دکتر سید ضیاء‌الدین مظهری؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی
متاسفانه یا خوشبختانه عوامل متعدد و مختلفی بر ظرفیت افزایش قد یا بلوغ زودرس اثرگذار میباشند که اغلب این فاکتورها به سادگی قابل برطرف شدن بوده و می‌توان با کمترین هزینه و عدم تحمیل رنج و عذاب و خطرات تزریق هورمون‌ها به کودکان و نوجوانان تاخیر احتمالی رشد آنها را برطرف و با چند اقدام ساده و عملی در کوتاه زمانی نگرانی والدین را برطرف نمود.
بر مبنای آمارهای ارائه شده و نتایج متاآنالیز‌های گسترده مشخص گردیده که فاکتورهای زیادی از علل سرشتی و موروثی گرفته تا سبک زندگی و عادات غذایی عدم توجه به ساعت بیولوژیکی خواب که تاثیرگذار بر میزان افرایش یا کندی یا ایستایی رشد قدی میباشند.
پس تنها یک درصد کودکان و نوجوانان نیازمند تزریق هورمون میباشند و در بقیه موارد باید به عوامل محیطی مختلف، کیفیت و کمیت تغذیه روزمره، محاسبات غلط پدر و مادر و ظرفیت‌های ژنتیکی انتقال داده شده توسط پدر و مادر در وحله اول و تاثیرات ثانویه ژن‌های انتقال یافته از دودمان‌های پدری و مادری (نه تنها در تعیین قد و بالای بلندی تاثیرگذار هستند بلکه در افزایش و کاهش ضریب هوشی و توان ذهنی و مقاومت در قبال عوامل بیماری‌زا و افزایش امید به زندگی و میزان سوخت پایه و غیره) تاثیرگذار میباشند توجهی مبذول نمی‌گردد.
لذا قویا تاکید می‌گردد بدون اقدامات بایسته و ریشه‌یابی‌های شایسته تحت تاثیر یک آرزوی ایده‌آلیستی با اقدامات عجولانه و بدون رایزنی با متخصصین شناخته شده و با نام و نشانی که دانش گسترده و بینش صائب همواره گره‌گشا بوده و دل در گرو مهر مردم داشته و خودشان را وقف خدمت به خلق و خالق نموده‌اند اقدامی به عمل نیاورده‌اند.
با توجه به تعداد کثیری از مراجعین که بعد از حتی سال‌ها صرف هزینه‌های گزاف و تحمل رنج و عذاب تزریق روزانه هورمون از اقدامات خود طرفی بسته‌اند و به ناچار راه‌های دیگری را بعد از فرصت‌سوزی‌های طولانی برگزیده‌اند. بر آن می‌باشیم.
پرونده و سرگذشت این خانواده‌ها را بازخوانی کرده و اشتباهات فاحش و اقدامات بدون نتیجه به عمل آورده شود را عیان و رنج و دردی که بر این عزیزان روا گردیده بدون ذکر نام عاملین این اشتباهات به شما عزیزان همراه بیان خواهیم نمود. البته با ذکر دقیق شماره پرونده‌های بررسی شده (که برای مشاهده و مطالعه آنها در فایل جداگانه‌ای نگهداری می‌گردند.).
پس با ما همراه باشید تا با کسب تجربه و آگاهی چشم بسته، بر مبنای احساس تصمیم‌گیری نفرمایید و قاطعانه اعتقاد داشته باشید که آزموده را آزمودن خطا است.
نقش و اثر عوامل متعدد محیطی بر روند رشد قدی
گرچه زمینه‌های ژنتیکی به ارث رسیده از پدر و مادر و دودمان‌ها پدری و مادری ظرفیت نهایی را تعیین می‌کنند ولی کلیدهای دسترسی به بیان کامل ظرفیت‌های ژنوتپپ، فاکتورهای متعدد محیطی میباشند که می‌‌توانند با تعامل با ظرفیت‌های به ارث رسیده منجر به بیان کامل فرمان‌های ارثی گردند و یا با تقابل از بیان کامل و تحقق تمامی ظرفیت‌های انتقال داده شده جلوگیری نمایند.
البته فاکتورهای محیطی بسیار متنوع و متعدد ولی قابل کنترل میباشند و در برهه‌های زندگی از دوران رویانی، جنینی، نوزادی، نوپایی، کودکی، نوجوانی و جوانی در راستای رشد جسمی و شکل‌گیری فکر و اندیشه و توانایی‌ها و ناتوانی‌های فرد اثرگذار میباشند.
بتدریج و در لابلای کیس‌‌هایی که معرفی خواهیم نمود شما عزیزان همراه را در جریان خواهیم گذاشت از این رو در این نوشتار به نقش و اثر فتوتیپی که قابل رویت و سنجش با معیارهای متریک میباشند می‌پردازیم.
