زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر محمدرضا محمدی؛ فوق‌تخصص روان پزشكی كودك و نوجوان؛ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران

روش‌های درمانی

ارزیابی دقیق به دلایل مختلفی اهمیت دارد اما دلیل اصلی آن، تسریع یك درمان است. درمان مناسب OCD كودكان مبتنی بر CBT بزرگسالان است كه تغییرات اندكی در آن صورت گرفته است. تكیه CBT كودكان بر حیطه رفتاری است و كار اندكی بر اساس جنبه‌های شناختی صورت می‌گیرد. در جوانان، در معرض قرار دادن، همراه جلوگیری از انجام واكنش، با اندك تغییراتی، نقطه اتكای CBT قرار گرفته است.

در معرض قرار دادن، شامل «مواجهه دادن با ترس» است، مثلا از كودكی كه از كثیفی می‌ترسد، خواسته می‌شود تا كف كفشی را كه خود هیچ‌گاه به آن دست نمی‌زند، لمس كند. جلوگیری از واكنش شامل جلوگیری از انجام اعمالی است كه برای كاهش اضطراب انجام می‌شود، مثلا شستن دستی كه كف كفش را لمس كرده است.

این كار امكان دارد به صورت جلوگیری از انجام واكنش برای 5 دقیقه، سپس برای 15 دقیقه و بعد 30 دقیقه باشد. از كودك خواسته می‌شود تا طی این مدت، میزان اضطراب خود را تحت نظر بگیرد و توجه كند كه اضطرابش، حتی بدون انجام رفتار اجباری، كاهش می‌یابد. «پلكان ترس» ساختاری از سلسله مراتب ترس‌هاست و ترسناك‌ترین چیزها در بالاترین پله (مثل لمس كردن كاسه توالت) و كم‌هراس آورترین چیزها، در پایین‌ترین پله قرار می‌گیرند (مثل دست زدن به در اتاق خواب).

در ارزیابی میزان ترس یا اضطراب می‌توان برای ردیف كردن مواجهه‌های مختلف به منظور ایجاد این پلكان، از یك درجه ترس‌سنج استفاده كرد. این تمرین‌ها برای در معرض قراردادن كودك، در ارتباط با تكالیف منزل و پیشرفت، به اجرا درمی‌آید. به منظور تسهیل رویارویی، درمانگر می‌تواند نمونه‌ای از آن را در رفتار درمانی نشان دهد كه بیمار متوجه بی‌خطر بودن این عمل شود و هیچ پیامد فاجعه‌آمیزی ندارد (مثلا با نشان دادن لمس سنگ توالت، كفش و غیره).

در مورد كودكان، خانواده هم در برنامه رفتار درمانی سهیم‌اند و دراین مورد آموزش می‌بینند كه چگونه در مقابل كارهای اجباری كودك تسلیم نشده و مثلا برای اطمینان مجدد به خواسته او توجه نكنند. اغلب اوقات می‌توان از اصول رفتار طبیعی، پاداش را به منظور افزایش همكاری در برنامه رفتاردرمانی، اعمال كرد. پاداش‌ها می‌توانند به شكل خوراكی، امتیاز، پول، نواركاست یا مجله و در نهایت، بهبود نشانه‌های وسواسی باشند.

برای مثال، اگر بیماری برای هر دفعه‌ای كه می‌توانست حمام خود را حداكثر در 30 دقیقه به پایان رساند، جایزه نقدی دریافت می‌كرد و دیگری، می‌توانست بدون بررسی مكررِ بسته بودن كشوهای اطاق خوابش، به مسافرتی یك هفته‌ای برود، بلیطی برای مسابقه فوتبال دریافت می‌كرد. درمانگر و والدین، مشتركا در مورد این گونه تشویق‌ها تصمیم‌گیری می‌كنند.

علاوه بر پاداش، بعضی از متخصصان از روش‌های جریمه‌ای مانند، نوشتن نامه به پدربزرگ و مادربزرگ كودك نیز سود می‌برند . حروف C در CBT عموما از كارهای مارچ كه راهنمای استانداردشده‌ای برای CBT منتشر كرده است، نشأت گرفته است. به خوبی می‌توان از دیگر فنون شناختی نیز، برای كودكان استفاده كرد، مخصوصا با استفاده از آزمون‌های رفتاری برای جمع‌آوری دلایلی درباره مبارزه با عقاید مربوط به اختلالات رفتاری.

برای مثال، اگر بیمار اظهار كند كه پس از لمس شیء آلوده اگر دست خود را نشوید، به شدت مضطرب شده، برای ساعت‌ها در آن حال باقی می‌ماند، خواسته می‌شود تا الف) میزان اضطراب خود را پیش‌بینی كند؛ ب)‌‌ شیء آلوده را بدون شستن لمس كند؛ ج)‌ میزان اضطراب را در لحظه بعد از لمس كردن گزارش كند، د)‌ میزان اضطراب را پس از تاخیرهای 5 و 10 و 30 دقیقه‌ای بیان كند.

در اكثر موارد، اضطراب به میزان قابل توجهی در دوره‌های تاخیری (30 دقیقه‌ای) كاهش می‌یابد و از بیماران خواسته می‌شود تا درك خود را درباره اضطرابشان و اعتقادات به اینكه اگر دست خود را نشویند برای «ساعت‌ها» دچار اضطراب شدید خواهند شد، بیان می‌شوند.

با توجه به عدم وجود اطلاعات كافی در مورد CBT كودكان، مشخص نیست كه این روش، برای كدام یك از كودكان مفید است و برای كدام یك، مفید نیست.

احتمال دارد كه نشانه‌های پیش‌آگهی برای كودكان و بزرگسالان، مشابه باشد، یعنی عدم وجود ‌آگاهی، همراهی افسردگی شدید با اختلال و نبودن انگیزه- سازش، كه نشانه‌های پیش‌آگهی ضعیفی هستند و همچنین مانند بزرگسالان، در حال حاضر مشخص نیست كه برای كدام یك از كودكان، كدام نوع از درمان (مثل CBT) مناسب‌تر از درمان دیگر (مثل دارودرمانی) است (اگر اصلا مناسب باشند) و چه زمانی درمان‌های چندگانه لازم است...

برای خواندن بخش دوم- درمان اختلال وسواس كودكان- اینجا کلیک کنید.