آذر ابراهیمی‌فخار؛ کارشناس و مشاور تغذیه و رژیم درمانی
سدیم
محدودیت مصرف سدیم برای جلوگیری از ایجاد ادم توصیه می‌شود. میزان این محدودیت بسته به شرایط بیمار و نظر پزشک متفاوت است. در یک حد متوسط از محدودیت، این مقدار به 2-3 گرم در روز، معادل 1 قاشق چایخوری می‌رسد. به این ترتیب نمک غذا به حداقل می‌رسد و نمکدان از سر سفره حذف می‌شود.
غذاهای فرآوری‌شده، مانند سوسیس و کالباس، انواع کنسروها، مانند تن ماهی یا حتی رب گوجه فرنگی و خردل و زیتون و ترشی‌ها و غذاهای آماده طبخ و منجمد نمک زیادی دارند. باید دقت کرد که در انواع نوشیدنی‌ها به عنوان نگهدارنده از ترکیبات بنزوات سدیم استفاده می‌شود که مناسب نیست و باید به برچسب مواد غذایی دقت نمود.
سبزیجاتی مانند هویج، کاهو، اسفناج، تربچه، چغندر، گل کلم، گشنیز، کرفس، کدو حلوایی، لوبیا سبز و نخود سبز نیز سدیم بالایی دارند، که باید در محدودیت‌های شدید، به مقدار مصرف این مواد دقت نمود. بهترین طعم‌دهنده‌های غذا در این موارد، سبزیجاتی مانند ریحان، برگ بو، رزماری، مریم گلی و نیز چاشنی‌هایی همچون زیره سیاه، دارچین و زردچوبه می‌باشد. مصرف سدیم در حد کمتر از لزوم باعث افت فشار خون در مواردی است که به میزان مایعات مصرفی افزوده نشده است. افزایش ناگهانی وزن یا فشار خون هم نشانه مصرف بیش از حد سدیم است که ایجاد ورم را به دنبال دارد.
پتاسیم
محدودیت پتاسیم معمولا زیاد نیست.در صورت مصرف داروهای مدر، نیاز به پتاسیم افزایش می‌یابد؛ اما افزایش بیش از حد پتاسیم خون نیز مشکل‌ساز است. در محاسبه میزان مصرف تمامی گروه‌های غذایی باید به میزان پتاسیم آنها توجه نمود.
به عنوان مثال در مورد غلات، علاوه بر توجه به پروتئین آنها، لازم است در انتخاب نوع غلات، به پتاسیم نیز دقت كرد. مثلا برنج پتاسیم کمتری نسبت به گندم دارد و از آرد برنج یا پوره آن در غذا استفاده می‌شود، یا پرک برنج (در غلات صبحانه‌ای) با شکر به صورت صبحانه و یا میان‌وعده مصرف می‌گردد. خوشبختانه مقدار پتاسیم مواد غذایی با روش‌هایی مانند ریز خرد کردن، خیس کردن 2-3 ساعته در آب و خالی کردن آب اضافی بعد از پخت، به‌خصوص در مورد سبزیجات و گوشت‌ها، به خوبی کاهش می‌یابد.
در دسته‌بندی مواد غذایی بر اساس پتاسیم
مواد غذایی حاوی پتاسیم کم: برنج، از سبزیجات: خیار، کلم قرمز، کاهو، باقلا، چغندر و شنبلیله، از میوه‌ها: سیب، آناناس، خرمالو، توت فرنگی، شاتوت، انجیر تازه و لیموترش، از گوشت‌ها: سفیده تخم مرغ، مرغ، و گوشت پخته شده در آب زیاد (لازم است دو بار آب آن تخلیه شود) و چای.
مواد غذایی حاوی پتاسیم متوسط: ورمیشل، از سبزیجات: هویج، بادمجان، گل کلم، فلفل قرمز، ترب سفید، تخمه کدو، لوبیا سبز، از میوه‌ها: هندوانه و انگور.
