دکتر محمد رضا وفا - متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی
گفتگو: رضا حسینمردی
تحریریه زندگی آنلاین : به‌طور کلی در علم تغذیه معتقدیم که هر چقدر یک ارگانیسم در سن پایین‌تر و یا در شرایط تقسیم سلولی بیشتر باشد، امکان آسیب‌پذیری آن بیشتر است.
زمانی که یک جنین شکل می‌گیرد، تقسیم سلولی در چنین شرایطی بسیار بالا است، ولی هر چه سن افزایش می‌یابد، این سرعت تقسیم سلولی کمتر می‌شود. از زمان تشکیل جنین تا 18 سالگی بدن انسان پیوسته در حال تقسیم سلولی است. تا این سن چگالی استخوانی و عضلات، همه ارگان‌های بدن به حد خوبی می‌رسند. هر چه‌سرعت رشد و تکثیر سلولی بیشتر باشد، آسیب‌پذیری آن بیشتر است. در یک شیرخوار یک ماهه نیاز به ویتامین A بسیار بسیار بیشتر از فرد بالغ است. ویتامین A به عنوان یک کوآنزیم در تقسیمات سلولی نقش اساسی دارد. بدین ترتیب در سنین پایین‌تر هرگونه کمبود و ضعف تغذیه‌ای موجب گستردگی آسیب سلولی خواهد بود. همین کمبود‌ها در دوران جنینی و در زنان باردار گاهی اوقات موجب بروز نقایص مختلف در بدن و حتی مغز جنین و کودک می‌شود.
بیشتربخوانید:
میوه‌ای که هوش کودکان را افزایش می‌دهد
اگر کمبود ید حتی به‌طور خفیف تا دو سالگی ادامه یابد، موجب عقب‌ماندگی ذهنی می‌شود. مادران بچه‌هایی که در دوران بارداری با کمبود ید مواجه شده‌اند، کودکانی با بیماری کرتینیسم متولد می‌کنند. این کودکان تا ابد دچار عقب‌ماندگی هستند. نوزادی که متولد می‌شود، باید تا شش ماهگی تحت هر شرایطی صرفا از شیر مادر تغذیه کند. شیر مادر حاوی هر آنچه کودک نیاز دارد است، به‌گونه‌ای که حتی دادن آب نیز برای شیرخوار تا شش ماهگی ضرورتی ندارد. بعد از این سن نیازهای کودک با شیر مادر تامین نمی‌شود و باید غذای کمکی را آغاز کرد. تغذیه کمکی باید از یک روند منظم شروع شود. ابتدا از غلات و پوره‌ها سپس پوره گوشت و بعد سبزیجات، سپس روغن‌های مایع گیاهی و بعد از میوه‌ها استفاده کرد. بهتر است ابتدا از میوه‌های مطمئن‌تر نسبت به آلرژی مانند سیب شروع کرد و سپس در اواخر، می‌توان میوه‌هایی مانند مرکبات و پرتقال به کودک داد. باید از مقدار کم این غذا‌ها شروع کرد تا جایی که در یک سالگی کودک شما می‌تواند از غذای سفره تغذیه کند. آنچه گفتم اساس تغذیه بود و باید تا دو سالگی تغذیه با شیر مادر ادامه یابد. جهت گرفتن کودک از شیر مادر، باید آخرین وعده‌ای که حذف می‌شود، وعده شیر شبانه باشد.
