زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر سید مرتضی صفوی : متخصص تغذیه و رژیم‌های درمانی ؛ استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ؛ رئیس هیئت مدیره انجمن غذا، صنعت، سلامت

تحریریه زندگی آنلاین : شیر مادر از لحاظ تغذیه‌ای برای شیرخوار کامل است و تمام مواد مغذی مورد نیاز کودک را به مقدار مناسب برایش فراهم می‌کند. شیرخوار در شش ماه اول زندگی به هیچ چیز جز شیر مادر احتیاج ندارد که به آن تغذیه انحصاری با شیر مادر می‌گویند.

برخی از مزایای شیر مادر

مزایا برای شیرخوار

 بهترین غذا

 هضم آسان

 محافظت شیرخوار در برابر ابتلا به عفونت‌ها

 افزایش هوش

 رشد بهتر

 بهبود سریع بیماری‌ها

 کاهش بروز حساسیت

 پیشگیری از برخی از بیماری‌های مزمن مانند بروز چاقی، دیابت و فشار خون در بزرگسالی

مزایا برای مادر

 تقویت رابطه عاطفی بین مادر و نوزاد

 تاخیر در حاملگی مجدد

 کمک به اقتصاد خانواده

 تضمین سلامت مادر

 بیشتربخوانید:

مروری بر شیرخشک های مورد مصرف در کودکان

غذاهای کمکی غنی از پروتئین

نکات مهم درباره تغذیه با شیر مادر

 باید بلافاصله بعد از تولد، تغذیه با شیر مادر آغاز شود و حتما شیر آغوز (یا کلستروم) به او داده شود.

 ابتدا شیر کم است، ولی مکیدن پستان مادر توسط نوزاد باعث زیاد شدن آن می‌شود.

 تغذیه با شیر مادر در هر ساعت از شب یا روز که شیرخوار احساس گرسنگی یا نیاز کند، باید انجام شود.

 به شیرخواری که شیر مادر می‌خورد، نباید شیر مصنوعی داده شود، زیرا باعث کم شدن شیر مادر می‌شود.

  اگر مادر در طی دوران شیردهی باردار شود، نباید شیر دادن را قطع کند، ولی می‌تواند در دوران شیردهی از یکی از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده نماید.

  نوزاد در روزهای اول پس از تولد به طور طبیعی کمی وزن از دست می‌دهد و نباید آن را به کمبود شیر مادر نسبت داد.

 بهترین معیار برای اینکه کودک به اندازه کافی شیر می‌خورد یانه؟ اندازه‌گیری وزن او است. با وزن کردن منظم کودک، مس توان به رشد او پی برد.

 کودکی که شیر کافی نمی‌خورد، اول مقدار ادرارش کم می‌شود.

 مدفوع شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، شل‌تر و دفعات آن بیشتر از کودکانی است که شیری غیر از شیرمادر می‌خورند و این نوع دفع مدفوع را نباید با اسهال اشتباه کرد.

 مکیدن پستان بستگی به توان و نیاز شیرخوار دارد و در ماه های اول زندگی هر پستان باید 10 تا 15 دقیقه مکیده شود.

 ترکیب شیر مادر همراه با رشد شیرخوار تغییر می‌کند، همچنین چربی شیر مادر در شروع هر وعده شیر خوردن کمتر است سپس میزان آن به تدریج بیشتر می‌شود که کمک بزرگی به سیر نگه داشتن شیرخوار می‌کند.

 بیشتربخوانید:

مروری بر شیرخشک های مورد مصرف در کودکان

روش شیر دادن

سه روش برای شیر دادن متداول است که عبارتند از:

بغل گرفتن نوزاد

در این روش گردن نوزاد در زاویه آرنج قرار می‌گیرد. صورتش مقابل پستان مادر و سر و بدنش در یک امتداد و دست نوزاد که در تماس با بدن مادر است در پهلوی او قرار می‌گیرد. باسن کودک باید در آغوش مادر باشد. این روش برای شیر دادن به نوزاد مناسب است.

وضعیت خوابیده به پهلو

این روش مخصوصا برای مادرانی که سزارین شده‌اند، مفید است. در این روش سر و بدن نوزاد در امتداد یک خط مستقیم است و صورت او رو به روی پستان مادر و بینی‌اش مقابل نوک پستان قرار می‌گیرد. بدن نوزاد در تماس نزدیک با بدن مادر است.

روش زیر بازو (فوتبالی)

در این روش مادر در وضعیت نشسته با دست راست و یا چپ و یا هر دو (در موارد دوقلوزایی) سر نوزاد را نگه می‌دارد و بدن و پای او را در زیر بغل و بازوی خود قرار می‌دهد. با این روش مادر می‌تواند کودکان دوقلوی خود را هم زمان با شیر خود تغذیه کند.

 بیشتربخوانید:

عوامل موثر بر تغذیه کودکان 6 تا 24 ماهه

طرز صحیح پستان گرفتن نوزاد

 مهم‌ترین نکته‌ای که هنگام شیر دادن باید به آن توجه کرد، طرز قرار گرفتن پستان در دهان نوزاد است. اگر پستان به طرز صحیح در دهان نوزاد قرار گیرد، از درد، زخم و ترک نوک پستان جلوگیری می‌شود. لذا باید:

 مادر باید چهار انگشت خود را زیر پستان و انگشت شست را بالای هاله پستان قرار دهد حالت C فرم.

