به قلم : پری زرگر ؛ مشاور کودک
تحریریه زندگی آنلاین : علت عصبانی شدن کودک به عوامل مختلفی برمی‌گردد؛ از جمله عدم توانایی کودک در برقراری ارتباط با دیگران، ناتوانی کودک در ابراز احساسات خود، وجود مشکلات خانوادگی، عدم توانایی در مدیریت استرس و اضطراب، مشکلات در مدرسه و محیط آموزشی و همچنین مشکلات جسمی و روانی.
پرخاشگری چیست؟
پرخاشگری به عدم کنترل رفتار در برابر موقعیت‌های ناخواسته یا به رفتاری اطلاق میشود که هدف از آن نابود کردن یا صدمه (جسمی یا کلامی) به خود یا دیگران است. روانشناسان پرخاشگری را به دو دسته «وسیله‌ای» و «خصمانه» تقسیم می‌کنند. پرخاشگری وسیله‌ای، رفتاری است که برای رسیدن به هدفی انجام میشود، اما پرخاشگری خصمانه به قصد آسیب رساندن به دیگری صورت می‌گیرد.
بیشتربخوانید:
تغذیه در کوچولوهای عصبانی
ریشه عصبانیت و پرخاشگری کودکان چیست؟
کودک زمانی که نتواند از لحاظ عاطفی تأمین شود و مورد بی‌توجهی از طرف والدین یا پرستار کودک قرار بگیرد، نسبت به محیط اطراف پرخاشگری می‌کند. پرخاشگری از آغاز هجده ماهگی در کودکان شروع میشود و تا سن چهار سالگی که به مرور کاهش می‌یابد، وجود دارد. در برخی از کودکان عصبانیت تا سنین بعد هم ادامه دارد.
پرخاشگری در کودکان چیست؟
خشم و عصبانیت یکی از احساسات برجسته‌ای است که هر انسانی آن را تجربه می‌کند. این احساس به اشکال مختلفی بروز می‌کند به‌طوری‌که یا به صورت ظاهری و در چهره بروز کرده و یا به صورت درونی و با افسردگی، احساس درک نشدن و موارد دیگر نشان داده میشود. از طرفی، پرخاشگری، نتیجه خشم و عصبانیت است. مثلا ممکن است فرزندتان با شنیدن نه به تماشای تلویزیون، محل را ترک کند و رفتار تهاجمی از خود نشان دهد، اما رفتارهای پرخاشگرانه کودکان، معمولا خصمانه و با شدت بالا هستند.
علت پرخاشگری کودکان
علت پرخاشگری می‌تواند متفاوت باشد و معمولا به صورت ضربه زدن، فریاد زدن یا تخریب اشیا بروز کند. از جمله این عوامل می‌توان به مشکلات خانوادگی، تاثیرات محیطی، مشکلات روحی و روانی و ناتوانی کودک در بیان احساسات خود اشاره کرد. به طور کلی پرخاشگری کودکان می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات زمینه‌ای مختلف باشد؛ از جمله اختلالات خلقی مانند افسردگی، شیدایی، روان‌پریشی مانند اسکیزوفرنی و اختلالات رفتاری که ممکن است به دلیل مشکلات شناختی و ارتباطی نیز بروز کنند.
پرخاشگری، رفتاری چندوجهی است که دلایل مختلفی در شکل‌گیری آن می‌تواند نقش داشته باشد.
بیشتربخوانید:
قبل از تنبیه کردن فرزندتان این مطلب را بخوانید!
علائم پرخاشگری در کودکان
علائم پرخاشگری در کودکان شامل موارد زیر است:
عصبانیت و طغیان انفجاری یا خشونت‌آمیز
تمسخر یا توهین به همسالان به‌منظور تحریک آنها
تهدید به صدمه زدن به خود یا دیگری
استفاده از اسباب‌بازی یا اشیا به‌عنوان سلاح
صدمه زدن به حیوانات
تخریب اموال و وسایل دیگران
دروغ و دزدی
الگو‌پذیری کودک از والدین در محیط خانه
حال خانه‌ای را در نظر بگیرید که در آن والدین مدام در حال تنش و مشاجره هستند؛ به صورت طبیعی در چنین محیطی کودک هم به سمت عصبانیت سوق داده میشود.
البته با توجه به ارتباط بیشتر کودک با مادر در محیط خانه، معمولا تاثیر عصبانیت مادر بر کودک بیشتر و عمیق‌تر از موارد مشابهی که پدر دچار عصبانیت باشد خواهد بود.
بازی درمانی در کودکان پرخاشگر یکی از روش‌هایی است که در سنین پایین می‌تواند تاثیرات مثبتی در این گونه موارد داشته باشد.
اضطراب و بی‌قراری
دغدغه‌های ذهنی نقش مهمی در رفتارهای ما بازی می‌کنند. این دغدغه‌ها، ممکن است بر اثر مسائل مختلفی از جمله آموزش، تربیت، تجربه و مواردی از این دست شکل بگیرند.
وقتی ذهن کودک مدام درگیر افکاری که حجم زیادی از آنها منفی و مستلزم صرف انرژی است، می‌باشد، یکی از واکنش‌های احتمالی ذهن کودک به این وضعیت نامناسب پرخاشگري خواهد بود.
بیشتربخوانید:
گفتن این 11 نکته به کودکان ممنوع!