جنبه‌های روانشناختی تغذیه
مسائل روانشناختی تغذیه بسیار مهم است. برخی کودکان نسبت به برخی غذا‌ها تمایل نشان نمی‌دهند. به عنوان مثال می‌گویند گوشت نمی‌خورم...؛ ریشه این رخداد در تغذیه کمکی است. اگر مادر دانش و سواد تغذیه‌ای داشته باشد که همزمان با شروع تغذیه کمکی، طیف وسیعی از غذا‌ها را از نظر طعم، بافت و مزه به فرزند خود بچشاند، این کودک در آینده نسبت به خوردن انواع غذا‌ها ممانعت نمی‌کند و همراهی خواهد نمود. به این عوامل ارگانولپتیک می‌گویند که اثرات روحی و روانی دارند. کودکانی که تنوع غذایی محدودی در دوران کودکی دارند، در سنین بالاتر نسبت به بسیاری از غذا‌ها رفتار نا‌مانوس از خود نشان می‌دهند. این کودکان عادت نکرده‌اند و نمی‌خورند. من برای مادران چنین کودکانی که این‌گونه رفتاری دارند، توصیه می‌کنم با مخلوط کردن (میکس) غذایی که بچه دوست ندارد با غذایی که دوست دارد به نسبت 10درصد به 90 درصد و افزایش تدریجی درصد مخلوط کردن این دو ماده غذایی به عنوان مثال ماهی و مرغ، سعی کنند به مرور زمان تا رسیدن به هدف و خوردن خالص غذایی که در ابتدا کودک تمایل به مصرف آن نداشت، پیش روند. باید آهسته‌آهسته و با داشتن آگاهی از هنر آشپزی و تغذیه، ذائقه کودک را در مسیر صحیح قرار داد. از نظر تغذیه‌ای همه نعمت‌های خداوند خوب هستند و باید بچه از همه نعمت‌های غذا در تناسب و تنوع صحیح مصرف کند.
بیشتربخوانید:
خرما بهترین انرژی‌زا برای کودکان
عده‌ای به دنبال مکمل غذایی هستند
به قول ابوعلی سینا؛ فرق بین غذا، دارو و سم در دوز و اندازه آن است. اگر حتی آب را بیش از حد و اندازه مصرف کنیم می‌تواند مضر و خطرناک باشد. همه چیز از همین قانون پیروی می‌کند. به غیر از ویتامین D و امگا 3 که اغلب با تامین و یا رفع نیاز آن برای بدن مشکل داریم. اگر یک فرد همه گروه‌های غذایی را متناسب و متعادل به طور روزانه مصرف می‌کند، دیگر به هیچ مکمل و یا غذای کمکی نیاز ندارد. افرادی هستند که در معرض خطر می‌باشند و بر اساس بررسی، جهت پیشگیری از بروز مشکلات بعدی برخی از مکمل‌ها را توصیه می‌کنیم، ولی همه مکمل‌ها برای هر سن دستورالعمل و دوز مناسب مخصوص خود را دارند. این دستورالعمل مشخص می‌کند که برای چه گروه هدف، چه مدت و چه میزان از این مکمل یا ویتامین باید مصرف شود. این‌گونه نسخه‌ها برای همه یکسان نیست. قرص‌های آهن، ویتامین D و ... برای هر فرد دستورالعمل و مدت مصرف مشخص دارد. این در مورد افراد بالغ و کسانی که از برخی دارو‌ها مصرف می‌کنند هم باید مورد توجه قرار گیرد. به عنوان مثال اگر فردی برای مدت طولانی از داروهای کاهنده کلسترول خون، خانواده استاتین‌ها (لووستاتین) مصرف می‌کند، باید مکمل کیوتن مصرف نماید. داروی‌های خانواده استاتین با مهار نوعی آنزیم که در کنترل ساخت کلسترول موثر است، می‌توانند به‌طور غیر مستقیم موجب کنترل ساخت ماده‌ای موسوم به کیوتن در بدن گردند. در نهایت کمبود این ماده (کیوتن) در کنار کاهش کلسترول بدن می‌تواند مضر باشد که باید با خوردن مکمل‌های حاوی کیوتن برطرف شود. از سوی دیگر افرادی که داروی متفورمین (کاهنده قند خون) مصرف می‌کنند، به شدت در معرض کمبود ویتامین B12 هستند که بر اساس نیاز باید دوز فیزیولوژیک ویتامین B12 برای این افراد تجویز کرد.
