زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

د‌کتر سید‌ضیاءالدین مظهری؛ متخصص تغذیه و رژیم د‌رمانی نائب‌رئیس انجمن علمی پیشگیری و د‌رمان چاقی

متابولیسم گلوکز در بدن

برای شروع از چندین نوشیدنی حاوی قند و شکر مثل انواع کولاها- چای سرد- لیموناد- شربت‌های مختلف نام می‌بریم و مسیر حرکت آن‌ها را در بدن پی می‌گیریم. نوشیدنی‌ها به‌طورکلی نیاز به جویدن و کوچک‌تر شدن نداشته و از طریق دهان و مری سرازیر می‌گردند و پس از توقف کوتاه در معده، به روده‌ها جایی که دو قندی‌های موجود در آن‌ها به تک قندی‌های متفاوتی بنام‌های فروکتوز و گلوکز تجزیه می‌شوند منتقل می‌شوند. این مونوساکاریدها یا تک قندی‌ها به‌قدری ریز می‌باشند که از دیواره روده‌ها جذب‌شده و به‌طرف کبد هدایت می‌شوند. در بدو ورود به کبد این دوقلوهای به هم چسبیده و همیشه باهم، به‌فرمان کبد از هم جدا گردیده، دو مسیر متفاوت را طی می‌نمایند.

گلوکز بعد از برطرف نمودن انرژی موردنیاز کبد و سیر شدن آن، اجازه ادامه حرکت و خروج از کبد را یافته و در مسیر حرکت جریان خون به تمام بافتها و سلول‌ها سر می‌زند تا احتیاجات آن‌ها را به انرژی در ارگانهای مختلف مثل عضلات، مغز و اعصاب برطرف نماید. مغز جهت تأمین انرژی به مقدار قابل‌توجهی از گلوکز نیاز دارد که البته منحصر به مواد دو قندی مورداشاره نیست.

به این صورت که منابع متراکمی از گلوکز از طریق نان، ماکارونی، پاستا و ... دربردارنده رشته‌های بسیار طولانی که حاوی گلوکز به‌هم‌پیوسته می‌باشند و نشاسته نام دارند، از منابع عمده تأمین انرژی از بعد مقدار مصرفشان در تغذیه روزانه و روزمره جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده‌اند.

نگرانی جهانی از بیش دریافت قند محصولات غذایی

متأسفانه با پیشرفت دانش بشری چرخه‌های درهم‌تنیده و طبیعی نظام تکاملی بقا در مسیر حرکت در وادی زندگی و زندگانی را درهم‌ریخته و امروزه نگرانی عمده از بیش دریافت درشت مغذی‌ها و مشتقات آن، اندیشمندان جهانی را به تکاپو واداشته که چه سان از پس تولیدات صنایع غذایی تأمین‌کننده نیازهای افزوده‌شده مواد غذایی در گستره گیتی که با گشاده‌دستی منابع قندی را به تولیدات متنوع و پرشمار خود اضافه می‌نماید بازدارد. متأسفانه منابع قندی به‌کاربرده شده در صنایع غذایی از ارزان‌ترین افزودنی‌ها همراه با اثر ایجاد اعتیاد در مصرف‌کنندگان به تولیدات حاوی قند و گسترش بازار تقاضا برای فراورده‌های خود برشمرده می‌شوند. از طرف دیگر دو قندی‌های به‌کاربرده شده که از دوقلوهای گلوکز و فروکتوز تشکیل می‌شوند، هردو حاوی انرژی بوده ولی متأسفانه در مرکز کنترل انرژی در سیستم فرماندهی مغز نیز انرژی دریافتی ازنظر سیستم دورمی ماند چراکه فروکتوز حاصل از جدایی دو قندی‌ها از طرف سیستم کنترل کبد به‌طرف ساخت چربی و انباشت آن سوق داده می‌شود.  بدین‌صورت مرکز کنترل سیری و گرسنگی به علت عدم آگاهی از دریافت انرژی فراتر از نیاز، هنوز فرمان کفایت صادر نکرده و مصرف‌کنندگان شربت و نوشابه‌ها با ولع تمام به نوشیدن جرعه‌ای و به دندان کشیدن لقمه‌ای مازاد بر نیاز واقعی ادامه می‌دهند چراکه از نیمه انرژی دریافتی که مسیر دیگری را طی کرده باخبر نمی‌باشد، از طرفی معیار سیری نیز میزان سطح گلوکز در گردش خون می‌باشد.

