اعظم صالحی؛ کارشناس علوم تربیتی
در مقاله قبلی گفته شد که روش‌های پرورش خلاقیت بسیار زیاد هستند و برای پرورش آن در کودکان باید هر یک از روش‌ها را با علاقه با آنها تمرین کرد.
همچنین راه‌هایی مانند سیالی، انعطاف پذیری، تشبیه، بسط دادن و ترکیب به عنوان روش‌هایی برای پرورش خلاقیت بیان شدند.
در این مقاله، به توضیح سایر راه‌های پرورش خلاقیت در بچه‌ها می‌پردازیم.
6- سازمان دادن
یعنی کودک بتواند بین افکاری که از قبل در ذهن داشته است با فکرهای جدیدی که به او می‌دهید یا از محیط دریافت می‌کند ارتباط برقرار کرده و یک فکر یا مفهوم تازه بسازد، مثلاً کودک با واژه‌های ابر، آسمان، دریا و جنگل از قبل آشنا هست شما چند واژه جدید به او می‌دهید مانند شاد، غمگین، متعجب، خیس و ... تا او بتواند آنها را با واژه‌های پیشین ترکیب کند و یک شکل تازه بسازد مانند جنگل ابری خیس یا دریای پر از صدف شاد و در مراحل تمرینات بیشتر حتی بتواند با این واژه‌ها یک قصه یا داستان بسازد یا تصویرسازی کند و حتی بتواند در آن داستان یکی از شعرهایی را که از قبل حفظ بوده یا می‌دانسته است بیاورد.
تمرین‌هایی برای پرورش مهارت سازمان دهی
1- از کودک بپرسید برای اینکه ماهی‌های قرمز عید بیشتر زنده بمانند چه کارهایی می‌توان انجام داد یا در سال‌های قبل چه کارهایی انجام می‌دادیم، موارد را یادداشت کنید حتی تشویقش کنید در این باره از کودکان و افراد دیگر فامیل هم بپرسد حتی می‌توانید او را به مغازه آکواریوم‌ها برده تا خودش سوالاتی از فروشنده در این زمینه بپرسد.
2- موارد زیر را برای کودک مطرح کنید و از او بخواهید هر چه اطلاعات در مورد آنها دارد برای شما بگوید: او را به بیشتر گفتن و حرف زدن تشویق کنید.
پروانه‌ها: مثلاً در چه جاهایی پروانه‌ها را دیده‌ای؟ (پارک، باغ و مدرسه) در چه فصلی بیشتر؟ چه حشره‌های دیگر شبیه پروانه هستند؟ چطور پرواز می‌کنند؟ چه رنگ‌هایی هستند؟ و سوالاتی دیگر
چهارشنبه‌سوری: مثلاً چهارشنبه‌سوری چه زمانی هست؟ نزدیک عید هست یا نه؟ چه کارهایی در آن شب انجام می‌دهیم؟ آیا چهارشنبه‌سوری آجیل هم داریم؟ چه شعرهایی می‌خوانیم؟
لباس محلی: آیا لباس محلی دیده‌ای؟ در کدام مسافرت‌مان لباس محلی دیده‌ای؟ لباس محلی چه شکلی هست؟ بلند هست یا کوتاه؟ سکه‌های آویزان دارد یا نه؟
7- ابتکار
یعنی این که کودک در طی مراحل تمرین خلاقیت بتواند یک مورد کاملاً ناب و تازه را مطرح کند که تا به حال هیچ فرد یا کودکی اشاره نکرده است، مثلاً به کودکان می‌گوییم با جوراب نایلونی چه کارهایی می‌توان انجام داد ممکن است کودکان مواردی مانند به پا کردن، کشیدن روی صورت، دست کردن هنگام سرما، برای آویزان کردن گلدان، ساخت تزئینات، یا بستن دست و پای دزد و درست کردن قلاب سنگ را اشاره کنند، اما اگر کودکی مطرح کند با جوراب نایلونی می‌شود تور ماهی‌گیری درست کرد یا از آن در بالن به عنوان کیسه شن یا پوشاندن پنجره‌هایی که شیشه آنها شکسته شده است استفاده کرد پاسخ‌های او ابتکار بیشتری دارند.
هر چقدر با کودک تمرین‌های بیشتری را برای خلاقیت انجام دهید و او را تشویق کنید که ایده‌ها و فکرهای بیشتری را بگوید کودک می‌تواند به ابتکار و ایده‌های خالص و ناب نزدیک‌تر شود.
تمرین‌هایی برای پرورش مهارت ابتکار
1- برای پرورش ابتکار در کودکان باید آنها را تشویق کنید که پدیده‌ها را به گونه و شکل دیگری ببینند یعنی ساختارشکنی - با پدیده‌های طبیعی شروع کنید، از کودک بخواهید با ستاره‌های آسمان شکل بسازد حتی درباره صورت‌های فلکی با او صحبت کنید و از کودک بخواهید شکل‌های غیر از صورت‌های فلکی بسازد و نام‌هایی غیر معمولی و عجیب و غریب را برای آن انتخاب کند.
2- در پارک یا باغ او را تشویق کنید به دوردست‌ها و افق نگاه کند و چیزهایی را که می‌بیند برای شما بیان کند مثلاً پرواز پرندگان در دوردست و ابرهای در حال حرکت. حتی برای ابرها نام انتخاب کند: مانند ابر پنبه‌ای، ابرماهی و نشان دادن رد هواپیمای به جا مانده در آسمان.
