اعظم صالحی - کارشناس علوم تربیتی
تحریریه زندگی آنلاین : یکی بزرگ‌ترین نکاتی که ممکن است درباره کودک رخ بدهد، این هست که خود را ناتوان بداند. کودک توانمند فردی خودساخته است، شور و شوق زیادی دارد، دچار غرور نمی‌شود و نیازی به این کار نمی‌بیند. کودکی که درباره خود احساس مثبت دارد، اگر فردی او را نپذیرد یا او را از خود براند، نگران نمی‌شود.
1- اگر می‌خواهید کودکان شما درباره خود احساس مثبتی داشته باشند، باید از خود بپرسید: «که آنها درباره خود چگونه فکر می‌کنند؟» نه اینکه «من درباره آنها چگونه فکر می‌کنم؟» یا «دوستان، معلم‌ها، اطرافیان و همسایه‌ها در مورد آنها چه فکر می‌کنند». آیا کودکان مطمئن هستند که به هر کاری که دست می‌زنند، می‌توانند آن را به پایان برسانند؟ آیا از موفقیت در راهی که انتخاب کرده‌اند مطمئن هستند؟ آیا احساس می‌کنند فردی شایسته یا توانمند یا باهوش هستند؟ اینها سوالاتی هستند که باید از کودکان بپرسید تا آنها بدانند چه احساسی درباره خود دارند تا بتوانید ویژگی‌های مثبت را در آنها پرورش دهید.
2- و اگر کودکان درباره خود احساس ناتوانی یا غم و اندوه دارند یا خود را به اندازه کافی شایسته نمی‌دانند، باید باز هم با آنها گفتگو کنید تا بدانید علت آن چیست تا بتوانند برداشت خودشان را تغییر بدهند تا تصویری مثبت از خود داشته باشند.
بیشتر بخوانید:
با کودکان خود محور چگونه رفتار کنیم؟
تربیت پسر سخت تر است یا دختر؟
نکات کلیدی در تربیت فرزندان
3- کودکی که ویژگی‌های مثبت خود را داشته باشد، نظر دیگران نمی‌تواند مانع پیشرفت او باشد و مسئولیت و وظیفه‌ای را که برعهده می‌گیرد، ناتمام نخواهد گذاشت و از شکست‌های خود درس می‌گیرد و از درون برای خود و دیگران احترام قائل هست.
4- اگر با بچه‌های خود به گونه‌ای برخورد کنیدکه لیاقت آن را دارند، در جهت تقویت ویژگی‌های مثبت او گام برداشته‌اید. به عبارات زیر توجه کنید:
- اگر به کودک خود بگویید: «تا وقتی شنا کردن یاد نگرفته‌ای، نزدیک آب نرو و اگر مراقب نباشی غرق می‌شوی، یا چندبار به تو گفتم نمی‌توانی این کار را انجام بدهی»، تمامی این عبارات احساس‌های مثبت کودکان را درباره خودشان از بین می‌برد، در حالی که می‌توانید با تبدیل کردن‌شان به عبارت‌ها یا جمله‌های مثبت، احساسات آنها را در جهت مثبت تقویت کنید.
مانند عبارات زیر:
«اگر بخواهی شنا کنی می‌توانی وارد آب شوی، یا بگویید که شنا کردن کار خیلی جالبی است، البته که می‌توانی شنا کنی، امتحان کن، سرت را داخل آب فرو ببر و ببین که هیچ اتفاقی نمی‌افتد، چرا امتحان نمی‌کنی»!
گاهی آنقدر شیوه‌های اشتباه فرزندپروری و تربیتی عادی شده و مورد نقد وارد نشده که به صورت یک روال عادی درآمده است.
5- همیشه رفتارهای اشتباه کودک را مورد نقد و بررسی قرار دهید. اگر کودکی هنگام صرف صبحانه مقداری شیر را ریخت و بگویید که «بچه بدی هستی، این چندمین بار هست که سستی می‌کنی» این پیام به کودک می‌رسد حالا که من سست و ناتوان هستم، پس بچه بدی هستم، بنابراین تکرار این گونه پیام‌های منفی در موارد مختلف و گوناگون سبب می‌شود که کودک خود را نالایق و ناتوان در امور بداند و خود را به عنوان یک فرد کم‌ارزش تلقی خواهد کرد.
