زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : زهرا قنبری ؛ کارشناس ارشد علوم تغذیه

تحریریه زندگی آنلاین : جهت درمان کم‌خونی فقر آهن در ابتدا باید علت اصلی فقر آهن مشخص شود، برخی از عوامل کمبود آهن عبارتند از:

دریافت ناکافی (برنامه غذایی بدون مکمل‌یاری آهن)

جذب ناکافی مانند بیماری اسهال، آکلریدری (نبود یا کمبود اسید معده)، بیماری‌های روده‌ای نظیر سلیاک، گاستریت آتروفیک (به علت التهاب مزمن، سلول‌های حاشیه‌ای و اصلی معده کاهش می‌یابد)، گاسترکتومی کلی یا جزئی (برداشتن کامل یا بخشی از معده) و تداخلات دارویی مانند مصرف آنتی‌اسیدها همراه غذا

استفاده ناکافی مانند اختلالات مزمن گوارشی

افزایش نیاز به آهن، مانند نوزادی، نوجوانی، بارداری، شیردهی و ...

افزایش دفع مانند بیماری انگلی، کولیت اولسراتیو (بیماری مزمن مربوط به روده بزرگ که در آن پوشش داخلی روده ملتهب می‌شود و زخم‌های کوچک باز ایجاد می‌کند)، واریس مری (تورم غیر طبیعی رگ‌ها در بافت پوششی مری).

افزایش تخریب گلبول‌های قرمز خون که ناشی از التهاب مزمن یا سایر بیماری‌های مزمن است.

در جهت بهبود کم‌خونی فقر آهن درمان اصلی آن دریافت خوراکی آهن، به صورت مکمل آهن به شکل فروس و البته فقط با تجویز پزشک می‌باشد.

بیشتربخوانید:

تفاوت کم خونی ناشی از فقر آهن و ویتامین B۱۲

برای استفاده از مکمل آهن دانستن چند نکته لازم است

1- آهن به دو فرم فریک (Fe3+) و فروس(Fe2+) در بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما فروس فرم احیای آهن، در روده جذب بهتری دارد.

2- جذب آهن با معده خالی بهتر است، ولی اکثر افراد با مصرف قرص آهن با معده خالی دچار عوارضی نظیر یبوست، اسهال، سوزش سر دل و تهوع می‌شوند، لذا به این افراد توصیه می‌شود که آهن را همراه با غذا مصرف نمایند، اگرچه جذب آهن در این صورت به شدت کاهش می‌یابد.

3- ویتامین C جذب آهن را به دو دلیل افزایش می‌دهد: 1- احیا‌کننده قوی، آهن فریک را به فرو تبدیل می‌کند، در نتیجه جذب آهن بهتر می‌شود و 2- به آهن متصل شده و یک کمپلکس قابل‌جذب فراهم می‌کند، اما نکته قابل‌توجه اینجا است که مصرف ویتامین C در قالب مکمل هم باعث آزردگی معده می‌شود و هم در افراد با سابقه سنگ کلیه می‌تواند عوارض بیشتری به همراه داشته باشد. از طرف دیگر، مصرف مکمل ویتامین C بدون تجویز پزشک خصوصا با دز بالا در بدن می‌تواند باعث ایجاد وابستگی شود، لذا توصیه می‌شود منابع ویتامین C نظیر آب پرتقال همراه با مکمل آهن مصرف شود، البته که عوامل افزایش‌دهنده جذب آهن نظیر ویتامین C بیشتر بر جذب آهن غیر هم تاثیر‌گذار هستند.

4- فرم‌های شلاته آهن (طراحی این نوع از آهن به صورتی است که بدون هضم شدن، از فرآیند گوارشی عبور می‌کند و در عوض آهن شلاته به سلول‌ها منتقل می‌شود و همراه با اسیدآمینه‌ای که به آن متصل است، جذب می‌شود) در مقایسه با فرم‌های غیرشلاته زیست‌دسترسی بالاتری دارد و آهن شلاته کمتر تحت تاثیر مهار کننده‌های جذب آهن نظیر فیتات، اگزالات، کلسیم و فسفات قرار می‌گیرد، همچنین آهن شلاته عوارض گوارشی کمتری نسبت به آهن المنتال (عنصری) ایجاد می‌کند.