بیشتربخوانید:
گام به گام تغذیه کودک در ماه های اول تولد
اهمیت فوق‌العاده تغذیه در سرنوشت ذهنی و جسمی کودکان
به نظر من تغذیه علم کیفیت زندگی است. بالاترین کیفیت تغذیه باید در سنین جنینی، نوزادی و کودکی باشد. در تکامل، رشد و نمو و توانمندی‌های ذهنی و جنسی بسیار مهم است. کمبود خفیف آهن در کودکان بسیار مهم است و می‌تواند موجب کاهش توانمندی‌های ذهنی گردد و این موضوع پایان‌نامه فوق‌لیسانس من بود. کمبود خفیف آهن که اغلب بدون علامت است، می‌تواند موجب اختلالات ذهنی و هوشی فرزندان ما گردد و متاسفانه تا ابد نیز باقی خواهد ماند. کسی که در دوران کودکی دچار آسیب‌های تغذیه‌ای است، شانس بسیار زیادی برای اینکه در دهه‌های چهارم و پنجم زندگی دچار مشکلات جدی از جمله دیابت، سرطان، امراض قلبی عروقی و ...، شود دارد. این یک موضوع ثابت شده است. هزار روز اول زندگی از زمان لقاح، شامل 9ماه بارداری به علاوه دو سال اول زندگی پس از تولد بسیار بسیار مهم است؛ ولی فراموش نکنید که تغذیه تا 18 سالگی نیز اهمیت بالایی دارد، البته تغذیه با شیر مادر بسیار مهم است. یکی از شاخص‌های مهم توسعه رشد قدی است. هر چقدر درصد بچه‌های کوتاه قد در یک جامعه که می‌توانستند رشد قدی مناسب‌تری داشته باشند، بیشتر باشد، این کشور به لحاظ توسعه‌یافتگی عقب‌افتاده‌تر است. رشد قدی تا 18 سالگی ادامه دارد و باید از این فرصت زمانی استفاده کرد. اگر کودکی به دلیل سوء‌تغذیه دچار کاهش وزن شود، می‌تواند با تغذیه مناسب به وزن لازم و ایده‌آل خود برسد، ولی در مورد قد این‌چنین نیست و اندازه قد افراد یک جامعه یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی است، البته این حاصل سوء‌تغذیه غیر‌قابل‌بازگشت است. شاخص قد یکی از این موضوعات مهم می‌باشد. بر اساس بررسی‌ها قد یک دختر در موضوع بارداری راحت آن زن اثرات مهمی دارد. دختران با قد بلند، دوران بارداری راحتی خواهند داشت.
بیشتر بخوانید:
چه شیر خشکی باید برای نوزادتان انتخاب کنید ؟
مهم‌ترین توصیه‌های تغذیه‌ای برای والدین و کودکان در دوران کرونا
تغذیه سالم همیشه در کنار تحرک کافی باید مورد توجه والدین قرار گیرد. برقراری تعادل درکالری ورودی بدن به‌ویژه در ایام قرنطینه و کرونا بسیار مهم است تا از بروز چاقی در کودکان جلوگیری شود. در منزل نیز تحرک کافی ضروری است و باید تفریحات مناسب و انرژی‌سوز برای کودکان فراهم کرد. به دلیل دور ماندن از نور خورشید و یا کمبود ویتامین D، بهتر است روزانه چند دقیقه کودکان را در محیط بیرون از منزل در معرض آفتاب قرار دهیم، البته تاکید می‌کنم و بهتر است در حیات منزل یا پشت بام و ... دست و پاها یا سایر نقاط بدن به جز صورت، به‌طور مستقیم 5 تا 7 دقیقه در معرض نور آفتاب قرار گیرد. تابیدن نور از پشت پنجره اثرات مفیدی ندارد. تابش خالص آفتاب، نسبت به خوردن این ویتامین، در تامین مناسب‌تر ویتامین D اثرات مفید‌تر و قابل جذب‌تری دارد.