واژه‌ها مانند پرندگان کوچک داخل قفس هستند که وقتی آنها را رها کنیم، دیگر نمی‌توانیم آنها را برگردانیم. به همین علت مدت‌ها طول می‌کشد تا تصویر منفی که به کودکان داده‌ایم را پاک کنیم. مفاهیمی که در طول روز درباره کودکان به کار می‌بریم، به شدت روی تصویر ذهنی کودک از خودش تاثیر دارد و مفاهیمی که به آنها یادآوری می‌کند ناتوان یا دست و پاچلفتی هستند، ممکن است به ظاهر بی‌اهمیت باشد، اما به شدت به کودکان تلقین می‌کند که دارای ضعف هستند.
6- در حضور کودکان با دیگران در مورد آنها با طعنه صحبت نکنید که گویی حضور ندارند «مانند اینکه نمی‌دانم با مینا چه کار کنم؟ هر روز بدتر می‌شود. در مهد هم نیست که فقط حرف گوش نمی‌دهد. در خانه هم همین‌طور هست». وقتی کودک این عبارت‌ها را درباره خود می‌شنود، فکر می‌کند او هیچ اهمیتی ندارد و احساسات او به عنوان یک انسان نادیده گرفته می‌شود. این رفتار به کودکان می‌آموزد که برای خود اهمیتی قائل نباشند که بر احساسات مثبت کودکان از خودشان تاثیر می‌گذارد.
بیشتر بخوانید:
جیب های پارچه ای برای ماشین های اسباب بازی
راهنمای خرید اسباب بازی برای کودکان
کدام اسباب بازی مناسب فرزندم است؟
7- برخی زمان‌ها والدین به شیوه‌های ناخواسته، اعتماد به نفس فرزندان خود را ضعیف می‌کنند. از فرزندان خود فاصله فیزیکی نگیرید و علاقه و محبت خود را به آنها نشان
دهید. اگر شما جمله دوستت دارم و به توانمندی‌هایت افتخار می‌کنم را به کودکان بگویید، سبب می‌شود در ذهن خود از این کلمات تصویری ایجاد کند که ارزش دوست داشتن را دارد و از ناسازگاری‌های رفتاری آن پیشگیری می‌کند و در جهت تقویت توانمندی‌ها و استعدادهای خود گام بر می‌دارد.
8- برخورد با بچه‌ها به این معنا که انسان کاملی نشده‌اند، در تصور ذهنی مثبت به خودشان و از بین رفتن آنها بسیار تاثیر دارد. عباراتی مانند:
«فکر می‌کنی کی هستی، تو در هر کاری ناتوان هستی» «تو هیچ فرقی با بقیه نداری!» «چرا نمی‌توانی مثل خواهرت باشی؟» «وقتی من بچه بودم، هر کاری بزرگ‌ترها می‌گفتند انجام می‌دادم». مقایسه مرتب کودک با دیگر کودکان سبب می‌شود کودک از خود احساس ناقص داشته باشد و اینکه هنوز نمی‌تواند در زمینه‌هایی رشد پیدا کند و توانمند شود باید بدانیم که هر کودکی الگوی منحصر به فرد خود را دارد و هر کودکی در زمینه‌هایی توانمند هست که شاید منطبق با استعدادها و توانایی‌های دیگر کودکان نیست.
9- به کودکان خود کمک کنید تا با خود صادق و روراست باشند. هیچ‌گاه کودک را به دلیل گفتن حرف راست تنبیه نکنید. دروغگویی نشانه عزت‌نفس ضعیف است و نمی‌توان با دروغ شرایط خانه را برای گفتن حرف‌های راست فراهم نمود. اگر کودک بداند که نزد شما احترام دارد، نیازی به تظاهر ندارد و به او کمک کرده‌اید تا خود را با زندگی و نیز دنیای درون خود هماهنگ کند. گاهی کودکان عدم موفقیت خود را به عوامل بیرونی نسبت می‌دهند. بعضی وقت‌ها کودکان عدم موفقیت و توانایی خود را به عوامل بیرونی نسبت می‌دهند، مانند دیر رسیدن سرویس مهد یا انتقاد به مربی و معلم به خاطر نمره پایین گرفتن. در این مواقع باید به کودک کمک کنید تا تصویر درستی از توانایی‌های خود به دست آورد و تفکیک کنید آیا عدم موفقیت کودک و عملکرد او واقعا به عوامل بیرونی مربوط هست یا اینکه کودک نقاط ضعفی در زمینه‌هایی دارد که باید با تشویق و حمایت تقویت شود، آیا عدم تمرکز و توجه دارد که عملکردهای او ضعیف هست و اینکه سر وقت کارهایش را انجام نمی‌دهد که باید بررسی شود تا بتواند به تصور مثبت خود کمک کند.