اشکال مکمل آهن به شرح ذیل می‌باشد

1- فروس سولفات که احتمال ایجاد یبوست بالاتری دارد.

2- فروس گلوکونات که عوارض گوارشی کمتری دارد.

3- آهن آهسته رهش که این نوع از آهن نیز عوارض گوارشی کمتری دارد.

4- آهن شلاته مانند فروس بیس‌گلیسینات یا فروس فومارات و ... که بهتر جذب می‌شود و عوارض جانبی کمتری دارد و احتمال یبوست نیز کمتر است.

با توجه به اینکه مکمل‌ها نیز مانند سایر قرص‌ها نیاز به تجویز پزشک دارند، به هیچ عنوان مکمل‌های آهن را بدون تجویز پزشک مصرف نکنید.

البته در کنار مصرف مکمل آهن، مصرف مواد غذایی حاوی آهن نیز می‌تواند در روند درمان کمک شایانی باشد، اما ذکر این نکته مهم است که کم‌خونی فقر آهن صرفا با مصرف مواد غذایی درمان نمی‌شود و نیاز به دریافت مکمل آهن دارد.

بیشتربخوانید:

بهترین رژیم غذایی برای مبارزه با کم خونی

منابع آهن که به دو شکل هم و غیر هم می‌باشد، به ترتیب عبارتند از:

 منابع آهن هم عبارتند از:  جگر، گوشت قرمز لخم، ماکیان (قسمت گوشت قرمز تیره)، ماهی تون (نه کنسرو تن ماهی با روغن و نمک زیاد!!!)، سالمون، و در رده بعدی گوشت بره، تخم‌مرغ خصوصا زرده آن، که البته به دلیل داشتن ماده فسفویتن، که مانع جذب آهن است، باید پخته شده آن مصرف شود.

جذب آهن از منابع آهن هم حدود 15 درصد است، در حالی که جذب آهن از منابع غیر هم حتی در صورت وجود عوامل افزایش‌دهنده جذب نظیر ویتامین C و فاکتور گوشت (یعنی وجود گوشت، مرغ و ماهی) حدود 3 درصد تا 8 درصد است.

منابع آهن غیرهم عبارتند از: غلات غنی شده با آهن، لوبیاهای خشک، غلات کامل نظیر گندم، ارزن، جو، برنج قهوه‌ای، حبوبات (لوبیای سویا، لوبیای خشک، نخود فرنگی و لوبیا قرمز)، مغزها (بادام)، میوه‌های خشک به ویژه آلو، کشمش و زردآلو، و سبزیجاتی مانند بروکلی، اسفناج، کلم پیچ و مارچوبه.

همانطور که پیش‌تر به آن اشاره داشتیم، عواملی نیز در مواد غذایی وجود دارند که می‌توانند جذب آهن غیرهم غذا را کاهش دهند، نظیر اگزالات، فسفات و فیتات که در مواد غذایی مانند نان و غلات کامل و حبوبات موجود می‌باشند و یا فیبر که در سبزیجات وجود دارد، که البته تخمیر نان و پختن سبزیجات می‌تواند این عوامل کاهنده جذب را تا حدی بر طرف نماید.

همچنین چای و قهوه نیز تا حدود 50 درصد جذب آهن غذا را کاهش می‌دهند، به دلیل وجود ماده تانن که با آهن ترکیب نامحلول تشکیل می‌دهد و این یکی از دلایلی است که توصیه می‌شود چای و قهوه با فاصله از غذا مصرف شوند.

بیشتربخوانید:

این مواد غذایی باعث کم خونی می شود