تشویق کودک را از یاد نبرید!
وقتی کودک زیاد بحث می‌کند
یادتان باشد در چنین شرایطی این موارد را در نظر داشته باشید:
نظرات بحث‌برانگیز کودک را بشنوید و بعد ساکت بمانید. در صورت لزوم از او دور شوید.
بگذارید فرزند شما عادت کند که «حرف آخر» را شما می‌زنید. بعضی بچه‌ها از بحث کردن در مورد موضوع خاصی لذت می‌برند. اگر فرزندتان این عادت را دارد، لازم است قوانینی تعریف کنید. مثلا بگویید هنگامی که دیگری مشغول صحبت است، ما باید ساکت بمانیم و گوش دهیم. بالا بردن صدا هم مجاز نیست. علاوه بر این در مواردی کودک باید بداند که در مورد همه موضوعات نمی‌تواند بحث کند و والدین او تصمیم‌گیرنده هستند.
کشمکش‌های درونی کودک
در کشمکش‌های درونی بایستی کودک را از حالت دوگانگی خارج ساخت. کمک به کودکان در تصمیم‌گیری، باعث میشود که بیاموزند به حالت‌های دوگانه درونی خود پایان بخشند. به جای دستور دادن به فرزندتان او را بر سر دو راهی قرار دهید، جایی که مجبور به انتخاب شود. اگر همواره به جای او تصمیم بگیرید و انتخاب کنید، فرصت یادگیری بعضی از مهارت‌ها را از او می‌گیرید.
هنگام صحبت با کودک شما هم عبارت‌هایی مانند «لطفا، متشکرم و ببخشید» به کار ببرید تا این ادبیات زیبا به دایره واژگان کودک هم اضافه شود.
وقتی کودک در خانه بی‌ادب است
دسته‌ای از کودکان کم‌سن‌و‌سال در خانه رفتارهای بدی دارند و به سایر فرزندان خانه القاب نامناسبی نسبت می‌دهند یا رفتارهای ناشایستی دارند. در این صورت شاید به این فکر کنید که چه طور باید این کودک را کنترل نمایید تا حرف‌های نامناسبی به زبان نیاورد. در این مواقع این روش‌ها را دنبال کنید:
به رفتارهای زشت و مسخره کودک نخندید و مراقب باشید کسی این کار را انجام ندهد. خندیدن، کودک را تشویق می‌کند تا این رفتار را منبع شوخی و سرگرمی بداند. در مورد کودک پرخاشگری که الگو‌پذیری عامل این گونه رفتار او بوده، باید روی الگوی کودک کار کرد و راه‌های دیگری جز پرخاشگری را به آن الگو آموخت. در مواردی که علت پرخاشگری اضطراب است، باید از نگرانی درونی و اضطراب کودک مطلع شویم. ورزش کردن برای این کودکان بسیار مؤثر است و باعث تخلیه هیجانی میشود.
پرخاشگری شدید کودک
در پاره‌ای از موارد، کودک افسرده پرخاشگری شدیدی از خود نشان می‌دهد. در مورد پرخاشگری و مصرف دارو بایستی حتما با پزشک متخصص ارتباط داشته باشیم تا کودک از نزدیک مورد معاینه قرار گیرد. چنانچه نوع پرخاشگری کودک خصمانه است، بایستی کودک را از آزار و اذیت کردن دور کنیم تا مجبور نباشد برای تلافی و انتقام، افراد دیگر را اذیت کند؛ و اگر پرخاشگری از نوع وسیله‌ای است، بایستی راه‌های دیگری را جهت مطرح کردن کودک برگزینیم تا او ناچار نباشد از روش خشونت برای جلب توجه استفاده کند.
کلام آخر
به جای تنبیه و فریاد، به کودک آموزش دهید. در صورتی که کودک پرخاشگر تلاش می‌کند شما را عصبانی نماید، بهترین توصیه این است که بی‌تفاوت باشید و به او توجهی نکنید. سپس در فرصتی مناسب درباره این موضوع با کودک‌تان حرف بزنید. از او بخواهید به دلیل رفتار نامناسب عذرخواهی کند. به طور مثال بگویید : «پرخاشگری کار خوبی نیست و اگر چنین کاری انجام دادیم ، باید بگوییم ببخشید.»
اولین قدم برای درمان خشم و پرخاشگری در کودکان این است که نوع پرخاشگری آنها را شناسایی کنیم؛ و پرخاشگری را به صورت موردی برطرف نماییم. تربیت درست کودکان از دغدغه‌های اصلی زندگی والدین است. اما اگر والدین به درستی ندانند که برای اصلاح رفتار کودک خود چه کاری باید انجام دهند، ممکن است آنها را کلافه کند. الگوی رفتاری خوبی باشید. زمانی که نمی توانید با همسرتان بالغانه صحبت کنید انتظار نداشته باشید که کودک هم با ادب باشد. به طور کلی خشونت و پرخاشگری بیشتر عامل بیرونی دارد و فقط در موارد خاص به علل درونی مربوط میشود. والدین در درجه اول، بایستی محرک‌های محیطی که باعث تحریک خشم و ایجاد خشونت در فرزندشان میشود را شناسایی و سپس برای رفع آن به کمک مشاور روانشناسی، روان شناسان و متخصصان اقدام نمایند.