10- همیشه انتقاد شما درباره کودک باشد، نه در مورد ارزش او به عنوان یک انسان
بهتر هست به جای جمله‌های «تو بچه بدی هستی»، «تو کار بدی کرده‌ای» «تو تنبل هستی» «تو خوب نیستی» «تو بی‌عرضه هستی» برای اصلاح رفتار کودک، بر رفتار نامناسب او تاکید کنید، مانند: «رفتار تو عاقلانه نبوده است.» «امروز تنبلی می‌کنی» «این رفتارت قابل تحمل نیست.» «سر به هوا راه رفتی، در نتیجه افتادی.» در واقع کودکان هیچ‌گاه نباید فکر کنند که ذاتا بد هستند و عدم موافقت خود را متوجه رفتار کودک کنید نه شخصیت کودک!
11- برای بهبود و ارتقای تصویر کودکان از خودشان، کودکان را تشویق کنید به جای اینکه همیشه از راه‌های امن حرکت کنند، خطر‌پذیر باشند. همیشه آنها را به انجام کارهایی تشویق کنید که قبلا انجام نداده‌اند، به جای اینکه دائم تکرار کنید «مواظب باش، ممکن هست نتوانی انجام بدهی.» یا «زودتر امتحان کن» «یا این کار خطرناک هست» آنها را تحسین کنید که من به توانمندی‌های تو باور دارم. آنها وقتی کوچک هستند نیاز به تایید و قوت قلب دارند تا تصویری مثبت از خود برای انجام کارهایشان بسازند و خود را شایسته و لایق بدانند، مثلا اگر کودکان شنا کردن یا آشپزی کردن یا شیرینی‌پزی را دوست دارند، اما از آن احساس نگرانی و ترس دارند، شرایط و اقدامات را برای آنها فراهم کنید تا آسیب نبینند و فعالیت‌ها را انجام بدهند و به آنها بگویید که چقدر این فعالیت‌ها نزد شما عالی و مهم هستند.
12- نگذارید کودکان خود را تحقیر کنند. هر وقت عبارت‌های زیر را از کودک شنیدید: «من هیچ کاری نمی‌توانم انجام دهم»، «من زشت یا لاغر هستم»، «من نمی‌توانم دوچرخه‌سواری کنم»، در واقع به شما پیام داده می‌شود که کودک احساس مثبتی درباره خود ندارد. در این گونه موارد نیاز به سخنرانی طولانی برای کودک نیست، فقط آنها را با عبارات مثبت تقویت کنید، «اگر از ذهنت استفاده کنی، همه کار را می‌توانی انجام بدهی»، «اگر تلاش کنی می‌توانی مسائل ریاضی را حل کنی»، «اگر تلاش کنی، می‌توانی از عهده هر تمرینی بربیایی، بیا با یکدیگر تمرین کنیم تا ببینیم راه‌حل‌ها چگونه است.» «چرا فکر می‌کنی بلد نیستی؟ امتحان کن. حتما تجربه به دست خواهی آورد و به نتایج جالبی خواهی رسید.» شاید این جمله‌ها و عبارت‌ها کوتاه باشد، اما برای تلاش کردن کودک و تشویق او بسیار کارآمد و موثر است.
13- به کودکان خود گوش بدهید و وقت بگذارید: در فضای گسترش تکنولوژی‌های دیجیتال بسیاری از خانواده‌ها، از وقت گذاشتن با کودکان و سخن گفتن با آنها غافل شده‌اند و این سبب می‌شود که کودکان احساس کنند که نزد والدین اهمیتی ندارند و در احساس مثبت او به خودش تاثیر دارد. سعی کنید هر روز برای آنها وقت صحبت کردن بگذارید، درباره اسباب‌بازی‌هایش، فعالیت‌هایی که دوست دارد انجام بدهد، کتاب‌هایی که دوست دارد بخواند، درباره بیرون رفتن و پارک رفتن و احساس‌های مختلفی که نسبت به خودش دارد (شادی، غم، اضطراب، استعدادهایش، توانمندهایش و...)، درباره مهد و مدرسه و دوستان‌شان صحبت کنید. سعی کنید از زندگی آنها چیزهایی یاد بگیرید که کودکان احساس کنند مهم هستند و با شما صداقت داشته باشند تا در نهایت به ایجاد احساس مثبت و اعتماد به نفس آنها کمک شود.