3- با رسم شکل‌های هندسی مانند مربع‌ها و مستطیل و دایره‌های بزرگ از کودک بخواهید داخل آن شکل‌هایی دیگر ترسیم کند به او بگویید شکل‌هایی را رسم کند که تا به حال ندیده‌اید.
4- به کودک بگویید با چه روش‌هایی به غیر از پول یا هدیه می‌توانیم خواهر یا برادرت را تشویق کنیم. شاید کودک بگوید او را برای یک کلاس آموزشی مانند صنایع دستی ثبت نام کنیم یا او را به دیدار نویسنده‌ای که دوست دارد ببریم پاسخ او به خلاقیت نزدیک‌تر است.
8- شوخ‌طبعی
یکی از ویژگی‌های افراد دارای خلاقیت شوخ طبعی است. شوخ‌طبعی سبب می‌شود کودک در دیدن پدیده‌ها نکته‌سنج باشد و ظرافت داشته باشد، البته شوخ طبعی فقط ذاتی نیست، بلکه قابل پرورش و یادگیری هم هست.
برای پروش شوخ‌طبعی در کودک از او بخواهید اشیا یا تصویرها را بزرگ‌تر ببیند مثلاً رایانه یا تلویزیون را (تکنیک بزرگ‌نمایی و اغراق)، بین پدیده‌ها و عناصر نامربوط ارتباط پیدا کند، مانند ارتباط بین کتاب و ماهی – کلمات متضاد را با کودک کار کنید مانند سیاه و سپید، سنگین و سبک و نرم و زبر و... حتی با استفاده از کتاب‌ها و مجله‌ها و تصاویر آموزشی سعی کنید اختلاف‌های تصویری را به کودکان نشان دهید که در مجله‌ها چنین تصاویری همیشه پیدا می‌شود.
تمرین‌هایی برای پرورش شوخ طبعی
1- با کودک لطیفه گفتن را تمرین کنید.
2- نمایش‌های طنز را همراه کودک تماشا کنید.
3- مجله‌های کاریکاتور را با کودک تماشا کنید و درباره کاریکاتورها صحبت کنید مانند تصاویر بزرگ و کوچک شده در کاریکاتور.
4- ضرب‌المثل‌ها را همراه وجه تسمیه آنها به زبان ساده و قابل فهم برای او شرح دهید.
موارد زیر را برای کودک تعریف کنید و به او بگویید در این صورت چه اتفاقی می‌افتد:
1- موشی که وارد هواپیما شده است و سبب لغو پرواز شده است.
2- در شهری که همــه مردم به یکدیگردروغ می‌گویند.
3- در یک تاکسی که همه مسافران سرگرم صحبت کردن با تلفن همراه خود هستند.
4- به کودک بگویید اگر قرار باشد در تلویزیون دوربین مخفی باشد به نظر او چه سوژه‌هایی مناسب‌تر است. مثلاً سینما، کارواش، نوازنده خیابان، آدرس پرسیدن و تلفن همراه.
9- تخیل
تمرین‌هایی برای پرورش تخیل
همه کودکان کما و بیش فکر می‌کنند، اما برخی کودکان فکرهایی را دارند و بیان می‌کنند که شبیه موارد غیر ممکن هست یا هرگز رخ نداده، چنین فکرهایی دارای تخیل هستند.
تخیل یعنی فکر کردن آزاد و بدون در نظرگرفتن مرزها، یعنی فکر کردن به نادیدنی‌ها، بیشتر کودکان افکار تخیلی دارند، از حیوانات و مکان‌ها و آسمان و حتی انسان‌های عجیب و غریب سخن می‌گویند، در برخورد با این کودکان باید آنها را تشویق کرد که این فکرهای تخیلی را نقاشی کنند، حتی اگر می‌توانند بنویسند.
1- یک درخت و ریل قطار را برای کودک رسم کنید و به او نشان بدهید. از او کودک بخواهید فکرهایی درباره آنها داشته باشد و بگوید ممکن است آنها در آینده شکل‌شان چگونه باشد، چه موارد دیگری در کنار این درخت یا ریل قطار باشد آنها زیباتر می‌شوند یا عجیب و غریب می‌شوند.
2- از کودک بخواهید درباره آینده خود فکر کند، اینکه ممکن است به چه مکان‌هایی مسافرت داشته باشد، چه افرادی را ببیند، چه وسایلی بخرد، دوست دارد چه معلم‌هایی داشته باشد و ... همچنین از او بخواهید خاطره‌ها و اتفاقات روزمره زندگی‌اش را برای شما بگوید، نمایش دهد، یا نقاشی کند و این که در آینده ممکن است چه وسایل جدیدی را دوست دارد در دنیا اختراع یا کشف شود. یا شکل خانه‌ها، تلفن یا رایانه چگونه خواهد بود.
3- همیشه در اتاق کودک یا روی میز او از وسایلی که دارای شکل‌های هندسی پیچیده و نیز شبیه وسایل قدیمی یا عتیقه هستند، استفاده کنید (مانند دست سازه‌های سفالی)، شکل‌های عجیب و غریب هندسی تخیل کودک را بیدار می‌کند، همچنین می‌توانید از پوسترهای مربوط به مکان‌ها اعجاب‌انگیز یا ستاره‌ها یا کهکشان‌ها استفاده کنید.