نقش قد و قامت پدر و مادر در قد نهایی فرزندان
قد پدر و مادر اولین معیارهای ملموس و قابل اندازه‌گیری میباشند که بطور سرانگشتی و با یک جمع و تفریق و تقسیم می‌توان قد احتمالی فرزندان آنها را پیشگویی کرد.
اگر مجموعه قد پدر و مادر را با عدد 13 جمع و یا تفریق نموده حاصل آن را به دو تقسیم نماییم دو عدد متفاوت بدست می‌آید که عدد بزرگتر مربوط به فرزندان پسر و عدد کوچکتر مربوط به دختر‌‌خانم‌ها میباشند.
مثال: اگر پدری 180 سانتیمتر و مادری 165 سانتی متر قد داشته باشند اگر شرایط محیطی مناسب باشد قد نهایی فرزند پسر 179 و قد نهایی فرزند دختر 166 سانتیمتر خواهد بود.
حالا این سوال مطرح می‌گردد چرا در شرایط محیطی یکسان گاهی مشاهده می‌گردد که از پدر و مادر قد بلند کودکان کوتاه قدتر و برعکس از پدر و مادر کوتاه قدتر فرزندان قدبلندتر پدیدار می‌شود.
حتی در بین کودکان یک خانواده که همجنس و همسن هم میباشند تفاوت‌های چشمگیری از نظر قد و بالا و هوش استعداد نیز ممکن است مشاهده گردد.
چرا این اتفاقات رخ می‌دهد؟ برای اینکه گرچه خط مقدم و ملموس انتقال ژن‌ها را در وحله اول پدر و مادر به عهده دارند ولی خود آنها نیز تحت تاثیر ژن‌های پدر ومادرشان بطور مستقیم و دودمان‌های پدری و مادری‌شان بطور غیر مستقیم قرار داشته‌اند و این موضوع در قبال نسل حاضر نیز صدق می‌کند که از جمله اتفاقات نادر و کمیاب تلقی نمی‌گردند.
3- نقش و اثر عوامل محیطی
عوامل محیطی بسیار متنوع و مختلف میباشند که در ادوار مختلف زندگی با توجه به زمان اثر، مدت و شدت اثر بازتاب‌های گوناگونی را پدیدار می‌سازند. قسمتی از عوامل محیطی عبارتند از: الف) تغذیه و مواد مغذی ب) خواب کافی و عمیق و مقدار غروب آفتاب ج) سیستم ایمنی و دفاعی قوی د) سبک زندگی و فعالیت‌های بدنی – س) بیماری‌های مزمن ش) عوامل روحی و روانی ر)غدد درون ریز و ...
الف) نقش تغذیه و مواد مغذی در ادوار زندگی
نیاز به غذا و مواد مغذی از لحظه آغاز حیات یعنی تلاقی اسپرم با تخمک آغاز تا آخرین بازدم به پایان می‌رسد. بطور خلاصه از جنین تا جنان و انسانی در مسیر حرکت خود در وادی حیات تا ممات برهه‌های مختلف زندگی را به مانند حلقه‌های زنجیری یکی بعد از دیگری طی می‌کند.
از مرحله رویانی به جنسی و سپس نوزادی، شیرخواری مطلق، شیرخواری با غذاهای کمکی، غذاهای کودکی، نوپایی، نوجوانی، پیش بلوغ، بلوغ، جوانی، میانسالی، سالمندی، فرتوتی تغییر پیدا می‌کند و این طی مراحل نامبرده شده از مرحله قبلی خود تاثیر پذیرفته‌اند و به مرحله بعدی تاثیر می‌گذارد
و در تمامی این مراحل نیازمند مواد غذایی می‌باشد که متناسب با سن و جنس و وضعیت فیزیولوژیکی (سلامتی، بیماری، حاملگی، شیردهی و غیره قرار دارند) یعنی اگر مواد غذایی دریافتی بتواند نیاز فرد را در همان لحظه به انرژی تامین و کلیه مواد مغذی در حد تعادل در بر داشته
و در قبال میزان انرژی انتقال داده شده 50 ریز مغذی را که ادامه حیات و رشد و بالندگی مقاومت در قبال عوامل بیماری‌زا و امید به زندگی را تامین و بیان اطلاعات ژنتیکی به ارث رسیده را بطور کامل محقق و میسر می‌سازد و این در صورتی امکان‌پذیر می‌تواند باشد
که تنوع غذایی در هر برهه زندگی رعایت گردد چرا که هیچ گروه غذایی به تنهایی قادر نیست درشت و ریزمغذی‌ها فیبرها، محلول و نامحلول، آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات شیمیایی را به اندازه نیاز همان مرحله زندگی فراهم سازد. در این راستا سه اصل طلایی تغذیه را یکبار دیگر یادآور می‌شوم که عبارتند از (تناسب – تعادل – تنوع) و با مثالی مفهوم هر یک را تشریح می‌نمایم.