تأثیر مسیر متفاوت سوخت‌وساز قندهای ساده

تئوری دیگری از طرف پژوهشگران ارائه گردیده که این عملکرد را کامل‌تر کرده ابراز می‌دارند فروکتوز سرازیر شده در دستگاه گوارش علاوه بر وادار نمودن کبد به تولید چربی و انباشت آن بمانند آژیر خطری در تمام سیستم‌های بدن به صدا درآمده و آماده‌باش فرارسیدن زمستان و قحطی ناشی از عدم دسترسی به خوردوخوراک در طول تمامی ماه‌های برف و سرما و یخبندان را اعلام می‌دارد و سبب صرفه‌جویی و پس‌انداز میزان انرژی یا کاهش میزان سوخت‌وساز بدن، صرفه‌جویی در مصرف انرژی و تبدیل تمامی انرژی حاصل از خوردوخوراکی‌ها به چربی و انباشت آن می‌گردد. در حقیقت فروکتوز مسیرهای سوخت‌وساز بدن را به‌سوی صرفه‌جویی در مصرف و گشاده‌دستی در ساخت و انبار کردن به‌صورت چربی سوق می‌دهد.

متابولیسم فروکتوز در بدن

شکر، عسل و تمامی نوشابه‌های تهیه‌شده از میوه جات دربردارنده فروکتوز می‌باشند که بعد از جدا شدن از دوقلوی خود، سرنوشت و مسیر خاصی را برخلاف گلوکز در پیش می‌گیرد، یعنی در اولین مرحله نقش خاص آن در بدو ورود به کبد از جریان خون روده‌ها رخ می‌دهد. یعنی برخلاف گلوکز که کبد باقیمانده نیازش را به جریان خون رها می‌سازد ولی فروکتوز را هرچه قدر هم سیر و بی‌نیاز باشد بمانند یک اسفنج مکیده و قسمتی از آن را به چربی تبدیل نموده نگهداری می‌نماید. دلیل این امر هم به آغاز آفرینش انسان‌های اولیه برمی‌گردد که فصل فراوانی قحطی ناشی از سرما و یخبندان‌ها را باید پشت سر می‌گذاشتند تا ادامه حیات آن‌ها امکان‌پذیر گردد.

تجربه مصرف بیش‌ازحد قند

به‌طورقطع می‌توانید به یادتان بیاورید که با مقادیر کمتر انرژی دریافتی از منابع غذایی حاوی نشاسته خیلی سریع‌تر و باانرژی دریافتی کمتری در مقایسه با نوشیدن شربت و نوشیدنی‌های مختلف و آب‌میوه جات و پاستیل که خیلی بیشتر از نیاز فعلی‌تان برای شما انرژی فراهم کرده احساس سیری به شما دست می‌دهد. اگر به خاطر رژیم‌هایی که قبلاً گرفته‌اید یا مطالعه کرده‌اید در مخیله خود رجوع فرمایید متوجه خواهید شد که اکثریت قریب به‌اتفاق آن‌ها در توصیه‌های ابلاغی خود به حذف یا کاهش شدید دو قندی‌ها تأکید نموده‌اند.  صرف‌نظر از نام رژیم‌ها که همگی کم قند، کم‌چربی، رژیم مدیترانه و...می‌باشد، همواره اولین ممنوعیت اعلام‌شده، صرف‌نظر کردن از دو قندی‌ها می‌باشد و شعاری که همواره از طرف رژیم دهندگان تأکید می‌گردد این است که به هر شکلی در حد امکان، قند و شکر کمتر مصرف گردد.

دلیل این توصیه در آن نهفته است که دو قندی‌ها فاقد هرگونه ریزمغذی بوده ولی دارای اثری مثبت و شادی آورمی باشند که به سهولت در بدن متابولیزه شده و رها می‌شوند. توصیه اغلب متخصصان نیز این است که برای موفقیت و دستیابی به‌سلامتی پایدار بهتر است این مواد بندرت مصرف شوند.