زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گیاه‌شناسی

مرزنجوش گیاهی است علفی و دائمی به ارتفاع 80 سانتی‌متر که به مرزنجوش وحشی نیز معروف است. ساقه آن راست، دارای انشعابات زیاد، پوشیده از تار‌های کوتاه و به رنگ سبز مایل به قرمز می‌باشد. برگ‌ها بیضی‌شکل و نوک‌تیزند و سطح رویی آنها سبز تیره و سطح زیرین پوشیده از کرک می‌باشد. گل‌ها به صورت مجتمع و به رنگ سفید یا گلی روی سرشاخه‌ها قرار دارند. این گیاه به طور وسیع در اروپا رویش دارد و در مناطق خشک، جنگلی، سواحل دریا و حتی دامنه کوهستان‌ها می‌روید. مناطق اصلی رویش این گیاه در ایران، مناطق شمالی، به‌خصوص استان‌های خراسان، مازندران، گیلان و آذربایجان است. یکی از مشخصات گیاه، بوی معطر و قوی آن می‌باشد. مرزنجوش با مناطق مدیترانه سازگار است و از زمان باستان رومی‌ها و یونانی‌ها آن را سمبل خوشبختی می‌دانستند.

ترکیبات مهم

مهم‌ترین مواد مرزنجوش اسانس آن است که حاوی ترکیبات بسیار خوشبو از جمله بورنئول، پی‌‌نن‌وکامفر می‌باشد. مقدار زیادی از محصول مرزنجوش جهت تهیه اسانس برگ‌های آن استفاده می‌شود.

اسانس را می‌توان هم از برگ‌های تازه و هم خشک به دست آورد. سرشاخه‌های گلدار را پس از چیدن در سایه به آهستگی خشک می‌کنند تا اسانس آنها هدر نرود. اصولاً برای استخراج اسانس مرزنجوش از روش تقطیر یا بخار استفاده می‌شود. اسانس به دست آمده در این روش زردرنگ است؛ اما اسانس‌های کهنه ممکن است به رنگ زرد تیره یا قهوه‌ای باشند.

طریقه و میزان مصرف

مصرف روزانه 4 تا 6 گرم از برگ خشک به صورت دم‌کرده بلامانع است. می‌توان این مقدار را به دو یا سه نوبت تقسیم کرد و صبح، ظهر و شب مصرف نمود.

عوارض جانبی

این گیاه در حد مصرف دارویی عارضه جانبی ندارد. ابن سینا در کتاب قانون راجع به مرزنجوش چنین می‌گوید: مرز‌نجوش یا مرز‌نگوش دارای طبع گرم و خشک است. روغن مرز‌نجوش گرمی دهد و تندمزاج است. مزرنجوش را با عسل مخلوط کنند و بر پوست مالند، لکه‌های سیاه خونی و لکه‌های سبزرنگ خونی را بردارد و به ویژه برای زدودن لکه‌های خونی زیر‌چشم بسیار مفید است. با عسل علاج خستگی است. انواع سردرد را تسکین دهد. روغن آن در گوش چکانند، درد گوش را آرام کند و گرفتگی گوش را برهاند. آب‌پز آن در علاج آب آوردن انساج سودمند و در پیچش و درد روده مفید است.

در مخزن‌الدویه در مورد مرز‌نجوش چنین آمده است: طبیعت آن گرم و خشک است. قوی تر از سوسنبر می‌باشد. مخلوط آن با عسل جهت رفع آثار خونی منجمد زیر چشم مفید است. آشامیدن جوشانده آن مفرح و جهت درد سینه و سرفه و تنگ نفسی و خفقان سودمند است. ادرارآور است و جهت دفع آب حبس‌شده در بدن(استسقا) و رفع قولنج و به عنوان قاعده آور مفید می‌باشد. روغن آن جهت تسکین سردرد و درد گوش و سنگینی گوشی نافع است.

مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده

ضد درد، ضد آلزایمر، ضد آرتروز، ضد سرطان، ضد میکروب، ضد التهاب، آنتی اکسیدان، ضد تب، ضد موتاژن‌زا، ضد نفخ، ضد اسپاسم، معرق، هضم‌کننده، ادرار‌‌آور، قاعده‌آور، خلط آور، مسکن و خواب‌آور.

نکات قابل توجه

 در بعضی منابع ایرانی نام علمی مرزنجوش را Origanum marjoram آورده و معتقدند که این گیاه در ایران وجود دارد؛ در حالی‌که طبق آخرین بررسی‌ها و تحقیقات آقای دکتر امین، این گیاه در ایران نمی‌روید و آنچه در بازار دارویی (عطاری‌ها) ایران وجود دارد، vulgaris Origanum می‌باشد که از نظر ظاهری و مواد مؤثر شبیه مرزنجوش است.

در متون خارجی نزدیک‌ترین گونه مرزنجوش به گونه اصلی (Origanum marjoram) را گونه  vulgare Origanum می‌دانند و خواص و اثراتی شبیه به هم برای آنها قائل هستند و گاهی نام عمومی آنها را نیز یکسان می‌دانند؛ به همین دلیل گاهی آنها را به جای هم مصرف می‌کنند.

بنابراین هردو گونه ذکرشده دارای خواص مشابه بوده و می‌توان آنها را به یک منظور مصرف نمود.

در بسیاری از منابع، مرزنجوش را از خانواده Labiatae (خانواده نعناع) دانسته‌اند، ولی در منابع جدید خانواده آن را Lamiaceae نوشته‌اند.

 در بسیاری از کشورهای خاورمیانه نام Oregano مترادف با نام Marjoram می‌باشد.

در بعضی از کشور‌ها گونه‌های دیگر مرز‌جوش، ‌از جمله Origanum onites به نام عمومی Pot marjoram و یا Origanum pulchellum به نام عمومی Showy marjoram را به مصارف مشابه مرز‌نجوش اصلی می‌رسانند.

بررسی اثرات گزارش‌شده امروزی مرزنجوش نشان می‌دهد که اکثر آنها به وسیله دانشمندان طب سنتی ایران، از جمله ابن سینا و یا در مخزن‌الادویه توضیح داده شده است.