ساده‌ترین مثال شیر مادر می‌باشد که با ترکیبات حیات‌بخش خود نیاز کامل شیرخواران را از لحظه تولد یا پایان شش ماهگی یا نیم سال اول زندگی بطور مطلق و کامل پوشش می‌دهد و مادرانی که اول زا بوده و آگاهی و تکنیک و سبک شیردهی را نیاموخته‌اند گاهی دچار تردید عدم کفایت شیر خود شده و زودهنگام کودک خود را از نعمت بزرگی محروم کرده
همراه شیر خود مواد کمکی مختلفی به بچه تحمیل و عادت می‌دهند. گرچه شیر مادر از مناسب‌ترین غذاها برای شش ماه اول زندگی تلقی می‌شود ولی از آغاز هفتمین ماه زندگی با وجود عدم تغییر و ارزش حیات‌بخش شیر مادر دیگر به تنهایی مناسب تغذیه مطلق شیرخوار نمی‌باشد
و می‌باید غذاهای کمکی بتدریج و سیستماتیک هفته به هفته و ماه به ماه به شیر مادر اضافه گردد و تا پایان سال اول زندگی گرچه در وعده‌های غذایی باید حتما شیر مادر تغذیه گردد و غذاهای کمکی در میان وعده‌ها بتدریج و سیستماتیک جایگزین شیر مادر می‌شوند
همراه آن سبک تغذیه کودک از حالت افقی به حالت عمودی و از مایعات بتدریج بصورت پوره الک شده به پوره‌های سفت‌تر و جامدات سوق داده می‌شوند و تنوع غذایی مگر چند استثنا در غذای روزمره کودک نیز رخ بدهد تا ضمن یادگیری و دستیابی به تکامل جویدن و بلعیدن با طعم و مزه طبیعی مواد غذایی آشنا گردیده و از آغاز سال دوم حیات تا پایان دومین سال زندگی وعده‌های غذایی اصلی با غذاهای روزمره خانواده که تعدیل شده‌اند.
ولی (نمک و شکر و روغن آنها در حد نیاز کودک سوق داده شده باشند و تا پایان سال دوم زندگی شیر مادر نیز برای افزایش کیفیت غذای خانواده و حمایت از سلامتی کودک در قبال مقاومت او در تهاجمات عوامل بیماری‌زای فصلی و محیطی در بین وعده‌های غذایی نه تنها لازم بلکه واجب می‌باشد.
تاثیر تغذیه نیز از بعد کیفیت و کمیت بر روند رشد حال و افزایش قد و وزن در قد نوزاد رسیده بطور معمول 50 سانتیمتر قد بدنیا آمده و از تغذیه مناسب و خواب کافی برخودار می‌گردد و در پایان سال اول وزن تولد 3 برابر و به قد تولد او 25 سانتیمتر و در سال دوم زندگی 5/12 سانتیمتر و در سال سوم 25/6 سانتیمتر به میزان قد تولد بچه افزوده می‌شود و اگر کماکان شرایط محیطی خواب و خوراک از بعد کمیت و کیفیت حفظ گردیده باشد با استفاده از فرمول 77+ (6 × سن به حسب سال) می‌توان محدوده نرمال قد تقریبی کودکان را در فاصله تقریبی از 2 تا 12 سالگی محاسبه کرد
البته رشد طولی و وزن کودکان در محدوده معین صورت می‌پذیرد که حداقل و حداکثر این افزایش قد وزن در جدول‌های استاندارد مشخص شده برای کودکان 2 تا 18 ساله که بطور جداگانه‌ای برای هر دو جنس ارائه گردیده‌اند قرار گرفتن اندازه‌ها روی هریک ای خطوط منحنی رشد طبیعی تلقی می‌گردد.
و خط میانی نمودار و نشان دهنده میانه یا صدک 50 می‌باشد. لازم به یادآوری است عوامل محیطی متعدد و موروثی باعث می‌گردد که کودکان در بین صدک های قابل قبول مختلفی پراکنده بشوند و تا زمانیکه کاهش با افزایش وزن و قد بطور سریع تغییر پیدا نکند.
این روند طبیعی است و باید تلاش کرد که با بهبود عوامل تاثیرگذار و رقع اشتباهات احتمالی ضمن حفظ روند صعودی رشد آنها به تغییر و ارتقاء صدک بالاتر دست پیدا کرد ولی یادآوری می‌کنم با در نظر گرفتن عوامل مختلف و متعدد تاثیرگذار نبایستی انتظار داشته باشید
که فرزند شما با مقایسه با کودکان هم سن و هم جنس خود پا به پای آنها به صدک 50 یا بالاتر صعود نماید.
البته نوزادانی که با قد کوتاه‌تر و وزن کمتر متولد شده باشند پس از تولد در صورت فراهم نمودن شرایط محیطی مناسب و تغذیه در حد نیازشان با سرعت بیشتری نسبت به کودکان با وزن و قد طبیعی رشد خواهند نمود و تاخیر رشد قد خودشان سریعا جبران خواهند نمود.