مواد غذایی حاوی پتاسیم زیاد: جوی بارلی، آرد گندم کامل، برگ کرفس، گشنیز، گوجه فرنگی، اسفناج، سیب زمینی، ریواس، قارچ، کلم‌پیچ، کنگر، زنجفیل، از میوه‌ها: لیموشیرین، انبه، موز، خرما، خربزه، پرتقال، گلابی، هلو، شلیل، زرد آلو، از گوشت‌ها: ماهی به‌خصوص ساردین، از مغزها: بادام، بادام زمینی، شکلات و پودر کاکائو.
فسفر دریافتی
عدم توانایی کلیه در دفع فسفر خون، لزوم محدودیت در میزان فسفر مصرفی را ایجاب می‌کند. افزایش فسفر دریافتی به دفع کلسیم استخوان‌ها هم منجر می‌شود. غلاتی مانند جوی بارلی، نان گندم کامل، جوی دوسر، سبزیجاتی چون گل‌کلم، لوبیا سبز، همچنین خردل و زنجبیل، پسته و بادام زمینی، حبوباتی مانند لوبیا چیتی، لوبیا سفید و عدس و نیز ماهی، خصوصا ساردین، جگر گاو، تخم مرغ از گروه گوشت‌ها و لبنیاتی همچون شیر و پنیر محلی و چدار، نوشیدنی‌های گازدار، همچنین بستنی و شکلات تلخ، همگی از منابع فسفر هستند که حذف می‌شوند.
از آنجایی که منابع فسفر و کلسیم در مواردی چون لبنیات مشترک است، باید با مصرف مکمل‌ها تحت نظر پزشک، از کمبود کلسیم جلوگیری کرد. مواد غذایی مانند پنیر خامه ای، نخود فرنگی، پاپ کورن و پرک ذرت و برنج در غلات صبحانه‌ای کم‌فسفر هستند و محدودیتی از نظر میزان مصرف در این زمینه وجود ندارد؛ اما نوشیدنی‌های شکلات‌دار، نخود و سویا، غلات سبوسدار و شیرین گندمک صرفا محدود می‌شوند.
مایعات دریافتی
رعایت محدودیت مصرف مایعات در کودکان بسیار سخت‌تر از بزرگسالان است. غیر از مصرف آب و انواع نوشیدنی‌ها، در بسیاری از مواد غذایی مایعات به شکل نهفته وجود دارد. به عنوان مثال، نصف لیوان ژله برابر100 سی‌سی، نصف لیوان بستنی برابر 30 سی‌سی و یك بستنی یخی برابر 70 سی‌سی مایعات در خود دارند و این در حالی است که میزان مایعات مجاز کودک، دقیقا به سی‌سی توسط پزشک محاسبه و محدود می‌گردد.
استفاده زیاد کودک از شربت‌های شیرین برای تامین نیاز او به كالری باعث احساس عطش بیشتر می‌گردد. برای رفع عطش در زمان‌های محدودیت مایعات، روش‌هایی چون شستشوی دهان، تهیه قالب‌های یخ محتوی آب‌لیمو (نصف لیمو در یک قالب یخ)، مکیدن لبه‌های لیموی حلقه‌شده، مصرف آبنبات‌های ترش، استفاده از میوه و سبزیجات مجاز به شکل یخ‌زده توصیه می‌شود.
همچنین لیوان‌های کوچک که عموما پر هم نیست، می‌تواند از نظر روحی برای کودک مفید باشد. اما باید دقت كرد که بعضی لیوان‌ها به دلیل شکل خود با وجود ظاهر کم‌حجم، برابر لیوان‌های بزرگ، مایعات را در خود جای می‌دهند. برعکس این حالت، مواردی است که به دلیل پلی اوری مصرف مایعات تا 3000 لیتر هم توصیه می‌شود. در این موارد مصرف زیاد مایعات، حجم معده را پر کرده و همزمان با بی‌اشتهایی کودک، باعث کمتر غذا خوردن او می‌گردد.
رژیم غذایی در کودکان مبتلا به نارسایی مزمن کلیه- قسمت اول