 سپس نوک پستان را به لب‌های نوزاد تماس بدهد تا نوزاد دهان خود را کاملا باز کند و مادر او را به طرف پستان بیاورد، نه اینکه خود و یا پستانش را به طرف او ببرد.

 مکیدن درست وقتی است که دهان کودک کاملا باز باشد، لب پایین به بیرون برگشته و زبان دور تا دور پستان را فرا گرفته وگونه‌ها برآمده باشد و قسمت کمی از‌هاله پستان (آرئول) در بالای دهان کودک دیده ‌شود. در این صورت، مکیدن‌های او آرام و عمیق است و صدای قورت دادن شیر به گوش می‌رسد.

طرز دوشیدن شیر

گاهی اتفاق می‌افتد که مادر به دلیل داشتن نوزاد نارس، احتقان پستان و یا کار خارج از منزل، مجبور است شیر خود را بدوشد تا به وسیله لیوان، قاشق، قطره چکان و یا حتی لوله به کودک بدهد. برای دوشیدن شیر توجه به نکات زیر ضروری است:

 برای دوشیدن شیر، بهتر است زمانی از روز انتخاب شود که پستان پر از شیر است.

 10 تا 20 دقیقه قبل از دوشیدن شیر، خوردن مایعات گرم و کمی استراحت به ترشح شیر کمک می‌کند.

 وسیله دوشیدن (دست یا وسیله مکانیکی) بعد از هر بار استفاده باید فوری شسته شود و قبل از دوشیدن شیر، دست‌ها با آب و صابون و پستان فقط با آب تمیز شسته شود.

 موقع دوشیدن شیر، مادر باید در وضعیت راحتی باشد و به کودکش فکر کند. این کار به ترشح شیر کمک می‌کند. همچنین قرار دادن یک حوله گرم و مرطوب روی پستان برای 5 تا 10 دقیقه نیز مفید است.

 در صورت دوشیدن شیر با دست، باید چهار انگشت را در زیر پستان و در لبه سیاهی آن (هاله پستان) و شست را در بالای پستان و روی لبه سیاهی قرار داد. باید پستان را به طرف قفسه سینه فشار داد و آن را به جلو آورد. سپس قسمت لبه سیاهی آن را فشار داد تا شیر به راحتی خارج شود.

 از آنجا که مخزن‌های شیر در پستان در قسمت هاله قرار دارند، نباید نوک پستان را فشار داد چون موجب ترک‌خوردگی و سوزش آن می‌شود.

 برای ذخیره شیر، می‌توان از ظرف‌های پلاستیکی استفاده نمود.

 شیر دوشیده شده را باید در یخچال گذاشت که در این صورت تا 48 ساعت کاملا سالم باقی می‌ماند.

 اگر یخچال در دسترس نباشد، شیر دوشیده شده را می‌توان حدود 6 تا 8 ساعت در حرارت اتاق نگهداری و سپس مصرف کرد.

خطرات تغذیه مصنوعی

علاوه بر اختلال در پیوند عاطفی مادر و کودک، در کودک سبب:

افزایش تحمل نکردن غذا و ابتلا به حساسیت، ابتلای بیشتر به عفونت‌های تنفسی و بیماری‌های اسهالی، افزایش خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند فشار خون و ...، اسهال‌های مزمن، چاقی، سوء‌تغذیه و کمبود ویتامین A، بهره هوشی کمتر و افزایش احتمال مرگ و میر، شود و در مادر موجب افزایش خطر ابتلا به کم‌خونی، سرطان پستان و تخمدان و احتمال حاملگی زودرس گردد.

حفظ و تداوم شیردهی

همه مادران می‌توانند شیردهی موفقی داشته باشند و مهم‌ترین عامل در این موفقیت اعتماد به نفس مادر برای شیر دادن و مکیدن صحیح و مکرر پستان توسط کودک است و مشکل‌های جزئی نباید موجب نگرانی او باشد، زیرا اضطراب و نگرانی می‌تواند در رگ کردن پستان و جاری شدن شیر اختلال ایجاد کند. لازم به یادآوری است که:

 بیهوشی هنگام زایمان، مصرف دارو و عمل سزارین هیچ کدام مانع شیردهی نیستند.

 پستان های کوچک، نوک پستان صاف و یا ترک‌دار و احتقان پستان مانع شیر دادن نیستند.

 نقش کارکنان بهداشتی، همسر و نزدیکان مادر در مصمم کردن او برای شیر دادن و ادامه آن بسیار با اهمیت است.

 فاصله‌گذاری مناسب بین فرزندان و داشتن فرزند کمتر، در تامین سلامت مادر و شیردهی موفق او بسیار موثر است.

 حتی مادرانی که تغذیه مناسب ندارند، می‌توانند شیردهی موفقی داشته باشند، زیرا مهم ترین عامل تولید شیر، مکیدن مکرر پستان است، ولی تغذیه خوب سبب می‌شود که از ذخایر بدن مادر برداشت نشود.