن زیتون، ممکن است از عوامل تاثیرگذار در این زمینه باشد. روغن زیتون محصولی سالم است که عملکردی آنتی‌اکسیدانی را ارائه میکند و والدین می‌توانند مصرف روغن زیتون را در غذای کودک افزایش دهند.
مصرف غلات کامل
غلات کامل مانند گندم کامل، کینوآ، و برنج قهوه‌ای سرشار از فیبر و جایگزینی سالم برای غلات تصفیه شده هستند. یک رژیم غذایی سرشار از کربوهیدرات‌های ساده، مانند نان یا پاستای سفید، ممکن است تولید دی‌اکسید‌کربن را افزایش داده و استرس بیشتری را به ریهها وارد کند که میتواند تنفس را دشوارتر سازد.
پرهیز از غذاهای فرآوری شده
ارتباط بین مصرف غذاهای سریع و خطر ابتلا به آسم در کودکان طی مطالعاتی ثابت شد. مصرف سه وعده یا بیشتر از فست‌فودها در هفته خطر ابتلا به آسم را در کودکان و نوجوانان چندین برابر افزایش می‌دهد.
تغذیه‌ای که حال بیماران آسمی را بدتر میکند
برخی از واکنش‌های مربوط به بیماری آسم به افزودنی‌های غذایی مثل سولفیت‌ها، تارترازین (نوعی رنگ زرد افزودنی)، بنزوات سدیم و سالیسیلات‌های طبیعی مربوط است که عبارتند از:
میوه‌های خشک
ترشی و شور
میگو
آب‌لیمو
سالیسیلات‌ها
اگرچه نادر است، اما برخی افراد مبتلا به آسم ممکن است به قهوه، چای و برخی گیاهان و ادویه‌جات حساس باشند. سالیسیلات‌ها مواد شیمیایی و ترکیبات شیمیایی طبیعی هستند و گاهی در غذاها یافت می‌شوند.
ترکیبات مصنوعی
مواد نگهدارنده شیمیایی، طعم‌دهنده‌ها و رنگ‌ها اغلب در غذاهای فرآوری شده و فست‌فودها یافت می‌شوند.
اگر والدین با مصرف هر غذایی احساس می‌کنند که تنگی‌نفس کودک تشدید میشود، باید آن ماده غذایی را از برنامه غذایی کودک حذف کنند.
نکات ضروری در کنترل آسم کودکان
اجتناب از حضور در محیط‌های آلوده به خصوص دود سیگار (لازم به ذکر است که حتی کشیدن سیگار در خارج از خانه (بالکن - زیرهود) نیز میتواند تاثیرات خود را در تشدید علائم فرزندتان بگذارد).
اجتناب از حضور در محیط‌های شلوغ و پرجمعیت
اجتناب از تماس با گرد و غبار و گرده گل و گیاهان به خصوص در فصل بهار
اجتناب از برخورد مستقیم با هوای سرد (استفاده از شال گردن در فصل زمستان که جلوی دهان و بینی را بپوشاند توصیه میگردد).
اجتناب از تماس مستقیم با باد کولر و پنکه
دیوارهای اتاق خواب کودک هفته‌ای یک بار با دستمال مرطوب و تمیز گردگیری و سایر وسایل روزانه گردگیری شود.
از استفاده از فرش و گلیم و هر گونه پوشش پشمی و پرزدار در اتاق خواب کودک خودداری شود.
اسباب‌بازی‌های پشمی حتما هفته‌ای یکبار شسته شوند (ترجیحا استفاده نشوند).
در صورت استفاده از پتو حتما با ملحفه در قسمت زیر و رو پوشیده شود.
توصیه میگردد که ملحفه‌های کودک هر دو هفته با آب داغ شستشو شوند.
از هر گونه بالش پشم، پر یا پنبه استفاده نشود و به جای آن از بالش ابری استفاده شود.
در صورت تشدید علائم در هنگام فعالیت و بازی حتما با پزشک معالج مشورت گردد.
استفاده از استخر به دلیل بوی کلر ضدعفونی میتواند موجب تشدید علائم گردد که در این صورت حتما با پزشک معالج مشورت گردد.
اجتناب از بوی عطر، اسپری، حشره‌کش، وایتکس و مواد شوینده اسیدی (در فصل خانه تکانی)
از نگهداری حیوانات خانگی مثل سگ، گربه و خرگوش خودداری شود.
